Jęczmień - opis, właściwości i zastosowanie. Zboże jęczmień ciekawostki

Jęczmień to roślina, o której ostatnimi czasy zrobiło się głośno za sprawą popularnych suplementów na utratę wagi. Zboże jęczmień przynosi szereg korzyści dla naszego wyglądu i zdrowia nie tylko w formie niedojrzałej zamkniętej w plastikowym opakowaniu. Produkty, takie jak pęczak czy jęczmienne pieczywo z łatwością znajdziemy na półce z ekologiczną żywnością. Spożywane regularnie wygładzają skórę, wzmacniają włosy, a także poprawiają pamięć i sprawiają, że nasze organy lepiej pracują. Jeżeli zatem chcemy wyglądać promiennie i cieszyć się dobrą kondycją, powinniśmy na stałe umieścić wyroby z Hordeum vulgare w swojej diecie.

1. Jęczmień - uprawa piwnego zboża
2. Ziarna jęczmienia z epoki kamienia
3. Jęczmień to zboże dla ciśnieniowców
4. Polski jęczmień lepszy niż quinoa
5. Jęczmień jako tajemnica mocnych kości
6. Jęczmień jest zieloną mieszanką dla zdrowego serca
7. Broń w walce z rakiem... jęczmień
8. Jęczmień to zboże, które zadba o błogi sen i dobrą pamięć
9. Jęczmień za młodu
10. Jęczmień jest konkurencją dla kaszy jaglanej?

Jęczmień (Hordeum L.) to rodzaj zbóż z rodziny wiechlinowatych. Obejmuje od 20 do 25 gatunków traw jednorocznych lub trwałych. Roślina ta wywodzi się ze strefy umiarkowanej półkuli północnej, a jej gatunkiem typowym jest Hordeum vulgare L., czyli jęczmień zwyczajny. Jest to zboże jednoroczne, osiągające maksymalnie 1 metr wysokości. Jego kłosy są wielorzędowe, a osadka się nie kruszy. Okres kwitnienia tej rośliny przypada w Polsce na czerwiec i lipiec.

Jęczmień - uprawa piwnego zboża

Jęczmień jest zbożem o niezbyt wygórowanych wymaganiach klimatycznych i glebowych. Uprawia się go zarówno w klimacie umiarkowanym, jak i podzwrotnikowym. Roczne zbiory jęczmienia wynoszą około 150 mln ton, z czego 2,3% stanowią zbiory polskie. Największym na świecie producentem jest Rosja. Obecnie jęczmień ma umiarkowane zastosowanie gospodarcze. Jest wykorzystywany głównie do wytwarzania słodu podczas produkcji piwa, do wyrobu kaszy (np. pęczak) i jako roślina paszowa. Azjaci uwielbiają wypiekać z niego chleb. Co ciekawe, z palonego ziarna jęczmienia wytwarza się popularną kawę zbożową.

W botanice wyróżnia się 4 odmiany jęczmienia:

• jęczmień sześciorzędowy o krótkim, średnio zbitym kłosie;
• jęczmień czterorzędowy o długim i luźnym kłosie;
• jęczmień zwisły charakteryzujący się długimi i luźnymi kłosami, które w dojrzałej fazie zwisają do dołu pod ciężarem ziarna;
• jęczmień wyprostowany – wytwarza bogate w białko ziarna, które doskonale nadają się na paszę.

Jeżeli decydujemy się na uprawę tej rośliny, poza wyborem dobrej jakości nasion, powinniśmy zwrócić uwagę na środowisko, w którym zboże ma wzrastać. Jęczmień ozimy najlepiej wysiewać po roślinach strączkowych (np. fasoli) lub zbożach jarych (np. kukurydzy), zaś jęczmień jary powinien rosnąć po roślinach okopowych. Zboże to, mimo niezbyt wysokich wymagań glebowych, niestety ma słabe szanse w pojedynku z chwastami i jest podatne na choroby grzybowe. Zbiorów jęczmienia dokonuje się na różnych etapach dojrzałości kłosów, w zależności od gospodarczego przeznaczenia ziarna – np. ziarno potrzebne do produkcji piwa musi być w pełni dojrzałe.

Ziarna jęczmienia z epoki kamienia

Jęczmień należy do najstarszych na świecie roślin uprawnych. Znano go już w okresie neolitu. Prawdopodobnie jego uprawa sięga 7000 roku przed Chrystusem, czego dowodzą wykopaliska na Bliskim Wschodzie. Za zboże chlebowe uznawali je mieszkańcy starożytnego Egiptu, Grecji i Mezopotamii. Poza wypiekiem pieczywa (tzw. chlebem plackowym), jęczmień przetwarzano na kasze, a nawet napoje piwne. Na obecne ziemie polskie ziarna jęczmienia przywędrowały ok. II wieku p.n.e., o czym świadczą ślady odnalezione na Dolnym Śląsku. Po II wojnie światowej zboże to stanowiło w Polsce znaczną część powierzchni zasiewów – głównie na zachodnich i północnych krańcach kraju. Spadek upraw w późniejszych latach spowodował, że pola jęczmienia zachowały się jedynie na Dolnym Powiślu, Kujawach i części Wielkopolski, słynącej z produkcji jęczmienia browarnego. Nowy rejon uprawny tego zboża pojawił się na północnym wschodzie kraju, gdzie wyparł on uprawy owsa. Po 1968 roku nastąpił wzrost powierzchni zasiewów jęczmienia, który spowodował ekspansję jego upraw na terenie Wielkopolski i Dolnego Powiśla.

Obecnie zboże to w formie jarej i ozimej jest rozpowszechnione niemal na całym świecie, a jego uprawa ma tendencje wzrostowe. W Polsce jednakże udział jęczmienia ozimego w ogólnej uprawie jest znikomy z powodu łatwego wymarzania. Jego ziarno jest przeznaczane głównie na paszę, wykorzystywane do produkcji słodu piwowarskiego oraz do produkcji żywności (kasza, płatki i mąka). Szacunkowo największy udział w światowej produkcji tego zboża mają Niemcy, Rosja, Ukraina, Kanada, Francja, Australia i Hiszpania. Co ciekawe, jęczmień trójwidlasty jest zbożem które uprawia się na najwyższej wysokości na świecie - 4600 m n.p.m.! Pola uprawne tego zboża możemy znaleźć w górzystych rejonach Tybetu.

Jęczmień to zboże dla ciśnieniowców

Zawarte w jęczmieniu sole mineralne cynku, fosforu, magnezu, mangan, miedź, potas, selenu, sodu, wapnia i żelaza naturalnie obniżają ciśnienie krwi, dzięki czemu zapobiegają pojawieniu się nadciśnienia. Osoby, które spożywają na co dzień sporo soli, powinny zadbać o to, aby w ich jadłospisie królowały produkty jęczmienne, w celu zachowania niezbędnej dla zdrowia równowagi. Badania opublikowane w Journal of American Dietetic Association w 2006 roku dowodzą, że zawarty w tym zbożu błonnik nie tylko zapobiega nadwadze, lecz także skutecznie pomaga obniżyć ciśnienie krwi.

Polski jęczmień lepszy niż quinoa

Mimo że jęczmień nie jest tak popularny, jak pszenica, owies czy quinoa, ma imponujące wartości prozdrowotne. Wysoka zawartość błonnika, witamin, minerałów i antyoksydantów czyni z niego żywność funkcjonalną. Co więcej, w porównaniu do innych zbóż, jęczmień zawiera mniej tłuszczu i kalorii. Jedna szklanka gotowanych ziaren jęczmienia zawiera więcej błonnika niż identyczna porcja ryżu brązowego, proso, a nawet quinoa! 180 gramów gotowanej kaszy jęczmiennej pod względem wybranych wartości prezentuje się następująco:Dietetycy przyznają, że regularne spożywanie produktów jęczmiennych zmniejsza ryzyko wystąpienia otyłości, cukrzycy i chorób serca. Taka dieta poprawia również ogólną kondycję skóry i włosów, jednak to nie koniec jej zalet.

Jęczmień jako tajemnica mocnych kości

Jęczmień dba także o zdrowie naszych kości. Zawarte w jego ziarnach cynk, fosfor, magnez, mangan, wapń i żelazo zapewniają odpowiednią mineralizację i odporność kośćca. Pamiętajmy jednak, by zachować odpowiedni umiar w spożywaniu produktów bogatych w fosfor i wapń. Zbyt duża ilość fosforu w organizmie przy jednoczesnym niedoborze wapnia może bowiem doprowadzić do utraty masy kostnej. Zawarty w jęczmieniu cynk, mangan i żelazo to składniki, które wspomagają z kolei produkcję innego ważnego dla kości budulca – kolagenu.

Jęczmień jest zieloną mieszanką dla zdrowego serca

Dieta bogata błonnik, potas, kwas foliowy i witaminę B6 zapewnia nam zdrowe serce. Komplet tych substancji znajduje się w jęczmieniu. Co więcej, przeprowadzone w 2007 roku badania naukowe wykazały, że regularne spożywanie tego zboża znacznie obniża poziom cholesterolu we krwi, co zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego. Dzieje się tak głównie dzięki działaniu błonnika. Zawarty w jęczmieniu potas zapobiega z kolei chorobie niedokrwiennej serca, a witamina B6 i kwas foliowy hamują gromadzenie się homocysteiny, która w nadmiarze może doprowadzić do uszkodzenia naczyń krwionośnych i powodować choroby serca.

Broń w walce z rakiem... jęczmień

W jęczmieniu znajdziemy również selen, który odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu enzymów wątroby i pomaga w detoksykacji niektórych związków rakotwórczych w organizmie. Pierwiastek ten zapobiega dodatkowo stanom zapalnym, spowalnia tempo rozwoju już istniejących zmian nowotworowych i zwiększa produkcję limfocytów T. Umieszczenie produktów jęczmiennych w diecie obniża do minimum ryzyko wystąpienia raka jelita grubego. Zawarty w nich beta-glukan i błonnik skutecznie zwalcza komórki rakowe i zapobiega tworzeniu się guzów.

Jęczmień to zboże, które zadba o błogi sen i dobrą pamięć

Produkty jęczmienne stanowią także bogactwo choliny, która, poza tym, że wchodzi w skład błon komórkowych, zmniejsza stany zapalane i pomaga w absorpcji tłuszczu, redukuje bezsenność, a także wzmacnia mięśnie i usprawnia pamięć. Jeżeli zatem mamy trudności z zapamiętywaniem i zasypianiem, powinniśmy zadbać o prawidłową podaż tej substancji.

Jęczmień za młodu

Co ciekawe, dietetycy zalecają wzbogacanie swojej diety nie tylko mąką jęczmienną czy pęczakiem. Ostatnimi czasy na rynku naturalnych suplementów furorę robi młody jęczmień, a więc sproszkowana „zielenina” będąca niedojrzałą formą kłosów tego zboża. Jest to popularny preparat dla osób chcących pozbyć się zbędnych kilogramów. Proszek zazwyczaj dodaje się do wody, koktajli i sałatek. Poza efektem odchudzającym, udowodniono jego działanie przeciwzapalne, przeciwnowotworowe i przeciwwirusowe. Stosuje się go także jako wsparcie kuracji zmian skórnych, chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy.

Jęczmień jest konkurencją dla kaszy jaglanej?

Ziarna jęczmienia mają dość szerokie zastosowanie w kuchni polskiej. Ich delikatny orzechowy smak i elastyczna konsystencja sprawia, że poza walorami piekarniczymi doskonale nadają się do produkcji pożywnych i smacznych kasz. Można je dodawać do faszerowanych warzyw, sałatek, kutii czy gołąbków. Jednym ze zdrowszych i miłych dla podniebienia dań jest mieszanka warzywna z pęczakiem, pieczoną dynią, szpinakiem i orzechami włoskimi.

Składniki (porcja dla 2 osób):

• 500 g dyni
• 1 łyżeczka papryki w proszku
• 2 gałązki świeżego rozmarynu
• 1 łyżka oliwy z oliwek
• 1 łyżka syropu klonowego
• 1/3 szklanki orzechów włoskich
• 1/4 szklanki kaszy jęczmiennej pęczak
• garść liści szpinaku
• 80 g sera feta
• zagęszczony sos balsamiczny

Przygotowanie:
Piekarnik rozgrzewamy do temperatury 200 stopni C. W międzyczasie obieramy dynię ze skórki i usuwamy z niej pestki. Sam miąższ kroimy w kostki, doprawiamy solą, pieprzem i papryką. Dodajemy również rozmaryn i mieszamy wszystko z oliwą i syropem klonowym. Następnie umieszczamy mieszankę na wyściełaną papierem blachę do pieczenia i wstawiamy ją do piekarnika. Pieczemy przez ok. 20 minut, aż dynia stanie się miękka. Pod koniec mieszamy i dodajemy do niej posiekane orzechy. Kolejny etap to gotowanie kaszy. Pęczak wsypujemy do garnka, wlewamy ¾ szklanki wody, dodajemy odrobinę soli i gotujemy przez ok. 20 minut pod przykryciem – aż kasza stanie się miękka. Kiedy pęczak jest już gotowy, dodajemy go do upieczonej dyni i mieszamy. Następnie dodajemy do potrawy opłukane liście szpinaku i wszystko dokładnie mieszamy. Sałatkę nakładamy do miseczek, posypujemy serem feta i skrapiamy octem balsamicznym. Danie doskonale smakuje zarówno na ciepło, jak i na zimno. Smacznego!

Bibliografia