Chrzan wielu z nas przywodzi na myśl wiosnę i Wielkanoc. Nie bez powodu – korzeń chrzanu jest niezbędnym składnikiem święconki i wielu świątecznych dań. Ta ostra w smaku przyprawa kojarzy nam się również ze zdrowiem i krzepą. Jej właściwości zdrowotne są w istocie nie do przecenienia. Włączając korzeń chrzan do diety znacznie zmniejszamy ryzyko pojawienia się nowotworu, poprawiamy trawienie i ukrwienie organizmu, a także możemy uśmierzyć ból głowy i zwalczyć wiele infekcji. Ćwikła, zupa chrzanowa, twarożek z chrzanem… propozycji podania tej cudownej rośliny jest wiele!

1. Chrzan regionalnie i w ogródku
2. Korzeń chrzanu - tajemnica długowieczności cesarza
3. Korzeń chrzanu - witaminy i wartości odżywcze
4. Korzeń chrzanu - ostry zawodnik w pojedynku z rakiem
5. Korzeń chrzanu - naturalny antybiotyk
6. Okłady z chrzanu – ulga przy migrenie i reumatyzmie
7. Domowy sposób na oczyszczenie wątroby i nerek
8. Miejsce chrzanu w kuchni narodowej

Chrzan pospolity (Armoracia rusticana) zwany w Polsce warzęchą stanowi gatunek rośliny z rodziny kapustowatych. Jego łacińska nazwa nawiązuje do tego, że roślina ta pierwotnie rosła blisko morza (ar, znaczy blisko, zaś more – morze). Poza tym, że obecnie jest uprawiana niemal na całym świecie, występuje również dziko na wilgotnych terenach w Europie, umiarkowanej części Azji, w Ameryce Północnej i na Nowej Zelandii. Łodyga chrzanu osiąga maksymalnie 150 cm wysokości, a jego liście są duże i ząbkowane. Jadalny główny korzeń tej rośliny, jest długi, mięsisty o barwie jasnożółtej, zaś jej kwiaty są dość drobne i mają biały kolor. Owoce chrzanu to niejadalna okrągła łuszczynka.

Chrzan regionalnie i w ogródku

W Polsce występuje tylko jedna odmiana chrzanu, jednakże w poszczególnych regionach kraju roślina ta różni się wielkością liści, korzenia i smakiem jadalnej części. Można spotkać np. chrzan śląski, maliński, etc. Na świecie sporą popularnością cieszy się chrzan japoński, czyli wasabi. W smaku jest on nieco bardziej pikantny niż nasz rodzimy. Uprawa Armoracia rusticana nie wymaga zbyt wiele wprawy. Można wykorzystać do tego celu sadzonki korzeniowe. Należy jedynie pamiętać, że chrzan najlepiej rośnie w miejscach nasłonecznionych, umiarkowanie zacienionych Gleba najlepsza pod uprawę tej rośliny jest pełna składników odżywczych, próchnicza, gliniasto-piaszczysta. W celu rozpoczęcia uprawy, sadzonki wsadzamy do ziemi na głębokość ok. 15 cm tak, aby ich wierzchołek wystawał 2 cm ponad powierzchnię. Odstępy pomiędzy każdą z nich powinny wynosić ok. 70 cm. Co jakiś czas stanowisko uprawy należy posypywać kompostem i regularnie podlewać. Warto mieć w zanadrzu własnoręcznie wyhodowane korzenie chrzanu, ponieważ roślina ta znajduje szerokie zastosowanie w kuchni i leczy wiele dolegliwości. Wiadomo, że świeży, nieprzetworzony chrzan, a do tego z własnego ogródka, jest najzdrowszy i najsmaczniejszy.

Korzeń chrzanu - tajemnica długowieczności cesarza

Chrzan jest znany ludzkości od stuleci, zaś w Polsce nosi miano rośliny niemalże kultowej. Źródła historyczne wskazują na to, że Armoracia rusticana pochodzi z Europy Wschodniej, a dokładnie – z rzecznych regionów Wołgi i Donu. Zbawienne dla naszego zdrowia właściwości chrzanu doceniali już starożytni Egipcjanie i Rzymianie. Europejczycy zapoznali się z walorami tej rośliny dopiero w wieku IX. W dawnych czasach wykorzystywano ją przede wszystkim w gospodarstwie domowym.Dużych liści używano do zabezpieczania żywności przed zepsuciem, okładania osełek masła czy jako podkładek pod świeżo upieczony chleb, zaś przy pomocy tartego korzenia tej rośliny konserwowano mięso i przetwory. Wielkim koneserem korzenia chrzanu i jego prozdrowotnych właściwości był cesarz Austrii – Franciszek Józef. Szczególnie uwielbiał dania mięsne przyprawione sosem na bazie tej rośliny. Co ciekawe, jak donoszą pisma z tamtych czasów, władca ten rzadko chorował i dożył niemal 90 lat! Do Polski chrzan trafił w bliżej nieokreślonym czasie. Najprawdopodobniej stosowano go już w wiekach średnich, jednak początkowo uważano go za bezużyteczny chwast. Obecnie roślina ta cieszy się u nas ogromnym uznaniem i jest podstawą każdej zdrowej kuchni. Tarty korzeń chrzanu to popularna przyprawa, która poprawia trawienie i pobudza apetyt. Z kolei młode liście tej rośliny spożywamy w sałatkach na bazie nowalijek, a tych starszych, bardziej wyrośniętych używamy do kiszenia ogórków. Chrzan uprawia się często na działkach i w ogrodach, a jego wartości doceniają również Amerykanie, Azjaci i Australijczycy.

Korzeń chrzanu - witaminy i wartości odżywcze

Chrzan nie dostarczy nam wielu kalorii (100 gramów to tylko 48 kcal), za to zasili nasz organizm bogactwem witamin (witamina A, witaminy z grupy B (witamina B1, B2, B3, B6 i B9), witamina C, E i K) oraz minerałów (cynk, fosfor, magnez, potas, sód, wapń, żelazo). Co ciekawe, roślina ta zawiera dwa razy więcej kwasu askorbinowego niż cytryna (aż 117 mg !).  Za ostry smak korzenia chrzanu odpowiadają związki siarki, dzięki którym jest on silnie bakterio- i grzybobójczy, a także wspiera system immunologiczny. Roślina ta nie tylko pobudza apetyt, lecz także rozgrzewa ciało, podnosi ciśnienie krwi, a według niektórych, jest też skutecznym afrodyzjakiem. Należy jednak pamiętać, aby nie przesadzać z ilością spożywanego chrzanu. Szczególną ostrożność w tym względzie powinny zachować osoby z chorą tarczycą, wrzodami żołądka, schorzeniami układu pokarmowego i chorobami nerek.

Korzeń chrzanu - ostry zawodnik w pojedynku z rakiem

Zawarte w chrzanie glukozynolany, które rozkładają się w organizmie na izotiocyjaniany, są odpowiedzialne za jego ostry smak. Związki te posiadają cudowne właściwości – znacznie zmniejszają prawdopodobieństwo pojawienia się choroby nowotworowej. Badania dowodzą, że regularne dostarczanie sobie tych substancji wraz z pożywieniem ogranicza występowanie raka pęcherza, żołądka i ogranicza rozwój komórek nowotworowych w płucach i przełyku.Należy jednak pamiętać, że stężenie glukozynolanów zależy od rodzaju rośliny. Wybierając odpowiedni okaz chrzanu powinniśmy zwrócić uwagę na średnicę jego korzenia – im mniejsza – tym większa zawartość antyrakowych związków. Najlepiej spożywać tę roślinę tylko wówczas, gdy jest świeża albo przechowywać ją w lodówce. Długotrwałe składowanie startego korzenia w niedostatecznie chłodnym miejscu zmniejsza bowiem stężenie cennych substancji aż o 50%.

Korzeń chrzanu - naturalny antybiotyk

Chrzan kryje w sobie nie tylko ogromny potencjał antynowotworowy, lecz także zawiera mnóstwo antybakteryjnych i przeciwgorączkowych substancji, takich jak lizozym i alkohol fenyloetylowy, dzięki czemu pełni funkcję naturalnego antybiotyku. Aby w pełni korzystać z jego leczniczych właściwości, koniecznie należy spożywać go na surowo. Przeciwinfekcyjne działanie i sporą zawartość witaminy C w chrzanie powszechnie wykorzystywano w medycynie ludowej. Świeżo startym korzeniem leczono przeziębienia i inne choroby układu oddechowego. Dodatkowo, podawanie wyciągu z tej rośliny w postaci syropu ma działanie wykrztuśne, dzięki czemu pozwala się uporać z uciążliwym kaszlem. Podczas choroby warto wdychać olejki eteryczne unoszące się ponad świeżo utartym korzeniem - jest to prosty sposób na udrożnienie zatok.

Okłady z chrzanu – ulga przy migrenie i reumatyzmie

Jeżeli cierpimy na reumatoidalne zapalenie stawów, powinniśmy zacząć stosować okłady z chrzanu. Stosowana zewnętrznie miazga ze świeżo startego korzenia, dzięki swojemu pobudzającemu krążenie i rozgrzewającemu działaniu, łagodzi ból i skurcze mięśni. W konsekwencji obrzęki zmniejszają się, a stawy stają zdolne do ruchu. Podobne zabiegi można stosować również przy skazie moczanowej i zapaleniu nerwu kulszowego. Z kolei okłady ze świeżych liści chrzanu są zdaniem naturoterapeutów bardzo pomocne w przypadku migren.

Domowy sposób na oczyszczenie wątroby i nerek

W celu oczyszczenia swojej wątroby w naturalny sposób, należy spożywać sok ze świeżo utartego chrzanu. Specyfik ten nie tylko wspomoże ten organ w regeneracji, lecz także pomoże nam zwalczyć infekcje dróg moczowych. Jest to niezawodny sposób na wydalenie toksyn z organizmu, jednak musimy go stosować ostrożnie i z umiarem, ponieważ wypijanie zbyt dużych ilości napoju może spowodować podrażnienia i przekrwienie błon śluzowych.

Miejsce chrzanu w kuchni narodowej

Chrzan zajmuje w polskiej tradycji kulinarnej szczególne miejsce. Słoiczek z tą przyprawą jest jednym z produktów, które umieszczamy w koszyku Wielkanocnym i niezbędnym składnikiem wielu świątecznych dań. Roślina ta wzbogaca smak mięs, ryb, zup, sosów, twarogów i jajek. W celu złagodzenia ostrego smaku można wymieszać ją z jogurtem naturalnym lub śmietaną. Co ciekawe, aby zapobiec ciemnieniu świeżo startego chrzanu, należy pokropić go sokiem z cytryny. Jedną z najpopularniejszych potraw z dodatkiem tej przyprawy jest ćwikła. Coraz częściej w polskich domach przyrządza się również orientalną wariację na temat chrzanu, a więc japoński sos wasabi, niezbędny do sushi.
Jedną ze smaczniejszych propozycji podania chrzanu jest domowy twaróg z dodatkiem rzodkiewek. Stanowi on jedną ze zdrowszych inspiracji śniadaniowych.

Składniki

• 30 dag domowego twarogu
• 2 łyżki startego chrzanu
• pół pęczka rzodkiewek
• świeżo zmielony czarny pieprz
• sól himalajska

Przygotowanie:
Rzodkiewki dokładnie myjemy i ścieramy na tarce o dużych oczkach, zaś twarożek wraz z chrzanem ugniatamy za pomocą widelca na aksamitną masę. Następnie mieszamy wszystko z rzodkiewkami oraz przyprawiamy odrobiną soli i pieprzu. Danie najlepiej podawać ze świeżym chlebem.
Smacznego!

Bibliografia

1. Leśnicka M.; “Zielska zioła i ziółka”; Tower Press, Gdańsk 2000; 2019-04-15
2. Maciej Kałużny starszy doradca ZD Pleszew; “Chrzan - właściwości zdrowotne”; data dostępu: 2019-04-15
3. Marta Anna Biskupska, Krzysztof Śmigielski, Mirosława Szczęsna-Antczak; “Analiza jakościowa i ilościowa olejku eterycznego z chrzanu pospolitego (Armoracia rusticana)”; V Sympozjum „Naturalne i syntetyczne produkty zapachowe i kosmetyczne” – Łódź, 2012; 2019-04-15
4. John Staughton (BASc, BFA) ; “11 Impressive Benefits of Horseradish”; data dostępu: 2019-04-15