Choroby klimatozależne, czyli co nam grozi ze strony pogody

Zmiana klimatu to nie tylko zagrożenie dla stanu ekosystemów na Ziemi. Coraz więcej mówi się również o wpływie ekstremów pogodowych na zdrowie ludzkie, a przedstawiciele świata medycznego nawołują wręcz, aby oba tematy zacząć traktować jako jedną nierozdzielną całość. Oto choroby klimatozależne, których częstotliwość najprawdopodobniej będzie się zwiększać w kolejnych latach.

Środowisko oddziałuje na nas wszystkich każdego dnia poprzez czynniki fizyczne, chemiczne i biologiczne. Mowa tu zarówno o urazach doznanych wskutek powodzi czy tornad, jak i chorobach spowodowanych zanieczyszczeniem powietrza czy wody pitnej. A czynników ryzyka bezpośrednio związanych ze zmianą klimatu jest bardzo wiele – od zwiększonej intensywności promieniowania słonecznego, przez skrajne temperatury, a skończywszy na wzmożonych opadach i suszach.

Niebezpieczne powietrze

To, że jakość powietrza pogarsza się w skali globalnej, jest dla większości z nas oczywiste. Naukowcy próbując rozwikłać konkretne relacje między stanem atmosfery a naszym zdrowiem wskazują jednak na dwa główne czynniki ryzyka: wzrost poziomu ozonu w powietrzu, które wdychamy oraz wzrost stężenia pyłów zawieszonych.

Pierwszy z tych czynników, czyli ozon, to tak naprawdę jeden z głównym składników smogu. Jego wpływ na ludzkie drogi oddechowe jest asocjowany z obniżeniem funkcji płuc, zwiększeniem częstotliwości intensywnych ataków astmy oraz ogólnym zwiększeniem liczby przedwczesnych śmierci. Czynnikiem wzmagającym obecność ozonu w powietrzu, które wdychamy jest m.in. ciepło oraz emisje metanu.

Pyły zawieszone natomiast, a w szczególności ich najmniejsza i najbardziej szkodliwa frakcja PM2,5, nie tylko przenikają do krwi, ale również do krwiobiegu. Tym samym zagrażają zdrowiu płuc i serca. Według amerykańskiego Centrum Prewencji i Kontroli Chorób (CDC) tylko w Stanach Zjednoczonych do 2050 r. z powodu podwyższonego poziomu ozonu i pyłów corocznie będzie umierać przedwcześnie nawet 1-4 tys. osób.

Zmiany temperatur a patogeny

Globalne ocieplenie oznacza, że temperatury rosną, a tam, gdzie dotychczas było zimno, robi się coraz cieplej. Ma to przełożenie na migrację gatunków, które próbują rozszerzać swój zasięg w poszukiwaniu strawy oraz nowych terenów do rozrodu. Ekolodzy zgłaszają więc, że nowe chrząszcze wędrują na północ i dewastują syberyjskie lasy. Na Alasce pojawiają się dotychczas niespotykane kleszcze. Według analiz opublikowanych przez naukowców z Yale w 2018 r. renifery w Skandynawii i Rosji już bojują z całym szeregiem niespotykanych wcześniej chorób – niektóre z nich są śmiertelne.

Nowe, nieznane patogeny pojawiają się wszędzie, nie tylko na północy, i dotykają też ludzi. W 2009 r. opisano na przykład nowy szczep grzyba Candida auris, którego znaleziono w uchu 70-letniej pacjentki z Japonii. Nie wiadomo skąd wziął się ten patogen, ale szerzy się w zastraszającym tempie i już uodpornił się na jeden ze znanych leków przeciwgrzybicznych. A zabić jest go niezwykle trudno, gdyż potrafi przetrwać na plastikowej powierzchni nawet 28 dni!

Według bakteriologów ze stanu Nebraska globalne ocieplenie sprawia, że patogeny coraz łatwiej przenoszą się między jednym organizmem a drugim. Już wkrótce możemy z tego powodu oczekiwać kolejnych pandemii chorób ludzkich, zwierzęcych i roślinnych. Nie pomaga fakt, że zmiana klimatu zmusza społeczeństwa do migracji, co dodatkowo ułatwia „eksport” drobnoustrojów.

Dzięki zmianom w środowisku bakterie i wirusy uczą się coraz skuteczniej zmieniać żywicieli, ale także rozwijają nowe taktyki ataku. Według ekspertów z Uniwersytetu Georgetown w USA obecnie na świecie jest ok. 10 tys. wirusów, które potrafią zaatakować człowieka, ale większość z nich nie daje na razie o sobie znać „ukrywając się” w organizmach dzikich ssaków. W cieplejszym świecie w miejscach o wysokiej bioróżnorodności i wysokim poziomie zaludnienia, zwłaszcza w Azji i Afryce, nietoperze zaczną wkrótce roznosić tysiące wirusów wśród ssaków, z którymi dotąd nie miały styczności.

W 2016 r. 12-letni chłopiec z północnej Rosji zmarł z powodu infekcji wąglikiem. Chorobę wykryto również wśród hodowców tamtejszych stad reniferów, a zdaniem naukowców przyczyną jej wystąpienia było stopnienie warstwy wiecznej zmarzłości pod wpływem niespodziewanych fal upałów sięgających nawet 30°C.

Komary i kleszcze a choroby klimatozależne

Łagodne zimy, wczesne wiosny i ogólnie cieplejsze temperatury dają kleszczom i komarom więcej czasu na rozmnażanie i zwiększanie swego terytorium. Tylko w latach 2004-2018 w Stanach Zjednoczonych odnotowano dwukrotne zwiększenie występowania chorób przenoszonych właśnie przez ssące krew owady.

W szczególności była to borelioza, ludzka anaplazmoza, erlichioza oraz choroby gorączkowe roznoszone przez riketsje. W 2012 r. w USA z powodu zmiany klimatu odnotowano epidemię wirusa Zachodniego Nilu, która dotknęła ponad 5 tys. osób i spowodowała 286 zgonów.

W grudniu 2023 r. Panamerykańska Organizacja Zdrowia (PAHO) opublikowała raport, według którego w latach 2000-2018 odnotowano aż 8-krotny wzrost zachorowań na gorączkę denga na świecie. W 2019 r. rekordowe statystyki ujawniły 5,2 mln przypadków w 129 krajach. Przypomnijmy, że nieleczona choroba ta odznacza się śmiertelnością na poziomie nawet 10-20%.

Choroby klimatozależne niesione wodą

Zmiana klimatu niesie ze sobą zwiększone ryzyko obfitych opadów, powodzi, wylewania rzek, cyklonów, tsunami, itd. Niestety, w tym mokrym środowisku łatwo zaczynają szerzyć się inne choroby zakaźne, które trapiły ludzkość już od setek lat. W szczególności są to infekcje przebiegające z biegunką i prowadzące do szybkiego wycieńczenia organizmu. W krajach rozwijających się za szczególne zagrożenie uważa się aktualnie cholerę, dyzenterię i dur brzuszny.

W czasie powodzi w Indiach w ostatnich latach zaobserwowano również intensywne szerzenie się odzwierzęcej leptospirozy, która miewa dość dramatyczny przebieg przechodząc w żółtaczkę oraz rotawirusów, które z kolei wywołują biegunkę łatwo prowadzącą do odwodnienia. W Południowej Azji wskutek ekstremów pogodowych związanych z nadmiarem opadów odnotowuje się również zwiększoną częstotliwość zachorowania na salmonellę, gardiozę oraz kryptosporydiozę. Ta ostatnia infekcja wywołuje wyjątkowo wodniste biegunki z silnymi kurczami brzucha i bólami głowy.

W krajach rozwiniętych po okresach obfitych opadów obserwuje się z częściej lokalne epidemie salmonelli oraz kampylobakteriozy, która de facto jest najczęstszą przyczyną ostrej bakteryjnej infekcji żołądka i jelit. Zagrożeniem zdaniem naukowców są również intensywne roztopy śniegu prowadzące do wzbierania i wylewania rzek.

Ekologia.pl poleca

Eko technologie

Cyfrowa ewidencja czasu pracy – trwa ekologiczna transformacja przedsiębiorstw!

Medycyna rodzinna

Wiosenna aktywność na świeżym powietrzu – dlaczego warto ćwiczyć?

Nawet połowa wszystkich chorób…

To jednak nie wszystko. W badaniu opublikowanym w 2022 r. w tygodniu „Nature” zasugerowano również, że same tylko fale upałów motywują ludzi do częstszego korzystania z kąpielisk, nie zawsze o odpowiednich standardach czystości. Zwiększa to ryzyko nie tylko zakażeń układu pokarmowego, ale w niektórych krajach również amebowego zapalenia mózgu. Powodzie i ogólny wzrost poziomu mórz autorzy badania połączyli dodatkowo ze zwiększonym ryzykiem gorączki krwotocznej Lassa, choroby legionistów, czerwonki bakteryjnej, cholery oraz zapalenia płuc.

Wreszcie, zmiany w sposobie wykorzystania terenu oraz wymuszone zmianą klimatu i wzrostem demograficznym zagęszczanie się populacji ludzkiej to prosta recepta na efektywne przekazywanie sobie takich chorób jak gorączka Ebola, malaria, gorączka tsutsugamushi, ale również grypa czy COVID-19. Zdaniem amerykańskich ekspertów ponad połowa wszystkich chorób zakaźnych trapiących ludzkość zostanie nasilona wskutek niesprzyjających tendencji pogodowych na świecie!

Choroby klimatozależne – najczęściej zadawane pytania

Jakie czynniki sprzyjają szerzeniu się chorób zakaźnych na świecie?

Wzrost temperatury, ulewne opady, powodzie, cyklony, topnienie wiecznej zmarzłoci oraz wzrost poziomu mórz ułatwiają szerzenie się patogenów.

Które choroby będą największym zagrożeniem w obliczu zmiany klimatu?

Gorączki zakaźne, choroby serca i płuc, biegunki oraz choroby roznoszone przez kleszcze i komary uważane są za najpoważniejsze ryzyko dla zdrowia publicznego.

Czy w Polsce grożą nam również choroby klimatozależne?

W Polsce jak dotąd prognozuje się przede wszystkim wzrost zachorowalności na choroby odkleszczowe i zakażenia układu pokarmowego, zwiększenie liczby zgonów z powodu ekstremalnych temperatur i zanieczyszczenia powietrza oraz wzrost zachorowań na raka skóry.

Zobacz najnowsze artykuły

Przyroda

Harpie – największe ptaki drapieżne?

Motoryzacja

Auta elektryczne: rewolucja czy tylko chwilowa moda?

Świat

ZOOstaw! Nie porywaj!

Diety

Dieta GAPS, czyli jak wyleczyć mózg odciążając jelita

Kuchnia

Czy wegańskie sery są zdrowe? Jak zrobić taki ser w domu?

Medycyna rodzinna

Nieznane zagrożenie: zioła fotouczulające, które mogą powodować reakcje alergiczne

Świat

Mówienie „proszę” i „dziękuję” do ChatGPT zużywa wodę i prąd

Wiadomości

Pogoda na czwartek, 24 kwietnia 2025 roku

Akcje

Międzykulturowe mosty dla planety – trwa nabór projektów do prestiżowej Nagrody Międzykulturowej 2025

Polska

Nowe życie na wysokościach – cztery sokoły wędrowne znów zadomowiły się w Hucie KGHM

Ważne daty

Międzynarodowy Dzień Świadomości Zagrożenia Hałasem to moment by wsłuchać się w ciszę

Ochrona środowiska naturalnego

Ekobójstwo to zbrodnia przeciwko Ziemi, której nie ma w kodeksie