Degradacja środowiska – pogorszenie stanu środowiska przyrodniczego, spowodowane zaburzeniem jego naturalnych struktur i mechanizmów samoregulacji. Degradacja środowiska wynika głównie z zanieczyszczeń gleb, atmosfery i wód poprzez wprowadzanie do środowiska toksycznych chemikaliów, które zaburzają naturalny przepływ materii i energii, a w następstwie prowadzą do ubożenia składu gatunkowego flory i fauny, zmniejszenia aktywności biologicznej ekosystemów oraz  spadku ich odporności. W rezultacie zaburzona zostaje ich wewnętrzna równowaga oraz naturalna regulacja liczebności zamieszkujących je gatunków. Degradacja środowiska i ekosystemów zachodzi przede wszystkim wskutek działalności człowieka. Nadmierna i nieprawidłowa eksploatacja zasobów przyrodniczych doprowadza do ich destrukcji, a także do zmian w rzeźbie terenu i w kształcie krajobrazu naturalnego. Degradacja środowiska naturalnego rośnie wraz z rozwojem urbanizacji i osadnictwa oraz ze wzrostem liczby ludności. Ma ujemny wpływ na jakość żywności, wdychanego powietrza i warunków ekologiczno-sanitarnych.

1. Degradacja gleb
2. Degradacja wody
3. Degradacja atmosfery

Zachowania i działania prowadzące do degradacji środowiska mogą mieć wymiar zbiorowy lub jednostkowy – proces ten dokonuje się bowiem zarówno w wyniku działalności ogromnych, zorganizowanych podmiotów (np. wydobycie złóż ropy naftowej), jak i decyzji podejmowanych przez pojedynczych ludzi (niesegregowanie odpadów, ogrzewanie domów piecami starej generacji i używanie do tego celu nieodpowiednich surowców itd.).

Degradacja środowiska jest dziełem człowieka. To przede wszystkim wytwarzane przez niego zanieczyszczenia wody, gleby i atmosfery. By aitoff via Pixabay CC0.

Degradacja gleb

Gleba łatwo niszczeje i stosunkowo trudno się odnawia. Nie ma takiego rodzaju gleby, który całkowicie opierałby się degradacji, choć są gleby mniej i bardziej na nią odporne. Do zakłócenia funkcji gleb dochodzi zazwyczaj poprzez niekorzystne zmiany w budowie profilu glebowego, zmniejszenie zawartości składników mineralnych oraz próchnicy (a także zaburzeń ich obiegu), erozję, zmianę pH, zmiany w składzie fauny i mikroflory, zmiany stosunków wodnych i termicznych. Najbardziej zewnętrznym objawem degradacji gleby jest brak produkcji biomasy na obszarach zdegradowanych. Za niszczenie gleby odpowiadają zjawiska naturalne, takie jak trzęsienia ziemi, susze czy pożary, jednak w największym stopniu za degradację tego typu odpowiadają zjawiska antropogeniczne, do których zaliczyć można nieprawidłową uprawę roli, intensywny wypas zwierząt, wycinkę i wypalanie lasów, a przede wszystkim zanieczyszczanie gleby chemikaliami, rozszerzanie terenów zabudowy miejskiej i przemysłowej, a także odkrywkową i podziemną eksploatację dóbr naturalnych.

Zapobieganie degradacji gleb:

• rekultywacja gleb,
• śródpolne zadrzewienia,
• fitomelioracje,
• stosowanie nawozów organicznych.

Degradacja środowiska pogłębia się wraz z rozwojem urbanizacji i osadnictwa. By phtorxp via Pixabay CC0

Degradacja wody

Zachodzi wskutek zmiany jej właściwości fizycznych, chemicznych i bakteriologicznych, które powodowane są z kolei wprowadzaniem do wód zanieczyszczeń w postaci ścieków przemysłowych i komunalnych. Zanieczyszczenia takie jak ścieki z gospodarstw domowych, środki piorące, śmieci, odpady, odchody, nawozy sztuczne, substancje radioaktywne powoduje zmiany w ekosystemie wodnym (np. zagrażają żyjącym w nich organizmom żywym), a także obniżają jakość wody na tyle, że przestaje być ona zdatna picia i do celów gospodarczych.

Zapobieganie i ograniczanie degradacji wód:

• zakładanie filtrów wodnych,
• budowa oczyszczalni ścieków,
• składowanie odpadów w miejscach do tego przeznaczonych,
• sadzenie drzew w okolicach zbiorników wodnych.

Jednym ze sposobów na zmniejszenie skali zanieczyszczenia wód jest budowa oczyszczalni ścieków. By FreePhotos via Pixabay CC0.

Degradacja atmosfery

Polega na zmianie proporcji składników naturalnych atmosfery m.in. wskutek jej zapylenia. Do zapylania dochodzi czasem w wyniku zjawisk naturalnych, głównie wybuchów wulkanów, w przeważającej mierze przyczynia się jednak do niego człowiek poprzez transport, przemysł oraz wytwarzanie smogu. Zanieczyszczenie i degradacja powietrza powodują również zanieczyszczanie gleb i wód oraz przynoszą takie efekty, jak dziura ozonowa, anomalie pogodowe, kwaśne deszcze czy globalne ocieplenie.

Zapobieganie degradacji powietrza:

• ograniczanie emisji dwutlenku węgla do atmosfery poprzez wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii,
• usuwanie z powietrza pyłów i innych zanieczyszczeń,
• stosowanie filtrów na kominy oraz ekologiczne ogrzewanie budynków,
• stosowanie benzyny bezołowiowej,
• ograniczenie natężenia ruchu samochodowego.

Poziom degradacji środowiska naturalnego powinien być ograniczany przede wszystkim przez prawodawstwo poszczególnych krajów oraz organizacji międzynarodowych, które wymuszają na władzach lokalnych oraz podmiotach prywatnych stosowanie się do określonych standardów na rzecz zachowania środowiska w jak najlepszym stanie, minimalizację zanieczyszczeń i wzrost świadomości ekologicznej.

Bezpośrednim efektem zanieczyszczania atmosfery jest smog. Stanowi on bardzo poważny problem wielu miast na świecie. By Milosz_Karski via Pixabay CC0.

Bibliografia

1. Stanisław Baran, Ryszard Turski; “Degradacja, ochrona i rekultywacja gleb”; Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Lublin 1996;
2. Grażyna Łabno; “Ekologia. Słownik encyklopedyczny”; Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006;
3. Bożena Dobrzańska, Grzegorz Dobrzański, Dariusz Kiełczewski; “Ochrona środowiska przyrodniczego”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019;
4. Wojciech Chełmicki; “Woda. Zasoby, degradacja, ochrona ”; Wydawnictwo Naukowe PWN, 2019;