Maść tranowa – właściwości, działanie i zastosowanie maści tranowej

Za kilka złotych w aptece można nabyć maść tranową – prosty, ale bardzo skuteczny lek, który pomóc może przy powszechnie spotykanych dolegliwościach skórnych. Niewielu ludzi o niej słyszało, więc w potrzebie sięgamy często po drogie, markowe preparaty, których jedyną realną przewagą jest dobra reklama. Jakie są zalety maści tranowej i kiedy warto po nią sięgnąć?

Tran to inaczej olej pozyskiwany ze świeżej wątroby dorsza lub innych ryb morskich. Jego lecznicze wykorzystanie w szerokim świecie sięga początków XIX w. Wtedy to zrozumiano związek między typowym dla zimy niedoborem witaminy D a krzywicą u dzieci i dorosłych – tran okazał się być zaś kopalnią słonecznej witaminy. Ok. 1850 r.  Norweg Peter Möller opracował pierwszą wersję oleju rybnego, która nie była odrażająca w smaku – dziś tran połykamy przede wszystkim w kapsułkach jako doskonałe źródło przeciwzapalnych kwasów tłuszczowych omega 3.

Na Grenlandii, gdzie całe społeczeństwo Inuitów tradycyjnie żywiło się dzięki połowom wielorybów, tłuszcz ogromnych ssaków morskich wykorzystywany był jednak na różne sposoby. Jednym z nich była produkcja naturalnego mydła, które nie tylko czyściło, ale i pielęgnowało skórę narażoną na trudne warunki atmosferyczne.

Z czego składa się maść tranowa?

Lista składników maści tranowej jest bardzo krótka i bez wątpienia jest to jedna z jej największych zalet. Substancją aktywną jest olej wątłuszowy, czyli inaczej tran (Oleum Jecoris Aselli). Jest to ciekły tłuszcz izolowany z wątroby ryb należących do rodziny dorszowatych. Stężenie czystego tranu w maści sięga zwykle ok. 40%.

W celu otrzymania pożądanej konsystencji maści tranowej dodaje się do niej substancje pomocnicze. Są to wazelina biała (Vaselinum album), parafina stała (Paraffinum solidum) oraz lanolina (Lanolinum). Związki te są podstawą większości maści obecnych na rynku i nie budzą żadnych kontrowersji wśród dermatologów – poleca się je nawet do pielęgnacji wrażliwej skóry noworodków.

Działanie maści tranowej

Według raportu przygotowanego przez Europejską Agencję Ewaluacji Produktów Medycznych tran zawiera duże ilości witaminy A (od 600 do 2500 IU/g), witaminę D (od 60 do 250 IU/g), a ponadto witaminę E oraz inne cenne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT). Do tych ostatnich należą przede wszystkim kwasy DHA, alfa-linoleinowy (ALA) oraz linolowy.

To właśnie witamina A, czyli retinol, jest najważniejszym czynnym składnikiem maści tranowej. Aplikowana bezpośrednio na skórę stymuluje ona produkcję kolagenu i tym samym poprawia jędrność oraz odporność tkanki – jest więc ulubionym składnikiem kremów przeciwstarzeniowych. Znajduje zastosowanie również w redukcji przebarwień pigmentacyjnych oraz uszkodzeń posłonecznych. W formie terapii polecana jest na trądzik, łuszczycę oraz egzemę, ponieważ skutecznie redukuje stany zapalne skóry. Przede wszystkim zaś odgrywa kluczową rolę w procesie gojenia.

Pozostałe składniki maści tranowej nawilżają naskórek, ale również łagodzą procesy zapalne oraz różnego rodzaju podrażnienia. Witamina E, inaczej tokoferol, to silny antyutleniacz, który na dodatek ma zdolność do absorbowania cząsteczek wody i zatrzymywania ich w głębi tkanki. Wspiera tym samym odnowę skóry i poprawia jej wygląd oraz nawilżenie. Witamina D z kolei przede wszystkim normalizuje proces łuszczenia i regeneracji komórek naskórka. Zwalcza nadmierną suchość skóry i poprawia jej zdolność do obrony przed niekorzystnym wpływem środowiska.

W badaniu przeprowadzonym na myszach (Terkelsen i in., 2000) wykazano ponad wszelką wątpliwość, że aplikacja maści zawierającej 25% oleju z wątroby dorsza znacząco przyspiesza ziarninowanie rany. To pierwszy z etapów gojenia, który ma miejsce ok. 4 dni po zranieniu. Rozpoznać go można po szklistej, jasnoczerwonej powierzchni naskórka. Wpływ maści tranowej dał się jednak zauważy również w fazie neowaskularyzacji, czyli tworzenia nowych naczyń krwionośnych w zregenerowanej tkance.

Wskazania do użycia maści tranowej

Maść tranowa jest przede wszystkim wskazana do aktywnego leczenia poparzeń, odmrożeń i odleżyn. W każdym z tych przypadków mamy do czynienia z fizycznym uszkodzeniem naskórka, a często i głębszych warstw skóry. Maść tranowa wspomaga ich regenerację skracając czas rekonwalescencji i redukując ryzyko powstania blizn. Tłusta warstwa pełni też rolę ochronną broniąc uszkodzony naskórek przed dalszymi urazami czy wnikaniem drobnoustrojów chorobotwórczych. Natłuszczając i nawilżając redukuje ponadto dyskomfort odczuwalny bardzo często po oparzeniach i odmrożeniach.

Maść tranową można stosować również na podrażnienia wynikające z fizycznych otarć, styku z chemicznymi substancjami czy nadmiernej suchości wywołującej świąd oraz łuszczenie. Działa także jako warstwa ochronna chroniąca przed niepożądanym wpływem czynników zewnętrznych. Można ją więc aplikować na ręce, nos, uszy czy palce u nóg przed zimowymi wycieczkami w okresach silnych mrozów.

Uwaga: Ze względu na wysoką zawartość wazeliny maść tranowa może zapychać pory. Pokrywanie nią skóry twarzy stwarza więc ryzyko powstania zaskórników, a nawet stanów zapalnych, zwłaszcza w przypadku problematycznej cery.

Stosowanie i przeciwwskazania

Maść tranową nakłada się bezpośrednio na zmienione chorobowo obszary skóry z częstotliwością 1-2 razy na dzień. Z uwagi na wrażliwość skóry po oparzeniach czy odmrożeniach aplikacja powinna być łagodna, bez wcierania czy intensywnego wklepywania preparatu. Maść przeznaczona jest do stosowania dla dorosłych i dzieci w wieku od 12 lat. U młodszych dzieci użycie należy skonsultować z lekarzem prowadzącym. To samo dotyczy kobiet ciężarnych i karmiących piersią.

W żadnym wypadku maści nie należy nakładać na otwarte rany. Przeciwwskazaniem jest również nadwrażliwość na którykolwiek ze składników. Na szczęście, skutki uboczne stosowania jak dotąd nie zostały nigdzie opisane, co nie oznacza wszak, że nie mogą wystąpić. Preparat jest jednak bardzo dobrze tolerowany przez pacjentów w różnym wieku i nie wywołuje alergii.

Dla kogo maść tranowa?

Dzięki bogactwu witaminy A, D i E maść tranowa jest wszechstronnym, uniwersalnym preparatem, który wspiera gojenie różnego rodzaju uszkodzeń skóry. Skorzystają z niego młodzież oraz dorośli po ekspozycji na ekstremalne temperatury, jak również w przypadku klasycznych urazów, na które narażeni jesteśmy niemal każdego dnia. Minimalna cena i wysoka trwałość to dobre argumenty, aby na stałe włączyć maść tranową do domowej apteczki.