Zając szarak – opis, występowanie i zdjęcia. Zwierzę zając szarak ciekawostki
Z roku na rok spada populacja polskich zajęcy szarych – ostrzegają leśnicy. Choroby zakaźne, kłusownictwo, intensyfikacja rolnictwa i drapieżnictwo sprawiają, że pogłowie zajęcy dramatycznie spada, a populacje tych zwierząt w niektórych regionach kraju są zagrożone.
Zając szarak – co to za zwierz?
Zając szarak (Lepus europaeus Pallas) jest średniej wielkości zwierzęciem – jego długość wynosi około 40-75 cm, długość ogona 7 -12 cm, masa ciała 3 -7 kg. Zając szarak charakteryzuje się bardzo długimi tylnymi kończynami i długimi, ostro zakończonymi uszami. A propos uszu – główną cechą odróżniającą zająca od jego krewnego – dzikiego królika – jest to, że zając ma uszy całkowicie przykrywające mu pysk, a uszy królika sięgają do połowy pyska. Poza tym królika uszy są barwy szaro-brązowej, a uszy zająca mają czarne szpice.
Zając szarak występuje niemal w całej Europie, z wyjątkiem północnych części Skandynawii oraz byłego Związku Radzieckiego. W Polsce spotkać go można na terenie całego kraju z wyjątkiem najwyższych partii Tatr. Występuje głównie w środowisku rolniczym, znacznie rzadziej na terenach leśnych. Jest zwierzęciem bardzo żywotnym, jego okres rozrodczy trwa przez znaczną część roku – od drugiej połowy marca (pierwszy miot) do sierpnia. Samica wydaje 3-4 razy w roku po 2-5 młodych w miocie. Małe zajączki (w przeciwieństwie podobnych im wyglądem królików) rodzą się pokryte sierścią i mają po urodzeniu otwarte oczy. W przeciwieństwie do królików, zając szarak nie ryje nor, ale zajmuje zagłębienia w terenie.
Mimo, że w wielu artykułach i notatkach zachwala się powszechność występowania zajęcy szarych w kraju, bliższe badania pokazują ,że ilość osobników stale i znacząco się zmniejsza. Pierwsza wzmianka o tym pojawiła się w latach siedemdziesiątych XX wieku (znawcy nie wiążą tego bezpośrednio z ostrą i mroźną zimą roku poprzedzającego obserwacje). Podobne załamanie populacji nastąpiło na początku lat osiemdziesiątych (tym razem wiąże się to srogą zimą roku 1979), Obecnie, nieprzerwanie od lat 90. aż po chwilę obecną populacja zająca szaraka systematycznie maleje. Zlokalizowano już obszary kraju, gdzie zające szare nie występują. Są miejsca, gdzie zagęszczenie zajęcy szaraków wynosi ponad 40 osobników/100 ha powierzchni, a w niektórych rejonach Polski zagęszczenie szaraków wynosi od 1 do 18 osobników/100 ha (większe na wschodzie i centrum kraju, mniejsze na zachodzie).
Co wpływa na zmniejszania się populacji zająca szarego?
Warunki klimatyczne
Badania pokazują zależność pomiędzy zagęszczeniem zajęcy szaraków, a niektórymi czynnikami klimatycznymi (temperatura, opady, wysokość pokrywy śnieżnej). Szczególnie ważna dla populacji zajęcy szarych jest pogoda w styczniu. Mroźna zima w tym miesiącu może spowodować dużą śmiertelność wśród młodych zajęcy szaraków wywołaną niedogrzaniem organizmu i ograniczeniem dostępu do pokarmu dla karmiących samic. Również obfite opady deszczu w miesiącach letnich (czerwiec-sierpień) decydują o rozwoju wielu chorób, takich jak kokcydioza – groźnej dla zajęcy choroby wywoływanej przez pierwotniaki.
Rolnictwo
We współczesnym rolnictwie coraz częściej i coraz więcej wykorzystuje się środków chemicznych. Zające szare żerują na polu zatruwają się herbicydami i fungicydami. Najbardziej niebezpieczny okres to wiosna i lato, kiedy ma miejsce intensywne zwalczanie szkodników roślin i chwastów. To jest też czas, kiedy zające się rozmnażają, więc szczególnie narażone są osobniki młode. Również mechanizacja prac polowych stwarza zagrożenie dla zajęcy szaraków.
Największe straty młodych zajęcy szaraków występują na polach z lucerną ( 44 proc.), na łąkach trawiastych (18 proc.) i na łąkach z koniczyną – 17 proc. Osobniki, które nie zginą od razu, pokaleczone, umierają w męczarniach. Ocenia się np. że w skali sezonu rozrodczego ginie około połowa zajęcy szarych, urodzonych w lucernie. Wysoka śmiertelność występuje też w uprawach żyta na zielonkę. Czasami stosowane są tzw. wypłaszacze, ale ich efektywność jest dość niska. Zagrożeniem może być także zwyczaj wypalania traw, ściernisk i łąk przez rolników w okresie wiosennym.
Problemem dla zajęcy szaraków jest także likwidacja miedz, zadrzewień i zakrzewień śródpolnych na rzecz ogromnych monokultur. Bo zając szary, by móc egzystować, nie może żywić się samą kukurydzą czy nawet pszenicą, a chwastów w środku takich pól nie ma. W takich wielkich − po horyzont − polach z kukurydzą zając występuje tylko na obrzeżach, gdzie może poskubać chwastów na miedzach czy rowach.
Choroby zakaźne
Co wpływa na rozprzestrzenianie się chorób? Głownie zbyt wysokie zagęszczenie populacji oraz warunki pogodowe. Ataki pasożytów wewnętrznych są uznawane za czynnik obniżający kondycję zajęcy i wpływający na zwiększenie śmiertelności. Pasożyty najczęściej oddziałują jako czynnik patologiczny dopiero wtedy, gdy występują masowo, co ma miejsce głównie na skutek infekcji bakteryjnych, zaburzeń pokarmowych i spadku kondycji zajęcy szaraków. Najwyższe zagrożenie dla populacji zajęcy szarych występuje jesienią, gdy jest najwięcej młodych – wtedy choroby zbierają największe żniwo.
Wyszczególnię kolejno najczęściej spotykane choroby:
- Kokcydioza, wywoływana jest przez pierwotniaki, jest to choroba młodych zajęcy szaraków. Epizoocja powoduje duże straty w warunkach wilgotnego i chłodnego lata, po którym następuje ciepła i długa jesień. Osobniki które przetrwają, uodparniają się na tą chorobę.
- Robaczyca przewodu pokarmowego to choroba pasożytnicza, wywoływana przez nicienie. Nicienie przebywając w jelicie cienkim i grubym, drążą błonę śluzową i wysysają krew, wywołując stany zapalne i anemię. Choroba może doprowadzić do znacznych strat zajęcy szaraków, szczególnie, gdy ich zagęszczenie jest wysokie lub gdy występują braki pokarmu w okresie zimy.
- Pseudogruźlica – choroba bakteryjna, która zaliczana jest do jednych z najgroźniejszych. Atakuje płuca, wątrobę, śledzionę, nerki i ścianki jelit. Zwierzę ginie wskutek kompletnego wychudzenia i wyczerpania.
- Pastereloza spowodowana jest bakteriami, zarażającymi krew i narządy wewnętrzne. Zakażenie następuje poprzez drogi oddechowe lub przez przewód pokarmowy. Jest ona częstą chorobą zajęcy, mogącą powodować znaczne straty pogłowia.
- Stafylokokoza wywoływana jest przez bakterie powodujące ropnie na skórze, płucach i w uszkodzonej tkance. Rzadko występuje w formie samodzielnej, pojawia się natomiast po okaleczeniach, zapaleniach, robaczycach płuc.
- Bruceloza wywoływana jest przez bakterie. Powoduje ona stopniowe wychudzenie oraz nabrzmienie śledziony i jąder. Zakażenie następuje drogą pokarmową.
- EBHS (zajęczy wirus) jest chorobą wirusową, która atakuje młode zające po 5-8 tygodniu życia. Przebieg choroby jest najczęściej ostry, a śmiertelność wynosi 70-100 proc.
Drapieżnictwo
Potencjalnymi drapieżnikami są głównie drapieżne ssaki i ptaki. Najbardziej liczącym się drapieżnikiem jest lis, a z innych – także mających wpływ na populację – można wymienić jenota, borsuka, zdziczałe i wałęsające się psy i koty, drapieżne ptaki oraz krukowate. Większość tych drapieżników poluje głównie na zające młode. Podczas badań ustalono, że ok. 50 proc. pokarmu rocznego lisów stanowiły zające szaraki. Dla napełnienie żołądka lis musi spożyć 1 zająca młodego lub ok. 1/6 zająca dorosłego.
Nie zawsze udaje mu się wykorzystać całość upolowanego zwierzęcia, o czym świadczą liczne resztki niedojedzonych zajęcy, znajdowanych w pobliżu lisich nor. Jak pokazują szacunki zachodnich naukowców rodzina lisów może skonsumować 33 dorosłe zające rocznie. W ostatnim okresie nastąpił znaczny wzrost liczebności lisów. Ocenia się, że w okresie ostatnich 10 lat stan lisów w Polsce wzrósł od ok. 4,5 tysiąca do ponad 12 tysięcy. Wzrost spowodowany jest m. in. zbyt niskimi odstrzałami oraz wykładaniem szczepionek przeciwko wściekliźnie. Przyrodnicy oceniają, że by zmniejszyć śmiertelność zajęcy należałoby ograniczyć liczebność lisów. Sporym zagrożeniem są również domowe lub zdziczałe koty i watahy psów. Kruki widuje się w łowisku rzadko, jednakże populacja tego dużego ptaka wskutek zabiegów ochronnych znacznie zwiększyła się i czasem spotyka się kruki, która polują na młode zające szare. Także wskutek całkowitej ochrony myszołów i jastrzębi, ptaki te często polują na młode zające szare.
Myślistwo
Dodatkowym czynnikiem zwiększającym śmiertelność zajęcy jest pozyskanie łowieckie. Twierdzi się że populacja zajęcy szarych jest elastyczna i odporna pod względem presji myśliwych. Pozyskanie rzędu 40-50 proc. populacji w okresie jesiennym nie wpływa na obniżenie stanu ilościowego w roku następnym. Natomiast gdy populacja zajęcy nie jest poddana presji myśliwych i tak jej pogłowie nie wzrasta. Przypuszczalnie działają inne czynniki ograniczające. Ta elastyczność związana jest z wysoką produktywnością zajęcy, gdy stosunek młodzieży do dorosłych wynosi między 1,2 – 2,5. W dobrych łowiskach przyrost jesienny zapewnia, że populacja nie jest eksploatowana ponad stan. Prawdopodobnie użytkowanie łowieckie jest bodźcem powodującym podwyższenie rozrodczości, co zresztą może być potwierdzone wyższym stanem młodych zajęcy szarych na powierzchniach poddanych eksploatacji w stosunku do liczby na terenach gdzie nie pozyskiwano zajęcy szarych.
Transport kołowy
Ogólnie brak jest dokładnych badań negatywnego wpływu ruchu kołowego na populację zająca szaraka. Można przypuszczać, iż wskutek znacznego zwiększenia liczby samochodów i natężenia ich ruchu liczba zajęcy ginących na drogach systematycznie wzrasta. Ruch kołowy jest także przyczyną innych niekorzystnych zjawisk. Drogi są źródłem hałasu i spalin, więc zwierzęta starają się ich unikać, wybierając siedliska w bezpiecznej odległości. Równolegle występuje zjawisko parcia osobników migrujących w kierunku terenów komunikacyjnych, spowodowane atrakcyjnością pokarmu występującego na poboczach i w rowach przydrożnych. Szczególnie nocną porą można spotkać dużo zajęcy na obrzeżach dróg, gdzie giną oślepione światłami pojazdów.
Kłusownictwo
Jest obecnie prawdziwą plagą dla wielu gatunków zwierząt łownych w tym dla zająca szaraka. Przyczynia się do tego zjawiska trudna sytuacja materialna wielu uboższych rodzin i bezrobocie.
Jak zwiększyć populację zająca szarego?
Myśliwi podejmują akcje wsiedlania zajęcy szaraków uzyskanych metodą hodowli wolierowych lub klatkowych. W sezonach łowieckich 2001/02-2004/05 wsiedlano w kraju do kilkuset zajęcy rocznie, w wyniku czego następnie wystąpił wyraźny wzrost, do 2,8-3,8 tys. osobników w sezonach lat 2007/08- 2011/12. Zające wypuszczano w wielu rejonach Polski, na przykład w sezonie 2011/12 największe ich liczby (290-380) wsiedlono w okręgach katowickim, koszalińskim i rzeszowskim. Zasiedlenia zajęcy mogą być, co najwyżej, zabiegiem uzupełniającym właściwych działań na rzecz trwałej odbudowy ich populacji. Właściwe starania muszą polegać na poprawieniu warunków bytowania zajęcy szarych. Najważniejszym zabiegiem wydaje się ograniczenie wysokich stanów lisów. Przy tym dla osiągnięcia znaczącego efektu, zwłaszcza na terenach z niskimi zagęszczeniami zajęcy, istotne jest wyraźne zredukowanie liczebności tych drapieżników. Potrzebnym zabiegiem byłoby poprawianie warunków pokarmowych i osłonowych na polach, poprzez zakładanie stałych remiz z roślinnością zielną i krzewiastą oraz uprawianie sezonowych, śródpolnych poletek łowieckich.
Perspektywy rozwoju zająca szarego
Podsumowując: najważniejszymi czynnikami negatywnie wpływającymi na sytuację zająca szaraka w Polsce są zmiany pogodowe, wzrost liczebności drapieżników, fragmentacja krajobrazu, zmniejszania się powierzchni użytków rolnych oraz wzrost natężenia ruchu komunikacyjnego. Do tej listy należy dodać jeszcze postępującą mechanizację prac polowych, jak również przekształcanie krajobrazu rolniczego w kierunku upraw wielkopowierzchniowych. Zmiany te prowadzą do obniżania liczebności lokalnych populacji i obserwowane już w wielu miejscach wyspowe występowanie. Przerwy ciągłości występowania zajęcy grożą izolacją genetyczną (szarak jest gatunkiem osiadłym). Spowoduje to powstanie chowu wsobnego, a w rezultacie nagromadzenie niektórych niekorzystnych cech genetycznych populacji. Nasz rodzimy, popularny szaraczek może stać się gatunkiem rzadkim w naszym krajobrazie.
- "Przyczyny spadku populacji zająca szaraka w Polsce"; Lublin 2000;
- "Gdzie się podział zając szarak"; Stowarzyszenie Uroczysko, Supraśl 2013;
- Fickel, Joerns & Hauffe, Heidi & Pecchioli, Elena & Soriguer, Ramón & Vapa, Ljiljana & Pitra, Christian. (2008).; "Cladogenesis of the European brown hare (Lepus europaeus Pallas, 1778)."; European Journal of Wildlife Research. 54. 495-510. 10.1007/s10344-008-0175-x.;
- Michał WASILEWSKI; "Population dynamics of the European hare Lepus europaeus Pallas, 1778 in Central Poland"; Acta Theriologica 36 (3 - 4): 267 - 274, 1991.;
Osoby wypisujące, że przyczyną coraz mniejszej ilości zajęcy jest rolnictwo, chyba czytał artykuł bez zrozumienia. Wyraźnie jest wskazanie na kilka zasadniczych przyczyn. Zającom najbardziej zagrażają lisy- ich rosnąca populacja, zdziczałe psy, kłusownictwo. Dopiero w następnej kolejności zanikanie naturalnych siedlisk, fragmentacja siedlisk, chemizacja. Naturalne drapieżniki występowały zawsze i są potrzebne. Choroby występują też od zawsze i są skutkiem m.in zmiennej, niestabilnej pogody. Czytajcie ze zrozumieniem cały tekst a nie tylko zdania wyrwane z kontekstu.
Na mojej posesji od lat rodzą sie zajace, jedyne co im zagraża to lisy
Zające to moi naj naj lepsi przyj.uwielbiam ich.
Największym zagrożeniem dla zajęcy są psy,lisy,Jastrzębie i koty domowe weźcie się za to i populacja się odnosi a nie zgadnijcie na rolników rolnictwo było zawsze i były zające i dla świadomości zająć nie ginie ten dorosły tylko giną młode i z tad spadek.
Rolnictwo jest jednym z powodów niskiej populacji zajęcy, ale faktycznie to drapieżniki dziesiątkują ich liczebność. Nie zmienia to jednak, że w rolnictwie również potrzebne są zmiany żeby je chronić. Więcej o zającach i ich populacji – https://przygodyprzyrody.pl/zajac-szarak-jak-wyglada-zajac/
niestety uzywana przez rolnikow chemia-opryski powoduje oparzenia chemiczne i rany,a takze ciezkie zatrucia powodujace smierc. dlugo i bolesna msierc :(
Wylewasz z siebie jad
Cos tu człowieku napisał?Do szkoły.
Zgodzę się z tobą.
Zgodzę się z tobą
Widze, że zagorzały katolik sie wypowiada, wytłuc wszystkie inne zwierzeta, które oczywiście według ksiedza proboszcza duszy nie mają, a rolnikowi-prawdziwemu polakowi-katolikowi, krus niech płaci i jeszcze dotacje z unii by się przydały, bo przeciez rolnik siłą koscioła polskiego i kraju tego. Pogratulować wiedzy o przyrodzie.
https://www.facebook.com/video.php?v=349428488575633&set=vb.248882051963611&type=2&theater
Może nie wypada ale myślę, że to na temat i zaciekawi wielu.
Filmik o króliczej mamie – pouczające(nie jest to dziki królik jak sądzę)
Artykuł OK.
Rolnicy dostają dopłaty, zakładają wielkoobszarowe gospodarstwa, uprawiają kukurydzę albo rzepak na biopaliwa…. ot cała przyczyna.
Sprzęt rolniczy zagraża zającom, brak pożywienia-zabudowa łąk, monokultury rolnicze i chemizacja.
wcale nie