Szympans - opis, występowanie i zdjęcia. Zwierzę szympans ciekawostki

Człowiek i szympans dzielą nawet 98% wspólnego DNA. To bliskie pokrewieństwo sprawia, że czujemy do zabawnych małp ogromną sympatię. Mimo to w egocentrycznym światopoglądzie Homo sapiens nie ma miejsca na równość i tolerancję. Szympansy najchętniej widujemy więc w ogrodach zoologicznych i programach przyrodniczych – przyznanie im prawa do dzielenia z nami planety Ziemi przychodzi nam niestety zbyt trudno.

1. Niby podobne, ale…
2. Jak żyje szympansia społeczność?
3. Dzień z życia szympansa
4. Inteligencja, która zachwyca
5. Bratobójcza walka szympansa z człowiekiem
6. Uratować szympansy

Uważa się, że przed 13 milionami lat człowiek i szympans mieli jednego wspólnego przodka. Później nasze ścieżki ewolucyjne się rozdzieliły. Około miliona lat temu szympansy odseparowały się od bonobo i „wykształciły” dwa własne gatunki: szympansa zwyczajnego (Pan troglodytes) oraz szympansa karłowatego (Pan paniscus). Co ciekawe, w 2003 r. grupa śmiałych naukowców zasugerowała, że szympansom należy się jednak miejsce w ludzkiej linii taksonomicznej. Zaproponowano dla nich nawet nazwę Homo troglodytes. Emocjonalny opór fanów antropologii był jednak zbyt wielki. Człowieka nazwać małpą to przecież obelga.

Niby podobne, ale…

Mimo genetycznej bliskości szympansa wizualnie nie sposób jest oczywiście pomylić z Homo sapiens. Choć potrafi chodzić na dwóch nogach, nie robi z trzymania się pionu punktu honoru i preferuje poruszanie się na czterech kończynach. Wyprostowany samiec może tymczasem mierzyć nawet 170 cm. Czego możemy na pewno pozazdrościć szympansom, to wyjątkowo muskularne i zwinne ramiona, które zmieniają wspinanie się po drzewach w czystą igraszkę. W rezultacie w biegu nasi kuzyni na lądzie rozwijają prędkość nawet 40 km/h! Jeśli zaś postawić przeciwko sobie człowieka i szympansa o tym samym wzroście, małpa będzie nawet cztery razy silniejsza!

Szympansy przyjęły też inną strategię w kwestii owłosienia. Podczas gdy człowiek swe nagie ciało chroni ubraniami, a twarz musi golić, szympans jest komfortowo otulony czarnym lub brązowym futrem, natomiast właśnie pysk ma nieowłosiony. Na starość łysieje mu czoło, nie cała głowa, a siwizna pojawia się na grzbiecie. Szympans, tak jak człowiek, posiada dłonie z pięcioma długimi palcami, różnią nas jednak stopy – te małpie posiadają szalenie przydatny kciuk przeciwstawny.

Jak żyje szympansia społeczność?

Jako zwierzęta wysoce towarzyskie szympansy żyją w stadach liczących nawet po kilkadziesiąt osobników. Każde stado ma swego przywódcę, który sprawuje kontrolę dzięki koalicji z innymi silnymi samcami. Ów tradycyjny system patriarchalny wynika z wyraźnych różnic osobowościowych między płciami. Samce są przedsiębiorcze, dynamiczne i skłonne do agresji, samice charakteryzuje zaś skromność, ufność i empatia. A może po prostu nie rozwinęły jeszcze koncepcji feminizmu?

W małpich społecznościach jest nawet 2-3 razy więcej samic niż dorosłych samców. I choć zazwyczaj dają się one dość łatwo zdominować testosteronem, znamy przypadki, że zawierały sojusze przeciwko wyjątkowo szykanującym liderom. Samca alfa najczęściej zdetronizuje jednak gang męskich szympansów, które mają już dość tyranii i pragną lepszego dostępu do… samic, oczywiście.

Analogicznie do naszej cywilizacji, nie najlepiej układają się stosunki pomiędzy sąsiednimi stadami szympansów. Samce regularnie patrolują pograniczne terytorium i przepędzają intruzów. A ponieważ przez granicę mogą przedzierać się całe grupki „cudzoziemców”, potyczki takie nierzadko kończą się ofiarami śmiertelnymi. Wolny wstęp przyznawany jest tylko obcym samicom i ich młodym, ale i od tej reguły zdarzają się wyjątki. Obserwowano już bowiem bezlitosne przypadki zabójstwa młodych szympansiątek, które urodziły się poza danym stadem.

Najciekawszym aspektem społecznego życia szympansów są wspólne aktywności. Małpy wydają się opracowywać grupowe strategie waleczne, a wolny czas najchętniej spędzają na dłubaniu sobie nawzajem we futrach i usuwaniu insektów oraz zanieczyszczeń. Badacze podglądający relacje naszych kuzynów zaobserwowali już takie dobrze znane zjawiska jak oportunizm, kompromis, handel czy odwzajemnianie.

Dzień z życia szympansa

Cztery znane nam podgatunki szympansa zwyczajnego zamieszkują las tropikalny oraz sawannę środkowej Afryki – od Gwinei i Ghany, przez Nigerię oraz Kamerun, aż po Demokratyczną Republikę Kongo i Południowy Sudan. Ze względu na bliskość równika budzą się co rano wraz z brzaskiem, czyli nieco po godzinie szóstej. Pierwszym punktem ich dnia jest śniadanie, na które składają się zazwyczaj owoce, prosto z drzewa oczywiście. Tutaj warto wspomnieć, że szympans mimo wegetariańskich preferencji nie pogardzi od czasu do czasu insektami typu pszczoły i termity czy jajkami, a nawet zdarza mu się polować na mięso. Czyje? Głównie małych antylop, żółwi oraz innych małp. Oprócz owoców ceni sobie też liście, orzechy, nasiona i skórki – jednym słowem kocha się w sałatkach i muesli.

Gdy akurat nie jedzą, szympansy z ochotą przemierzają okolicę w poszukiwaniu dalszych źródeł żywności bądź zajmują się wspomnianą już wyżej grupową higieną, która wydaje się być zachowaniem społecznym raczej niż sanitarną obsesją. W południe człekokształtne małpy lubią uciąć sobie długą drzemkę – na śnie spędzają dobrą połowę życia. Czyżby więc po prostu „zaspały” w wyścigu o dominację nad światem?

Wieczorem, po znalezieniu i skonsumowaniu kolacji, szympans mości sobie gniazdo na drzewie. Codziennie w innym miejscu, aby nie ograniczać sobie szans na posiłek w zasięgu wyciągniętej dłoni. Każdy śpi sam za wyjątkiem matek, które tulą się w nocy ze swoim potomstwem i to przez kilka lat.

Inteligencja, która zachwyca

Jane Goodall, uważana za największego światowego eksperta w temacie szympansów, spędziła 60 lat obserwując dziko żyjące małpy. To jej monumentalny dorobek pozwolił nam zrozumieć jak mądre i ludzkie są szympansy. Do legendy przeszło już jej odkrycie, że nasi mniejsi kuzyni potrafią zręcznie używać narzędzi, np. źdźbeł trawy do wyjadania termitów z ich gniazda. Gdy Goodall opublikowała swoją przełomową obserwację słynny paleoantropolog Louis Leakey napisał: „Musimy teraz zredefiniować człowieka, zredefiniować narzędzie albo zaakceptować, że szympans jest człowiekiem”.

Także wielu innych naukowców podjęło pracę z szympansami, aby w pełni zrozumieć ich intelektualny potencjał. Wyniki były zaskakujące. Udało się nam nauczyć człekokształtne małpy języka migowego oraz języków opartych na obrazkach. Odkryliśmy też skomplikowany system komunikacji, które małpy wykształciły między sobą, od mimiki, gestów i sygnałów głosowych po bębnienie o drzewa jako alternatywę dla telegrafu. Wiemy też, że potrafią się uśmiechać, a nawet śmiać do rozpuku, a gdy czują się zagrożone rzucają kamieniami i gałęziami. Przy okazji flirtu wręczają sobie „bukiety”, a liście wykorzystują do czyszczenia ust po jedzeniu oraz podcierania się. Najbardziej fascynująca wydaje się jednak zaawansowana małpia kultura związana z przekazywaniem informacji z pokolenia na pokolenie. Udowodniono ponad wszelka wątpliwość, że szympansy są w stanie uczyć swe młode bardzo specyficznych umiejętności wynikających z życia na danym terytorium!

Bratobójcza walka szympansa z człowiekiem

Jednym z dowodów na inteligencję szympansa są uczucia, jakie jest on w stanie rozwinąć w stosunku do swoich ludzkich opiekunów. Z badań wynika, że bliskich sercu ludzi rozpozna nawet po latach. Nie oznacza to jednak, że między człowiekiem a szympansem panują błogie relacje miłości i zrozumienia. Wręcz przeciwnie, nasza populacja tak bardzo rozpycha się łokciami w małpim domu, że konfliktów jest coraz więcej. Zabieramy im terytorium, bo potrzebujemy ziemię pod działalność rolniczą, nowe drogi i osiedla. Wycinamy las, bo wciąż brakuje nam drzewa. Naturalne siedliska szympansów się kurczą, a wraz z nimi źródła pożywienia. Trudno się dziwić, że w Ugandzie wygłodzone małpy zakradają się już do ludzkich domów kradnąc owoce, produkty spożywcze, a czasem i małe dzieci. Oko za oko…

Co gorsza, w Afryce na szympansy poluje się również… dla mięsa. Jeden ustrzelony dorosły osobnik to nawet 50-70 kg, podczas gdy młode przygarniane są jako domowe pupilki. Farmerzy wybijają je z obawy o swe plony, a niektóre małpy padają też ofiarą sideł zastawionych na inną zwierzynę. Sytuacji nie poprawia sytuacja epidemiologiczna – z powodu szalejącego w Afryce wirusa Ebola, którego roznoszą również małpy, w ciągu ostatnich czterech dekad wymordowano sporą część szympansiej populacji.
Czy szympans zaatakuje człowieka? Owszem, ale większość zarejestrowanych jak dotąd przypadków dotyczyła zwierząt trzymanych w niewoli, także tej domowej. Obrażenia jakie poniosły ofiary były skrajnie drastyczne – czy nie powinny jednak dać nam czegoś do zrozumienia?

Uratować szympansy

W latach 90-tych ubiegłego stulecia w stanie dzikim na świecie żyło ponad milion szympansów. Współczesne szacunki mówią o 170-300 tysiącach osobników. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznała już gatunek za zagrożony wymarciem i zakazała międzynarodowego handlu zwierzętami. Od 2015 r. w Stanach Zjednoczonych zabronione są również eksperymenty naukowe na szympansach – zgodność genetyczna z człowiekiem okazała się dla małp klątwą, czyniąc z nich główny przedmiot badań np. nad wirusem HIV.Od Demokratycznej Republiki Kongo po Kamerun powstają rezerwaty i parki, a organizacje takie jak WWF nieustannie monitorują stan populacji i dbają o przestrzeganie prawa chroniącego wrażliwe małpy. Nie da się ukryć, że było niewybaczalną zbrodnią, gdybyśmy jako rzekomo inteligentny gatunek pozwoli wymrzeć naszym najbliższym krewnym na tej planecie!

Bibliografia