Testosteron – właściwości, działanie i rola testosteronu w organizmie człowieka

Testosteron to hormon, który nabrał już znaczenia kulturowego. Powszechnie testosteron kojarzony ze stereotypem mężczyzny typu macho, tak naprawdę odgrywa istotne znaczenie w życiu obu płci. Istnieją wręcz kobiety o naturalnie podniesionym poziomie testosteronu, które zgodnie ze współczesnym prawem nie mogą rywalizować w zawodach sportowych w kategorii damskiej!

Oficjalnie testosteron klasyfikowany jest jako podstawowy hormon męski, o charakterze steroidowym. Produkowany jest przede wszystkim w jądrach przez specyficzne komórki zwane komórkami śródmiąższowymi Leydiga. Sygnał do jego produkcji wydaje hormon luteinizujący wydzielany przez przysadkę mózgową. Ponadto, niewielkie ilości testosteronu są również wytwarzane przez korę nadnerczy, a u kobiet także jajniki i łożysko.

Jak testosteron wpływa na mężczyzn?

Już męskie płody i niemowlęta podlegają silnemu wpływowi testosteronu, który warunkuje powstanie i rozwój penisa oraz jąder. Istnieją wręcz badania sugerujące, że podwyższony poziom hormonu w wodzie płodowej ma przełożenie na większą impulsywność chłopca w okresie dorastania. Tak naprawdę jednak testosteron zaczyna z pełną siłą działać dopiero w wieku 12-14 lat, osiągając stężenie we krwi do 1200 ng/dl – ta wartość utrzymuje się do 18 roku życia, a potem stopniowo spada przez cały okres życia mężczyzny.

Ów zastrzyk testosteronu w okresie dojrzewania odpowiedzialny jest za transformację chłopca w mężczyznę – powoduje pogrubienie głosu, wzrost silnego owłosienia na twarzy, nogach, torsie i genitaliach, a także wpływa na poziom wzrostu kości oraz rozwoju masy mięśniowej. Stąd mężczyźni są z natury wyżsi i bardziej atletyczni od kobiet. Wreszcie, testosteron stymuluje również libido i warunkuje spermatogenezę, czyli produkcję plemników w jądrach.

Niższy poziom testosteronu w okresie dojrzewania sprawia, że chłopcy nie wykształcają bujnego owłosienia i niskiego głosu – mogą również być mniej agresywni i nie wykazywać zainteresowania rywalizacją.

Testosteron u kobiet

Żeńskie organizmy od urodzenia również są pod wpływem testosteronu, ale w znacząco mniejszych ilościach – dla porównania, w wieku dojrzewania poziom ten wynosi 7-75 ng/dl. Choć wydaje się to ilością prawie śladową, testosteron odgrywa znaczącą rolę w gospodarce hormonalnej kobiety, decydując m.in. o sile mięśni oraz zachowaniach seksualnych, zwłaszcza ochocie na seks. Wyższy poziom „męskiego” hormonu może przekładać się na wyższy wzrost i bardziej atletyczną budowę, jak również na pojawienie się bujniejszego owłosienia na ciele oraz spore problemy z cerą (trądzik młodzieńczy).

Należy dodać, że w organizmie kobiety zasadnicza jest przede wszystkim równowaga między poszczególnymi hormonami – przede wszystkim estrogenem, progesteronem i męskimi hormonami, która z kolei warunkuje prawidłową pracę jajników.

Ogólnie uważa się również, że testosteron u kobiet może wpływać na sposób myślenia oraz samopoczucie, skłaniając raczej do proaktywnych zachowań.

Objawy niedoboru testosteronu

Deficyt testosteronu u mężczyzn określany jest jako poziom poniżej 300 ng/dl i może być on wynikiem różnych problemów ze zdrowiem, od wad wrodzonych po fizyczne uszkodzenia jąder, choroby autoimmunologiczne czy chemioterapię. Manifestuje się przede wszystkim jako utrata zainteresowania seksem, chroniczne zmęczenie, utrata masy mięśniowej i owłosienia, rozdrażnienie, depresja, a także zaburzenia erekcji. Naturalnie, powyższe symptomy mogą mieć bardzo różne przyczyny i nie oznaczają wcale automatycznie zaburzeń hormonalnych.

Przy stwierdzonym deficycie doktorzy sugerują w niektórych przypadkach terapię testosteronem podawanym domięśniowo – niestety, leczenie to zwiększa ryzyko choroby serca oraz udaru mózgu. Alternatywnie testosteron podawany bywa również zewnętrznie (w formie maści, plastrów, żeli), doustnie czy nawet jako spray do nosa.

Poziom testosteronu spada również w sposób naturalny wraz z wiekiem – szacuje się, że wśród młodych mężczyzn jedynie 1% cierpi na deficyt testosteronu, podczas gdy wśród 80-latków odsetek ten osiąga już ponad 50%.

U kobiet deficyt testosteronu definiowany jako stężenie wolnego testosteronu we krwi poniżej 25 ng/dl (dla wieku do 50 lat) manifestuje się również utratą zainteresowania seksem, a ponadto osłabieniem mięśniowym, zaburzeniami nastroju oraz letargicznością.

Nadmiar testosteronu u mężczyzn i kobiet

Naturalnie podwyższony poziom testosteronu u mężczyzn nie jest często spotykany – najczęściej „przedawkowanie” jest wynikiem terapii testosteronowej. Tym niemniej, zbyt dużo męskiego hormonu może objawiać się:

• niską liczbą plemników, skurczeniem jąder i niepłodnością;
• uszkodzeniem mięśnia sercowego;
• powiększeniem gruczołu prostaty i trudnościami z oddawaniem moczu
• chorobą wątroby
• trądzikiem;
• obrzękami stóp i dłoni;
• przybieraniem na wadze;
• nadciśnienie i wysokim poziomem cholesterolu we krwi;
• bólami głowy i bezsennością
• wahaniami nastrojów – od euforii po przywidzenia;

U kobiet podwyższony poziom testosteronu najczęściej wiąże się zaburzeniem funkcjonalności jajników – zwykle syndromem policystycznych jajników. Do objawów zalicza się w tym przypadku nieregularne, długie cykle miesiączkowe, nadmierne owłosienie na twarzy, genitaliach i kończynach, problemy z płodnością, pogrubienie skóry, przyrost wagi, a także depresję i zmniejszenie wielkości piersi. Leczenie polega na blokowaniu męskich hormonów i najczęściej prowadzone jest w formie antykoncepcji hormonalnej.

Naturalne metody wpływania na poziom testosteronu

Choć gospodarka hormonalna organizmu jest skomplikowanym systemem, a leczenie zaburzeń endokrynologicznych najczęściej wymaga bezpośredniego podawania syntetycznych hormonów, istnieją sposoby na naturalne stymulowanie tak estrogenu, jak i testosteronu.

Przy symptomach świadczących o potencjalnie niskim poziomie męskiego hormonu można więc wypróbować:

• Trening siłowy – badania wskazują, że podnoszenie ciężarów i inne siłowe aktywności pozwalają zwiększyć poziom testosteronu u obu płci, zarówno krótko- jak i długoterminowo.
• Zrównoważoną dietę bogatą w białka, węglowodany i tłuszcze o odpowiedniej wartości kalorycznej. Odchudzanie się może powodować spadek testosteronu.
• Unikanie stresu i dbanie o pogodę ducha poprzez dużo snu, relaksację i zdrowy śmiech – podwyższony poziom kortyzolu również obniża poziom testosteronu.
• Suplementację witaminą D będącą pro-hormonem.
• Suplementację witaminami z grupy B oraz cynkiem.
• Zioła potencjalnie stymulujące produkcję testosteronu, m.in. korzeń Ashwagandha czy imbir.

Oczywiście, wspomniane wyżej rady nie zadziałają w przypadku ciężkich zaburzeń hormonalnych – wówczas potrzebna będzie pomoc lekarza. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby przy uzasadnionych podejrzeniach o problemy z testosteronem zacząć od zmiany stylu życia na zdrowszy – to zawsze procentuje!