Nebulizacja – zasada działania, efekty i wpływ na zdrowie nebulizacji

Pojęcie nebulizacji jest pokrewne inhalacji, stosowanej jeszcze w starożytności jako popularna forma terapii dróg oddechowych, polecana przez samego Hipokratesa. Podstawowa różnica polega jednak na skuteczności podania leku, która w przypadku klasycznych inhalatorów bywa bardzo niska. Nebulizator tymczasem eliminuje błąd użytkownika, zwiększając tym samym szanse na efektywność leczenia.

Zarówno inhalacja, jak i nebulizacja polegają na wziewnym podawaniu leków bezpośrednio do nosa i jamy ustnej. O ile inhalatory są jednak przenośnymi dozownikami działającymi na bazie sprzężonego gazu, nebulizatory to urządzenia elektryczne, które z substancji płynnej generują mgłę i dostarczają ją bezpośrednio do dróg oddechowych. Tym samym użytkownik nie musi skupiać się na sposobie aplikacji – z badań przeprowadzonych w 2015 r. na Uniwersytecie w Teksasie wynika tymczasem, że 84% pacjentów korzystających z klasycznych inhalatorów przyjmuje leki w sposób nieprawidłowy!

Historia nebulizacji

Społeczeństwa tradycyjne – od północnoamerykańskich Indian po hindusów – wykorzystywały opary z różnych ziół, w tym trujących, aby wywrzeć określony efekt fizyczny lub psychicznych na organizm. Dopiero w XIX w. pojawiła się jednak idea, aby inhalacje zautomatyzować wykorzystując napęd ręczny. Pierwsze takie urządzenie skonstruowano we Francji w 1858 r. Wykorzystywało ono mechanizm pompki do rozbijania płynnego leku na cząsteczki możliwe do podania w formie lotnej. Sześć lat później w Niemczech powstał już pierwszy nebulizator zasilany silnikiem parowym. Niestety, mankamentem tych wczesnych urządzeń była zbyt duża wielkość cząsteczek aerozolu, niepraktyczna z punktu widzenia podania leku.

W latach 30-tych XX w. miały miejsce kolejne postępy technologiczne. Wówczas też powstał elektryczny nebulizator wykorzystujący zasadę pneumatyki do podawania astmatykom leków rozszerzających oskrzela. Dalszy rozwój zahamowany został przez rosnącą popularność przenośnych inhalatorów, które zyskały sobie ogromną popularność, tak wśród lekarzy, jak i pacjentów. Przełomem okazało się dopiero wykorzystanie w latach 60-tych ubiegłego stulecia ultradźwięków zapewniających efektywniejszą atomizację cieczy.

Jak działają nebulizatory?

Współczesne nebulizatory w ogromnej większości polegają na wspomnianej wyżej technologii ultradźwięków. W urządzeniach zasilanych prądem elektrycznym znajdują się generatory drgań, które emitują fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości. Wibrujący element zanurzony jest w cieczy i prowokuje rozbijanie jej na ultra małe cząsteczki, które tworzą mgłę podawaną za pomocą specjalnej maski prosto do nosa i ust pacjenta. Najbardziej zaawansowane nebulizatory ultradźwiękowe charakteryzują się bezkonkurencyjną wydajnością.

Nowszą alternatywą dla nebulizatorów ultradźwiękowych są urządzenia wykorzystujące technologię VMT (z ang. Vibrating Mesh Technology), zwane również nebulizatorami siateczkowymi. W tym scenariuszu specjalna membrana z otworami wykonanymi metodą laserową wibruje na powierzchni zbiornika z cieczą, emitując bardzo drobne kropelki aerozolu. Mimo zasadniczo wyższej ceny urządzenia te oferują korzyści w postaci ograniczenia strat, skrócenia terapii oraz redukcji niepotrzebnego nagrzewania się leku.

Poza tym w sprzedaży można jeszcze wciąż spotkać starsze nebulizatory pneumatyczno-tłokowe o udoskonalonej nieco technologii produkowania aerozolu o względnie małych cząsteczkach. Mają one jednak pewne ograniczenia i sprawdzają się przede wszystkim w aplikowaniu małych ilości leków o precyzyjnych dawkach.

Ogólna zasada nebulizacji mówi, że jeśli drobinki leku rozbite zostaną na odpowiednio małe cząsteczki i rozproszone w powietrzu, mają szansę dotrzeć do kanalików oskrzelowych, a nawet pęcherzyków płucnych, wywołując natychmiastowy i precyzyjnie zlokalizowany efekt.

Wskazania do nebulizacji

Jak się łatwo domyśleć, nebulizator polecany jest przede wszystkim do leczenia problemów w obrębie układu oddechowego. Na szczególną uwagę zasługuje tutaj przewlekła obturacyjna choroba płuc (COPD) manifestująca się stale zmniejszającym się przepływem powietrza przez drogi oddechowe. Rozwija się ona powoli i często niedostrzegalnie, ale w zaawansowanych stadiach może znacząco obniżać jakość życia wpływając negatywnie na funkcjonowanie różnych organów. W jej leczeniu stosuje się m.in. glikokortykosteroidy wziewne, które mogą być podawane właśnie za pomocą nebulizatora. Przy odpowiedniej edukacji pacjenta ta forma terapii daje bardzo pozytywne rezultaty.

Nieco mniej oczywiste jest stosowanie nebulizacji do leczenia astmy, która również wymaga podawania leków rozszerzających oskrzela drogą wziewną. W tym przypadku brakuje jednak jakichkolwiek dowodów na wyższą skuteczność nebulizacji nad klasycznymi inhalatorami. Za zasadne uznaje się jednak w zaawansowanych postaciach astmy stosowanie wysokich dawek beta-antagonistów właśnie przy pomocy nebulizatora.

Rzadszymi, ale uciążliwymi schorzeniami oddechowymi, których przebieg może być skutecznie redukowany dzięki nebulizacji, są natomiast mukowiscydoza, będąca dziedziczną chorobą powodującą nadprodukcję śluzu i zaleganie go płucach, jak również rozstrzenie oskrzeli oraz terminalne stadia AIDS. Spektrum stosowanych w tym scenariuszu leków obejmuje zarówno preparaty rozszerzające oskrzela oraz zmniejszające stany zapalne kortykosteroidy, jaki antybiotyki wziewne czy enzym dornazy alfa.
Ponadto, coraz częściej mówi się o zastosowaniu nebulizacji do redukowania objawów przeziębienia i grypy. Samo wdychanie rozproszonego w powietrzu roztworu soli fizjologicznej nawilża śluzówkę, rozrzedza wydzielinę, a tym samym ułatwia pozbywanie się kataru i kaszlu. Tym samym możliwe jest skrócenie czasu infekcji, zmniejszenie intensywności objawów oraz uniknięcie powikłań typu zapalenie ucha środkowego czy zapalenie zatok przynosowych. W przypadku zapalenia oskrzeli przez nebulizator można podawać również leki mukolityczne ułatwiające odkrztuszanie oraz rozszerzające oskrzela.

W literaturze medycznej można się również spotkać z wykorzystaniem nebulizatorów do podawania lokalnej anestezji potrzebnej np. przed procedurą intubacji.

Jak korzystać z nebulizatora?

Szeroka gama nebulizatorów pneumatycznych, ultradźwiękowych i siateczkowych jest dziś oferowana w sprzedaży do domowego użytku. Ich obsługa jest na tyle łatwa, że nie powinna nikomu sprawić problemu, a urządzenie może być wykorzystywane zarówno przez dorosłych, jak i dzieci (zwykle w zestawie znajdują się dwa rozmiary masek).

Dokładna instrukcja użycia dołączona jest do każdego nebulizatora i zależy od jego rodzaju – jedne podłącza się na przykład kablem do gniazdka, inne działają na baterie. Przed każdorazowym wykorzystaniem należy jednak bezwzględnie umyć ręce. Wlewając lekarstwo do pojemnika stosujmy się ściśle do zaleceń na ulotce, a całość dokładnie zamknijmy. Po nałożeniu maski lub specjalnej końcówki do ust lub nosa urządzenie włączamy i spokojnie oddychamy przez 10-15 minut, do momentu aż mgiełka przestanie się wydobywać. Procedura nie jest w żaden sposób nieprzyjemna i można w jej trakcie czytać czy oglądać telewizję. Zwłaszcza małe dzieci łatwiej znoszą obecność maski na twarzy, gdy rozproszy się ich uwagę bajką. Po zakończeniu inhalacji maskę i pojemnik na lek należy dokładnie umyć i wysuszyć na powietrzu.

Wady nebulizatorów

Największą niedogodnością nebulizatorów jest ich cena – im nowsza technologia, a, co za tym idzie lepsza wydajność czy stopień rozproszenia aerozolu, tym większe koszty. Argument ten może zniechęcać do zakupu, jeśli weźmiemy pod uwagę, że np. w przypadku leczenia astmy refundowane inhalatory są równie skuteczne.

W zależności od posiadanego modelu nebulizator może mieć również ograniczony zasięg zastosowania (konieczność podłączenia do prądu) oraz dość głośny tryb pracy, który nie podoba się zwłaszcza dzieciom.

Natomiast argument o ryzyku rozwoju grzybicy jamy ustnej po stosowaniu nebulizatora jest prawdziwy wyłącznie przy stosowaniu leków sterydowych i odnosi się również do klasycznych inhalatorów – problemem nie jest tutaj sposób podania leku, ale jego właściwości.

Dla kogo nebulizator?

Zakup nebulizatora nie jest z pewnością konieczny w każdym domu, nawet, jeśli mieszka w nim astmatyk. Z drugiej strony, choroba obturacyjna płuc czy mukowiscydoza w dużym stopniu uzasadniają inwestycję, podobnie jak posiadanie małych dzieci chodzących do przedszkoli i szkół i często zapadających na infekcje górnych dróg oddechowych. W przeciwieństwie do antybiotyków przyjmowanych ustnie oraz syropów na kaszel, nebulizator gwarantuje precyzyjne podanie leku przy minimalnych skutkach ubocznych. Jako taki może być też dobrą formą prewencji przed rozwojem ciężkich infekcji i ewentualnych komplikacji.