Kuropatwa zwyczajna – opis, występowanie i zdjęcia. Ptak kuropatwa zwyczajna ciekawostki

Kuropatwa zwyczajna prowadzi skryty tryb życia i jest bardzo płochliwa. Kiedy dostrzeże człowieka, nieruchomieje lub szybko się oddala. Kuropatwa zwyczajna, niegdyś pospolita, obecnie coraz rzadziej spotykana jest w polskim krajobrazie.

Kuropatwa zwyczajna jest ptakiem średniej wielkości o dość krępym ciele. Długości jej ciała wynosi ok. 30 cm, a rozpiętość skrzydeł ok. 55 cm. Masa ciała samców, czyli kogutów wynosi ona około 350 – 395 g, natomiast u kur może być nieco większa: 370 – 410 g. Jednym ze sposobów, pozwalającym odróżnić koguta od kury, jest wzór na piórach zwanych barkówkami, wyrastających u nasady skrzydeł, na ich wierzchniej stronie. U samic w poprzek stosiny (górna część osi pióra, o czworokątnym przekroju) występują białe pasy. U dorosłej kuropatwy głowa jest szarobrązowa z jasnymi cętkami. Boki oraz podgardle są barwy rdzawej, nogi szaroniebieskie. Młode osobniki do trzeciego miesiąca życia mają ubarwienie jasnobrązowe w jasne podłużne cętki. Później upodabniają się do osobników dorosłych. Kuropatwy mają dość skromne ubarwienie upierzenia, złożone z odcieni szarości, brązu oraz miedzi. Sama barwa upierzenia jest więc trudna do jednoznacznego określenia, gdyż tworzy ją mozaika różnych kolorów i ich odcieni. Ma ona za zadanie ukrywać obecność ptaków poprzez ich wtopienie się w otoczenie. Na piersi dorosłych kogutów występuje duża plama barwy kasztanowej w kształcie podkowy skierowanej ku dołowi. Skrzydła są krótkie, szerokie i  silne, przylegają ściśle do tułowia. Ogon również jest krótki i skierowany nieco do dołu. Głowa tych ptaków jest stosunkowo mała, osadzona na krótkiej szyi. Dziób ma barwę szaroniebieską, podobnie jak nogi. Nad okiem występuje pasmo nagiej, czerwonej skóry. U samca w okresie lęgowym jest ono znacznie większe i intensywniej czerwone, niż u samicy.

W odróżnieniu od bażanta, który jest gatunkiem poligamicznym, kuropatwa dobiera się w pary i cechuje ją terytorializm. Samiec w okresie lęgowym przebywa w pobliżu gniazda i w razie niebezpieczeństwa ostrzega kurę. Wysiadywaniem jaj zajmuje się wyłącznie samica, jednak obydwa ptaki po wylęgu opiekują się wspólnie pisklętami. Młode kuropatwy przebywają z rodzicami aż do przedwiośnia kolejnego roku, kiedy to stado rodzinne rozpada się, a młode osobniki kojarzą się w nowe pary lęgowe.

Kojarzenie par odbywa się na zasadzie swobodnego doboru osobników z większego stada. Poszczególne grupy rodzinne, złożone z par rodzicielskich i odchowanych młodych w okresie zimowym łączą się w stadka. Stada te utrzymują się aż do początku kolejnego sezonu lęgowego, kiedy to ptaki ponownie łączą się w pary rozrodcze i obierają własne rewiry lęgowe. Wtedy znów u kuropatw zaznacza się wyraźnie silny instynkt terytorialny oraz agresja w stosunku do innych osobników. Samce pierwsze opuszczają grupy w poszukiwaniu partnerek. Okres lęgowy rozpoczyna się w zależności od warunków pogodowych wczesną wiosną, na przełomie kwietnia i maja. Może on trwać do drugiej dekady lipca, choć szczyt przypada na trzecią dekadę maja, a kolejny pod koniec czerwca. Gniazda kuropatw są często plądrowane przez drapieżniki. Po stracie jaj ptaki te zwykle ponownie przystępują do lęgów. Gniazdo, podobnie jak u innych gatunków kuraków polnych, stanowi nieduże zagłębienie w ziemi. Miejsce na gniazdo starannie wybiera samica. Najczęściej jest ono dobrze ukryte w rejonach zakrzaczonych, porośniętych wysoką roślinnością trawiastą. Szczególnym upodobaniem cieszą się miejsca trudno dostępne dla drapieżników, wśród ciernistej roślinności, jak np. krzaki dzikich jeżyn. Większość gniazd kuropatw jest ulokowanych na pasach roślinności między polami, znacznie mniej w uprawach, głównie zbóż. W rejonach o ekstensywnym rolnictwie, z rozdrobnionymi polami o zróżnicowanej strukturze uprawnej i występujących miedzach, nawet połowa gniazd kuropatwy może znajdować się w uprawach.

Po ukończeniu całego zniesienia, które trwa około 28 dni (przeciętnie składa jedno jajo co 1-2 dni), kura rozpoczyna wysiadywanie, a po 23–25 dniach równocześnie klują się pisklęta. W przypadku utraty zniesienia para przystępuje powtórnie do lęgów. Ponowne znoszenie jaj przez samicę następuje średnio po 24 dniach od utraty poprzedniego. Problemem dla rozwoju populacji kuropatw są liczne straty w zniesieniach, powodowane przez drapieżniki i mechanizację rolnictwa. Mogą one wynosić nawet 3/4 wszystkich zniesień. Pisklęta w pierwszych tygodniach są także bardzo wrażliwe na niekorzystne warunki pogodowe. Niska temperatura oraz obfite opady deszczu w pierwszych 6 tygodniach życia powodują duże straty w lęgach, które mogą sięgać nawet 60%, pomimo troskliwej opieki zarówno ze strony samicy, jak i samca.

W naturze rodzaj pobieranego przez kuropatwę pokarmu determinowany jest porą roku, a co za tym idzie dostępnością określonych rodzajów pożywienia. Pisklęta do 2 tygodnia życia pobierają pokarm wyłącznie pochodzenia zwierzęcego (najczęściej owady). Od momentu wylęgu do pełnego opierzenia młodych mijają 63 dni. Barwa upierzenia dobrze maskuje młode osobniki na tle suchej, letniej roślinności. Stopniowo wraz ze wzrostem młodych zmienia się u nich proporcja pokarmu zwierzęcego do roślinnego. Po okresie uzyskania pełnego opierzenia pokarm roślinny zaczyna stopniowo przeważać w ich diecie.

U dorosłych osobników w skali roku dominuje pokarm roślinny (nasiona, kiełki oraz zielone części roślin), który stanowi ponad 80% (w okresie zimy nawet 100%), pozostałą część stanowi pokarm pochodzenia zwierzęcego w postaci owadów i ich larw. W związku z sezonowymi zmianami zasobów pokarmowych i preferencją pewnych rodzajów pokarmu kuropatwa – w zależności od pory roku – zmienia swoje miejsca żerowania i bytowania. W okresie przedwiośnia i wczesnej wiosny ptaki przejawiają skłonność do przebywania na granicach pól, zwłaszcza takich, które zawierają pasy dzikiej roślinności zielnej, gdzie znajdują nasiona chwastów, a także obierają rewiry lęgowe i miejsce na założenie gniazda. Na początku lata łatwiej jest spotkać kuropatwy w uprawach ziemniaków, buraków, łubinu, lucerny i koniczyny. Przełom lata i jesieni dostarcza bazy żerowej w postaci resztek ziarna zbóż dostępnych na ścierniskach. Zimą kuropatwy występują na uprawach ozimin zbóż i rzepaku. Środowiskiem naturalnym bytowania kuropatwy są otwarte tereny o zróżnicowanej strukturze, użytkowane zarówno ekstensywnie rolniczo, jak i nieużytki. Scalanie gruntów oraz niszczenie miedz negatywnie oddziałuje na liczebność kuropatw. Powoduje to bowiem kurczenie się ich naturalnego środowiska i ogranicza bazę żerową. Intensywne rolnictwo z dużym udziałem monokultur o wysokim stopniu chemizacji, jak też rolnictwo ekstensywne z przewagą zadrzewień nie sprzyjają występowaniu dużej liczebności tych ptaków.

Kuropatwa jest skryta i bardzo płochliwa. Kiedy dostrzeże człowieka, nieruchomieje lub szybko się oddala. Prowadzi naziemny tryb życia, korzystając z możliwości lotu jedynie w momencie spłoszenia lub bezpośredniego zagrożenia. Kiedy organizm ptaka w sytuacji zagrożenia jest pod silnym wpływem stresu oraz strachu, nie jest on w stanie podejmować aktywnych działań obronnych, jak np. ucieczka, pozostaje jedynie w bezruchu.

Jest to  skuteczne, bo z jednej strony maskuje ubarwienie kuropatwy, upodabniając ją do otoczenia, z drugiej strony brak ruchu nie wyzwala u drapieżnika instynktu pogoni za ofiarą. Zachowanie to zwiększa więc szanse na przeżycie osobnika. Od dawna była traktowana jako ptak łowny. Spadki liczebności tych ptaków spowodowane są przez zimową śmiertelność, zwłaszcza w okresie srogich zim. Na liczebność kuropatw na danym terenie wpływa też dostępność odpowiedniej ilości miejsc do gniazdowania. Na sukces gniazdowania wpływa ilość ogólnej liczby gniazd, ale także ich niszczenie poprzez drapieżniki, a przez to konieczność powtarzania lęgów po utracie zniesienia. Niebezpieczny jest okres pierwszych tygodni ich życia piskląt, kiedy rozwija się dopiero u nich mechanizm termoregulacji, czyli zdolność do utrzymywania stałej temperatury ciała. Kiedy w pierwszych dniach życia występują niesprzyjające warunki atmosferyczne w postaci opadów deszczu i obniżenia temperatury, ich przeżywalność może być niska. Owady, stanowiące główny pokarm piskląt, w chłodne dni ograniczają swoją aktywność, chroniąc się w kryjówkach, co powoduje zwiększone głodowanie piskląt. Następuje znaczny spadek liczebności kuropatw. Ocenia się w tej chwili, że na całym świecie żyje ich 4 – 6 milionów, w Polsce 300 – 600 tysięcy par. W kraju jest na liście zwierząt łownych. Okres polowań na gatunek trwa od 11 września do 21 października, a pozyskiwanie ptaków w drodze odłowu – do 15 stycznia.