Katar ‒ rodzaje, przyczyny i leczenie kataru

Mówi się, że nieleczony katar trwa tydzień, leczony zaś siedem dni. Czy faktycznie jednak nie można w żaden sposób zmniejszyć uporczywości bulgoczącego nosa? Dlaczego niektórzy borykają się z nim tak często, a innych wydaje się omijać? Jak rozpoznać przyczynę kataru i ograniczyć jego występowanie? Naukowcy na szczęście mają już komplet odpowiedzi.

Katar to jedna z najczęstszych dolegliwości gnębiących ludzkość, zwłaszcza w okresie wczesnego dzieciństwa. Mowa o wydzielinie wydostającej się z nosa wskutek wielu różnych zdarzeń, przebiegającej z różnym nasileniem i dodatkowymi objawami. Bez względu na te różnice, katar zawsze jednak jest męczący i choć błahy w swojej istocie, często powoduje komplikacje zdrowotne, którym na szczęście można skutecznie zapobiegać.

Skąd się bierze katar?

Wydzielina nosowa jest niezbędnym mechanizmem obrony organizmu. Nawilża ona śluzówkę dróg oddechowych, chroniąc je przed drobnoustrojami i pozwalając pozbywać się zanieczyszczeń. Zawiera także enzymy i przeciwciała aktywnie zwalczające patogeny. W szczególny sposób doświadczamy jej obecności podczas płaczu lub przebywania w niskich temperaturach – dosłownie cieknie nam wówczas z nosa. W tym pierwszym przypadku winne są przede wszystkim łzy, w tym drugim zaś wydychane powietrze skrapla się przy kontakcie z niską temperaturą. Podobne reakcje pojawiają się na przykład przy nadużywaniu narkotyków, jak również przy odwyku od nich.

Mówiąc o katarze, mamy jednak zazwyczaj na myśli intensywny napór wydzieliny z nosa, który utrzymuje się od kilku dni do kilku tygodni i którego najczęstszą przyczyną jest infekcja, przede wszystkim wirusowa, np. przeziębienie wywołane rinowirusem lub grypa. W tym przypadku organizm umyślnie powoduje zwiększone ilości wydzieliny, aby ochronić się przed patogenami i „wypłukać” je na zewnątrz. Drugą najczęstszą przyczyną kataru są alergie wziewne, prowadzące do obrzęku śluzówki i obronnych reakcji w postaci wydzieliny i kichania.

Stosunkowo rzadko katar spowodowany być może także urazem głowy, skrzywieniem przegrody nosowej, przesadnie wysuszonym powietrzem, migrenami, zmianami hormonalnymi (w tym ciążą), mukowiscydozą czy kokluszem.

Jaki mam katar

Katar atakuje przeważnie dość nagle i bywa pierwszym symptomem infekcji. Przy klasycznym przeziębieniu jest na początku bardzo wodnisty i towarzyszy mu częste i silne kichanie. Z upływem czasy wydzielina może gęstnieć, a chory może odczuwać przykre „zatkanie” nosa będące wynikiem obrzęku śluzówki. Standardowy katar wywołany przeziębieniem trwa faktycznie około tygodnia, osiągając najwyższą intensywność drugiego, trzeciego lub czwartego dnia. Chory jest najbardziej zakaźny w ciągu pierwszych 24 godzin, ale może w dalszym ciągu zarażać aż do całkowitego ustania objawów.

Żółty lub zielony katar o gęstszej konsystencji jest najczęściej spowodowany infekcją bakteryjną i może być wynikiem stanu zapalnego zatok przynosowych. Wówczas towarzyszy mu często silny ból czoła i policzków, zwłaszcza przy pochylaniu głowy, złe samopoczucie, a nierzadko i podwyższona temperatura.

Katar alergiczny stosunkowo łatwo pomylić z przeziębieniem, gdyż również jest wodnisty i przebiega z kichaniem. Nie występuje jednak gorączka, zaś dodatkowymi, charakterystycznymi symptomami mogą być swędzące i łzawiące oczy, zaczerwienione spojówki oraz uczucie rozkojarzenia. Katar uczuleniowy nasila się również wyraźnie przy kontakcie z alergenem i trwać może całymi tygodniami, a nawet nieustannie.

Kiedy katar może być groźny?

Większość katarów pojawia się i samoistnie ustępuje, nie pozostawiając po sobie żadnych skutków. Przy osłabionym systemie odpornościowym przeziębienie może jednak przekształcić się w zapalenie zatok przynosowych, które nie jest ani przyjemne, ani banalne, a co gorsza ma tendencję do nawrotów. Wyjątkowo rzadkie powikłania mogą w tym przypadku obejmować nawet zapalenie opon mózgowych, rozpień mózgu czy infekcję kości.

Poza tym nasilony katar, także alergicznego pochodzenia, prowadzić może do zapalenia spojówek i infekcji ucha środkowego, a także pojawiania się polipów w nosie. Z błahego problemu może więc teoretycznie rozwinąć się dolegliwość wymagająca antybiotykoterapii lub nawet interwencji chirurgicznej.

Domowe sposoby leczenia kataru

Mimo, że katar nie zmusza nas do leżenia w łóżku czy rezygnowania z codziennych zajęć, potrafi być bardzo przykry i zdecydowanie obniżać komfort życia. Samo kichanie i smarkanie wyczerpuje organizm, nadwyręża śluzówkę nosa i często prowadzi do podrażnień skóry wokół nozdrzy. Nic dziwnego, że ludzie tak chętnie wyszukują sposoby na zmniejszenie przykrych objawów. Do najprostszych metod należą:

• Płukanie słoną wodą – przepłukiwanie nosa solanką pomaga pozbywać się nadmiaru wydzieliny, obkurcza naczynia krwionośne i poprawia drożność nosa; badania dowodzą, że jest to skuteczny i bezpieczny sposób na łagodzenie intensywności kataru infekcyjnego oraz alergicznego, polecany nawet kobietom ciężarnym i niemowlętom, praktycznie bez ograniczeń (Bergmann i in., 2019). W aptece zakupić można specjalne spraye z wodą morską, które ułatwiają aplikację, ale warunkiem ich skuteczności jest aktywne wciągnięcie słonej wody jak najdalej do nosa!
• Ciepłe napoje – od dawien dawna przeziębionym poleca się picie dużych ilości ciepłych napojów, zwłaszcza herbaty i ziołowych naparów. Nie jest to bynajmniej tylko kwestia rozgrzewania wychłodzonego ciała. Badania prowadzone na Uniwersytecie Cardiff dowiodły, że ciepłe napoje faktycznie wymiernie poprawiają drożność nosa i ułatwiają oddychanie, choć nie zmniejszają wcale ilości wydzieliny.
• Preparaty antyhistaminowe – nawet, jeśli katar nie ma pochodzenia alergicznego i wynika z infekcji, leki przeciwalergiczne stosowane zazwyczaj tylko w sezonie letnim mogą pomóc łatwiej przejść przez przeziębienie. Kliniczne studia w tym zakresie przeprowadzone w czterech ośrodkach w Wielkiej Brytanii, Danii, Belgii i Niemczech, dowiodły, że standardowe dawki leków antyhistaminowych powodują zarówno zmniejszenie wydzieliny z nosa, jak i kichania.
• Gorąca para – nie tylko ciepła herbata, ale także gorąca kąpiel, prysznic czy inhalacja mogą poprawić subiektywne odczuwanie uciążliwości kataru. W świetle badań przeprowadzonych w Indiach w 2015 roku najlepsze efekty daje inhalacja gorącą parą z dodatkiem olejków aromatycznych takich jak: mentolowy, kamforowy, sosnowy i tymiankowy.
• Neti pot – inaczej garnuszek/kubeczek do płukania nosa to sposób rodem z medycyny ajurwedyjskiej. Mowa o specjalnym naczyniu z długą rurką, za pomocą którego wlewa się roztwór soli fizjologicznej do jednej dziurki i wydmuchuje drugą. Takie czyszczenie pomaga nie tylko przy katarze, ale także zapaleniu zatok przynosowych. Niestety, nieprawidłowe stosowanie neti potów może prowadzić do zaostrzenia objawów!
• Ostre pokarmy – dieta bogata w ostre produkty takie jak chrzan, papryczki chili, pieprz czy imbir polecana jest od wieków jako sposób na przeczyszczenie zatkanego nosa. Istnieją nawet specjalne spraye z kapsaicyną do nosa, które w badaniach opublikowanych przez informacyjny serwis medyczny Cochrane, okazują się skuteczniejsze w leczeniu kataru niż krople sterydowe!

Stosowanie na własną rękę kropli obkurczających śluzówkę na bazie np. oksymetazoliny, daje dobre efekty w postaci zahamowania wycieku z nosa i poprawienia drożności dróg oddechowych, ale nie powinno być kontynuowane dłużej niż przez 5 dni, ani zbyt często powtarzane. Krople te mają bowiem skłonność do wysuszania śluzówki i w dłuższym okresie czasu mogą wyrządzić więcej szkody niż pożytku. Przy bardzo nasilonym katarze, zwłaszcza u dzieci, są jednak dobrym sposobem na ułatwienie nocnego wypoczynku i prewencję zapalenia ucha środkowego.

Pamiętajmy! Leczenie kataru prawdopodobnie nie skróci okresu jego trwania, ale może złagodzić nasilenie objawów i zapobiec ewentualnym komplikacjom!

Kiedy należy udać się do lekarza?

Z samym katarem rzadko zgłaszamy się po pomoc lekarską. Niepokojące oznaki, które mogą jednak skłaniać do zasięgnięcia konsultacji, to katar trwający kilka tygodni, mający wyjątkowo intensywny przebieg lub ropny charakter, jak również skorelowany z wysoką gorączką, bólami twarzy oraz głowy.

Jak uchronić się przed katarem?

Każdy z nas wiele razy w ciągu swego życia będzie borykał się z katarem. Obserwacje wskazują, że z wiekiem cierpimy na niego jednak coraz rzadziej, co ma związek z dojrzewaniem układu odpornościowego i częściowym uodpornieniem na wirusy wywołujące przeziębienia. Tym niemniej, możemy zawsze aktywnie chronić się przed katarem za pomocą prostych sposobów:

• częstego mycia rąk i unikania dotykania twarzy, zwłaszcza w miejscach publicznych;
• wydmuchiwania nosa i natychmiastowego pozbywania się chusteczki higienicznej z obowiązkowym umyciem rąk;
• unikania alergenów;
• unikania dymu papierosowego;
• dbania o prawidłową ilość snu (minimum 7 godzin);
• regularnej aktywności fizycznej na świeżym powietrzu.

Powyższe wskazówki uchronią nas nie tylko przed błahym katarem, ale także pozwolą ograniczyć ryzyko grypy czy koronawirusa!