Salmonella – objawy, przyczyny i leczenie salmonelli

Salmonella należy do najpowszechniejszych zatruć pokarmowych na całym świecie. Rocznie zaraża ona nawet ponad miliard ludzi na świecie, powodując ponad 3 miliony zgonów! Niewielka część społeczeństwa w pełni jednak rozumie to zagrożenie i potrafi ustrzec się przed potencjalnym zakażeniem. Nie wszyscy też wiedzą, że salmonella jest bardzo blisko związana z durem brzusznym!

1. Objawy salmonellozy
2. Jak dochodzi do zakażenia salmonellą?
3. Czy salmonella jest niebezpieczna?
4. Domowe leczenie salmonelli
5. Kiedy do lekarza?
6. Jak chronić się przed salmonellą?

Wbrew powszechnemu mniemaniu Salmonella nie jest jedną wyizolowaną bakterią, ale rodzajem, do którego zaliczamy dwa gatunki i setki serotypów. Te najpowszechniejsze - S. Enteritidis, S. Typhimurium, S. Virchow, S. Hadar – wywołują u ludzi infekcję zwaną oficjalnie salmonellozą, potocznie zaś salmonellą. To właśnie słynne zatrucie pokarmowe kojarzone automatycznie z surowymi jajkami. Poza tym jednak istnieją dwa serotypy salmonelli, które wywołują dur brzuszny, zwany również tyfusem oraz dury rzekome. Są to infekcje o nieco poważniejszym przebiegu.

Po raz pierwszy bakterię zidentyfikował w 1880 r. Karl Eberth badając wycinki śledziony ludzi chorych na tyfus. Dalsze badania prowadzące do wyizolowania poszczególnych gatunków prowadzono w weterynaryjnym wydziale amerykańskiego Departamentu Rolnictwa, którego szef, Daniel Elmer Salmon stał się oficjalnym ojcem chrzestnym patogenu. Naturalnie, salmonella towarzyszyła ludziom na długo przed tymi odkryciami – zdaniem historyków dur brzuszny w V w. p.n.e. zmniejszył populację starożytnych Aten nawet o 1/3!

Ciekawostka: Irlandzka imigrantka Mary Mallon wpisała się do historii medycyny jako niesławny nosiciel bakterii duru brzusznego. W 1884 r. przypłynęła ona do Ameryki, gdzie zaczęła pracować jako kucharka. Choć sama nigdy nie chorowała, przesuwając się z domu do domu zaraziła durem brzusznym ponad stu dwudziestu mieszkańców Nowego Jorku. Zdaniem naukowców była też winnym wybuchu epidemii, które w 1907 r. dotknęła ponad trzy tysiące osób!

Objawy salmonellozy

Klasyczna salmonella wywołana bakteriami niepowodującymi duru nie zawsze bywa zidentyfikowana przez chorego. Objawy pojawiają się zwykle od 6 godzin do 6 dni po zakażeniu i mogą mieć różne nasilenie. Bardzo często nie pojawiają się wcale! Najbardziej charakterystycznym symptomem jest jednak biegunka, która może mieć krwawy charakter. Towarzyszą jej zwykle silne skurcze brzucha, nudności i wymioty, a ponadto często gorączka, zimne dreszcze, bóle głowy i ogólnie złe samopoczucie. Infekcja zazwyczaj trwa od czterech od siedmiu dni. Diagnozę potwierdza się za pomocą laboratoryjnego badania kału, krwi lub wycinka tkanki.

W przypadku duru brzusznego zamiast biegunki obserwuje się skrajne wyczerpanie, narastającą gorączkę, różową wysypkę i silne ból brzucha. Przy badaniu lekarz stwierdza także często powiększenie śledziony, wątroby oraz węzłów chłonnych.

Jak dochodzi do zakażenia salmonellą?

Bakterie salmonelli mają charakter beztlenowy, a środowiskiem ich życia są jelita ludzi oraz zwierząt stałocieplnych. Rezydując w żywych komórkach wydostają się „na zewnątrz” za pośrednictwem kału, który jest głównym źródłem skażenia żywności. Dodajmy, że większość serotypów salmonelli może przechodzić na człowieka zarówno z innych ludzi, jak i zwierząt. Najczęściej chorujemy zjadłszy surową lub niedogotowaną żywność, która miała kontakt z odchodami. Przede wszystkim ryzykowne pod tym względem są:

• drób – w trakcie obróbki rzeźniczej często dochodzi do skażenia mięsa drobiowego odchodami;
• ryby i owoce morza – organizmy te zakażają się salmonellą żyjąc w wodach zanieczyszczonych ściekami;
• jajami – bakterie salmonelli obecne są przy tym nie tylko na skorupce, ale mają też zdolność przenikania do środka przed jej stwardnieniem; stąd surowe jaja uważa się ogólnie za niebezpieczne;
• owoce i warzywa – niestety, także wiele płodów rolnych w trakcie podlewania na polu lub mycia po zbiorze ma styczność z wodą skażoną odchodami.

Ponadto do zakażenia może dojść wskutek bezpośredniego kontaktu ze zwierzęciem i przeniesieniu patogenu ręką w pobliże ust. Z danych amerykańskich wynika również, że niektóre epidemie salmonelli miały związek ze skażonymi partiami przypraw korzennych! Za czynniki ryzyka uważa się posiadanie w domu ptaków lub gadów, jak również podróże zagraniczne do krajów o niższym standardzie higieny. Bardziej podatni są także ludzie przyjmujący leki na nadkwasotę, którzy przebyli niedawno antybiotykoterapię lub cierpią na zapalne choroby jelit, jak również wszystkie osoby o obniżonej odporności.

Czy salmonella jest niebezpieczna?

Mimo, że brzmi groźnie, salmonelloza najczęściej jest infekcją, która mija sama i nie pozostawia po sobie żadnych trwałych skutków. Wszystko zależy tak naprawdę od aktualnego stanu zdrowia człowieka i jego zdolności do walki z patogenami chorobotwórczymi. Komplikacje najczęściej też obserwuje się u małych dzieci, osób starszych, kobiet ciężarnych oraz ludzi z długotrwale obniżoną odpornością. Należą do nich przede wszystkim:

• Odwodnienie – ostra biegunka powoduje znaczące straty wody. Zaburzenia w równowadze elektrolitów spowodowane dehydratacją mogą prowadzić nawet do śmierci.
• Bakteremia – gdy salmonella przedostanie się do krwiobiegu może doprowadzić do ogólnoustrojowej infekcji, atakując np. mózg, rdzeń kręgowy, serce, szpik kostny.
• Reaktywne zapalenie stawów – zwane dawniej zespołem Reitera obejmuje bóle stawów, ból przy oddawaniu moczu oraz zapalenie spojówek lub tęczówki.

Domowe leczenie salmonelli

Większość przypadków salmonellozy jest łagodna i nie wymaga interwencji lekarskiej. Po kilku dniach większość dolegliwości powinna minąć sama, jedynym przeciągającym się symptomem bywa biegunka, która może trwać nawet ponad tydzień. Jest ona też największym zagrożeniem w kontekście odwodnienia organizmu – stąd podstawowym sposobem domowego leczenia jest podawanie zwiększonych ilości płynów. U dorosłych wystarczające bywa picie wody lub przy wyjątkowo silnych nudnościach ssanie kostek lodu, dzieciom zaś lepiej jest podawać elektrolity, czyli wodne roztwory soli i glukozy dostępne bez recepty w aptece.

Ponadto w okresie nasilenia symptomów wskazane jest unikanie napojów z kofeiną, alkoholu, nabiału, smażonych i tłustych pokarmów, słodzonych napojów, a także bogatych w pektyny owoców takich jak gruszki, jabłka czy śliwki. Niewskazane są również ostre przyprawy ani sztuczne słodziki.

Specjalna dieta nie jest wymagana – zdaniem naukowców głodówka ani ograniczanie jadłospisu nie wpływają w żaden sposób na przyspieszenie wyzdrowienia. Należy jednak spożywać raczej małe porcje i kierować się własnym instynktem. Jeśli masz więc ochotę na gotowane mięso, ziemniaki, inne warzywa czy chleb, możesz bez obaw się nimi uraczyć. Ponadto przy skurczowych bólach podbrzusza można spróbować ciepłych okładów, choć nie każdemu przynoszą one ulgę. Nie ma również przeciwwskazań, aby zażyć ibuprofen lub paracetamol w celu złagodzenia bólów i gorączki. Z badań ufundowanych przez Unię Europejską wynika również, że probiotyki zawierające szczepy bakterii kwasu mlekowego Lactobacillus oraz Bifidobacterium mogą skutecznie ograniczać obecność salmonelli w jelitach.

Uwaga: Przyjmowanie leków przeciwbiegunkowych w czasie salmonellozy nie jest wskazane – poprawiają one co prawda doraźnie samopoczucie, ale znacząco wydłużają przebieg infekcji.

Kiedy do lekarza?

Nie zapominajmy, że salmonelloza bywa czasami zagrożeniem dla zdrowia i może nawet doprowadzić do śmierci. Stąd należy wyszukać pomocy lekarskiej jeśli:

• Temperatura ciała towarzysząca biegunce utrzymuje się powyżej 39 stopni C;
• Ostra biegunka trwa ponad 3 dni;
• W stolcu pojawiają się większe ilości krwi;
• Silne i przedłużone wymioty utrudniają przyjmowanie płynów;
• Obserwujemy oznaki odwodnienia, takie jak suche usta i gardła, ograniczona ilość moczu, zawroty głowy, zapadnięte oczy;
• Pojawiają się zaburzenia widzenia, drgawki czy silne skurcze mięśni.

Leczenie obejmuje zwykle dożylne uzupełnianie elektrolitów oraz antybiotykoterapię, np. amoksycykliną.

Jak chronić się przed salmonellą?

Większość zakażeń salmonellą jest wynikiem braku odpowiednich nawyków higienicznych oraz niedbałością. Prewencja nie jest tymczasem przesadnie wymagająca i może ochronić zdrowie zwłaszcza małych dzieci, seniorów oraz osób przewlekle chorych. Do najważniejszych strategii związanych z zapobieganiem zakażeniu należą:

• Mycie rąk zwłaszcza po wyjściu z toalety, zmianie pieluszki, obróbce surowego mięsa, sprzątaniu odchodów po zwierzętach oraz wszelkim kontakcie z ptakami i gadami.
• Utrzymywanie porządku w kuchni przede wszystkim w kontekście oddzielnego przechowywania surowego mięsa, ryb i owoców morza, posiadania oddzielnej deski do krojenia surowego mięsa, dokładnego mycia zlewu po czyszczeniu mięsa lub noży do niego używanych.
• Unikanie spożywania surowych jaj.
• Mycie surowych warzyw i owoców, ewentualnie pozbywanie się zewnętrznych warstwy liści lub skórki.
• Pełne gotowanie/pieczenie mięsa, ryb i owoców morza.
• Unikanie picia wody z podejrzanych źródełek czy studni.
• Nie pozostawianie gotowej żywności w temperaturze pokojowej, zwłaszcza w okresie upałów.
  

Ponadto osoby, które są chore nie powinny pod żadnym pozorem mieć styczności z żywnością czy napojami przygotowywanymi dla innych członków rodziny. Niewskazane jest również chodzenie na basen czy publiczne kąpieliska w czasie trwania biegunki. Zachowując się odpowiedzialnie w stosunku do innych członków społeczeństwa zasadniczo zmniejszamy ryzyko zakażeń salmonellozą, które mogą dla niektórych skończyć się tragicznie!

Bibliografia

1. Tony Coveny; “A Deeper Look at Salmonella: History, Incidence and Treatment”; data dostępu: 2021-07-29
2. Shu-Kee Eng i in.; “Salmonella: A review on pathogenesis, epidemiology and antibiotic resistance”; data dostępu: 2021-07-29
3. Tomislav Meštrović; “Salmonella History”; data dostępu: 2021-07-29
4. WHO; “Salmonella (non-typhoidal)”; data dostępu: 2021-07-29
5. CDC; “Salmonela”; data dostępu: 2021-07-29