- Historia ogrodów zoologicznych
- Działalność i rodzaje ogrodów zoologicznych
- Rola i funkcje ogrodów zoologicznych
Historia ogrodów zoologicznych
Historia ogrodów zoologicznych ma swe początki w czasach starożytnych. Pierwsze ogrody, świadczące o statusie społecznym i bogactwie ich założycieli, istniały w starożytnym Egipcie (ogród królowej Hatszepsut z XV w. p.n.e.), Asyrii (ogród króla Aszura-bel-kala z XI w. p.n.e.) oraz Chinach (Ogród Inteligencji króla Wena z dynastii Zhou z XI w. p.n.e.). Duże kolekcje zwierząt wielu gatunków posiadał również król Izraela, Salomon (X w. p.n.e.), król Asyrii, Aszurbanipal (VII w. p.n.e.) oraz król Babilonu, Nabuchodonozor II (VI w p.n.e.).Współczesne ogrody zoologiczne wywodzą się ze średniowiecznych zwierzyńców, w których utrzymywano zwierzynę łowną do polowań, menażerii wędrownych obwożących zwierzęta w celach pokazowych oraz menażerii zakładanych na terenie zamków i ogrodów pałacowych, przeznaczonych dla zwierząt egzotycznych (np. zamek Woodstock w Anglii, Pałac Normanów w Palermo, pałac królewski w Wersalu). Najstarszym działającym ogrodem zoologicznym jest Tiergarten Schönbrunn, założony w 1752 r. w Wiedniu. Pierwszymi instytucjami naukowo-dydaktycznymi były paryska menażeria Jardin des Plantes powstała w 1794 r. oraz londyński ogród zoologiczny (ZSL London Zoo) założony w 1828 r., na obszarze Polski – zwierzyniec w Podhorodcach założony w 1833 r. przez S. K. Pietruskiego. Najstarszym krajowym ogrodem zoologicznym jest Wrocławski Ogród Zoologiczny założony w 1865 r.
Królewska menażeria w ogrodach pałacu wersalskiego, źródło: Artist: D'Aveline (French artist, late 17th and early 18th century) / Public domain
Działalność i rodzaje ogrodów zoologicznych
Ogród zoologiczny jest instytucją naukowo-badawczą oraz edukacyjną, która dysponuje odpowiednio urządzonym i zagospodarowanym terenem wraz z infrastrukturą techniczną i funkcjonalnie związanymi z nim budynkami (m.in. wybiegi, pawilony, woliery, terraria, akwaria). Ogród zoologiczny stanowi miejsce hodowli i utrzymywania gatunków dzikich zwierząt w celu ich ochrony poza środowiskiem naturalnego występowania (ochrona ex situ), prowadzenia badań naukowych, edukacji oraz publicznej ekspozycji tych gatunków dla osób zwiedzających.Zwierzęta hodowane i utrzymywane w ogrodach zoologicznych są głównie osobnikami urodzonymi i wychowanymi w niewoli, pochodzącymi z własnych przychówków bądź wymiany z innymi ogrodami zoologicznymi, osobnikami nie mającymi szans przeżycia w warunkach naturalnych bądź są przedstawicielami gatunków zagrożonych wyginięciem lub wymarłych na wolności w ramach programu ochrony ex situ.
Każdy ogród zoologiczny zobowiązany jest zapewnić wszystkim zwierzętom optymalne warunki utrzymania, jak najbardziej zbliżone do panujących w ich naturalnym środowisku (np. odpowiednia temperatura, oświetlenie, rodzaj podłoża), zgodne z ich trybem życia, rytmem dobowym, przestrzenią życiową, potrzebami biologicznymi oraz właściwą dla danego gatunku strukturą społeczną. Przykładem mogą być woliery dla ptaków szponiastych, pawilony dla zwierząt nocnych, terraria dla ciepłolubnych gadów i płazów, akwaria dla ryb morskich i słodkowodnych, utrzymywanie na wybiegu ssaków społecznych tworzących grupy rodzinne (np. surykatek).
Ogrody zoologiczne eksponują przeważnie zwierzęta z wielu różnych grup systematycznych, pochodzących z różnych siedlisk i stref klimatycznych. Niektóre ogrody specjalizują się niemal wyłącznie w utrzymywaniu zwierząt związanych z określonym siedliskiem bądź obszarem kuli ziemskiej. Należą do nich akwaria publiczne eksponujące gatunki zwierząt słodkowodnych i morskich, m.in. ryby (rekiny, ryby raf koralowych), żółwie wodne, bezkręgowce (ośmiornice, małże, rozgwiazdy), ssaki morskie (foki, delfiny) i ptaki morskie (pingwiny) oraz rozległe parki safari eksponujące gatunki zwierząt z charakterystyczne dla sawanny afrykańskiej, jak np. żyrafy, zebry, nosorożce, słonie, hipopotamy, lwy, antylopy oraz strusie.
Surykatki w ogrodzie zoologicznym, fot. shutterstock
Rola i funkcje ogrodów zoologicznych
Ogrody zoologiczne stanowią miejsce ochrony gatunków zwierząt zagrożonych wyginięciem oraz wymarłych na wolności poza miejscem ich występowania w ramach ochrony ex situ. Wiele ogrodów uczestniczy w licznych programach hodowlanych, polegających na celowym rozmnażaniu osobników tych gatunków, dzięki czemu możliwa jest ich reintrodukcja na stanowiska naturalne, np. programy reintrodukcji oryksa szablorogiego, konia Przewalskiego oraz adaksa pustynnego. Ogrody zoologiczne ponadto czynnie wspierają programy ochrony zagrożonych gatunków zwierząt w środowisku naturalnym (ochrona in situ).Ogrody zoologiczne, dzięki ogromnej różnorodności hodowanych i utrzymywanych gatunków zwierząt, stwarzają możliwość przeprowadzania badań naukowych z dziedziny etologii, anatomii, fizjologii, genetyki, parazytologii oraz medycyny weterynaryjnej, co ma kluczowe znaczenie w poprawie dobrostanu zwierząt przebywających w ogrodzie oraz efektywnym planowaniu i realizowaniu programów ochronnych tych gatunków.
Ogrody zoologiczne spełniają bardzo ważną rolę edukacyjną. Umożliwiają poznanie licznych gatunków zwierząt rodzimych oraz egzotycznych, pochodzących z innych obszarów kuli ziemskiej, warunków panujących w ich naturalnym środowisku, ich zachowań oraz trybu życia. Programy edukacyjne realizowane w ogrodach zoologicznych oraz liczne tablice dydaktyczne służą poszerzaniu wiedzy zoologicznej oraz zrozumieniu znaczenia ochrony zwierząt oraz ekosystemów naturalnych w zachowaniu różnorodności biologicznej.
Akwarium morskie, fot. shutterstock
Bibliografia
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. VII ”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999.;
- Bryan G. Norton, Michael Hutchins, Elizabeth F. Stevens, Terry L. Maple; “Ethics on the Ark. Zoos, Animal Welfare, and Wildlife Conservation ”; Smithsonian Books, Washington 1996.;
- Ewa Symonides; “Ochrona przyrody”; Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2014.;
- “Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2018 r. poz. 1614).”; data dostępu:
- Irus Braverman; “Zooland. The Institution of Captivity”; Stanford University Press, Stanford 2012.;
- Alexandra Zimmerman, Matthew Hatchwell, Lesley Dickie, Chris West; “Zoos in the 21st Century. Catalysts for Conservation?”; Cambridge University Press, Cambridge 2011. ;
- promil
