Zakrzepica żylna – objawy, przyczyny i leczenie zakrzepicy żylnej

Czy zakrzepica żylna jest związana z żylakami kończyn dolnych? Czy jest groźna dla zdrowia i życia? To niepokojące schorzenie wywołuje wiele niepotrzebnych zgonów na całym świecie, choć w dużej części można mu aktywnie zapobiegać. W najprostszym ujęciu jest to bowiem zakrzep powstający w żyle głębokiej – najczęściej w nodze lub obrębie miednicy – i blokujący swobodny przepływ krwi. Oto małe kompendium wiedzy o zakrzepicy żylnej, zwanej również potocznie trombozą.

W ubiegłym stuleciu zakrzepica żylna była jedną z głównych przyczyn śmierci wśród hospitalizowanych pacjentów! Według naukowców z Uniwersytetu w Kopenhadze współcześnie w tzw. „zachodnim świecie” dotyka ona 50 do 80 na 100 tysięcy ludzi. Najczęściej dotyczy kobiet w wieku powyżej 60 lat i, co ciekawe, diagnozowana jest w większości przypadków zimą. Z czynniki ryzyka uważa się również ciążę, otyłość, przebyte operacje, choroby serca oraz nowotwory, a paradoksalnie także stany zapalne jelit!

Objawy zakrzepicy żylnej

Zakrzepica najczęściej rozwija się po cichu, a u szpitalnych pacjentów bywa często diagnozowana dopiero… w pośmiertnej autopsji. Samo formowanie się zakrzepu w położnej głęboko żyle jest bowiem zwykle bezobjawowe; u ludzi aktywnych w pewnym momencie dochodzi jednak zwykle do pojawienia się ostrych symptomów, do których należą przede wszystkim:

• silny ból nogi, zazwyczaj zlokalizowany w łydce;
• opuchlizna bolącej nogi;
• wyraźne podwyższenie temperatury opuchniętej części nogi;
• zaczerwienienie lub inne przebarwienie skóry w bolącym obszarze.

Zakrzepica co do zasady rozwija się w jednej nodze, ale zdarzają się rzadkie wypadki symetrycznego pojawienia się symptomów. Bardzo ważne jest uświadomienie sobie tych objawów i niezwłoczne wyszukanie pomocy lekarskiej. Ból w nodze oznacza bowiem, że zakrzep jest w żyle i blokuje przepływ krwi niczym nanos w rzece. Prawdziwe niebezpieczeństwo pojawia się jednak, gdy zakrzep się urwie i powędruje żyłą dalej, nawet do płuc. Wówczas mówimy o zatorze płuc, który bezpośrednio zagraża życiu i objawia się nagłą trudnością w zaczerpnięciu powietrza, bólem w klatce piersiowej zwiększającym się z każdym wdechem, szybkim tempem oddychania oraz wyraźnym zwiększeniem tętna.

Przyczyny rozwoju zakrzepicy żylnej

Bywa, że ludzie rozwijają zakrzepicę bez żadnego wyraźnego powodu. W ogromnej większości przypadków da się jednak stwierdzić przyczynę rozwoju zakrzepu, co oczywiście znacząco ułatwia prewencję.  Dzięki temu zmieniło się w ostatnich dekadach podejście do pacjentów hospitalizowanych, którym niegdyś kazano zazwyczaj dla bezpieczeństwa leżeć jak najwięcej w łóżkach. Dziś wiemy, że przedłużone okresy nieaktywności powodują spowolnienie przepływu krwi w kończynach dolnych, co jest jednym z ważniejszych czynników ryzyka rozwoju trombozy. Stąd współcześnie po operacjach zaleca się możliwie jak najwcześniejsze rozpoczęcie krótkich spacerów, a po zabiegach na żylakach są one wręcz wskazane w sporej intensywności. Poza hospitalizacją groźne w tym zakresie są również urazy i choroby przywiązujące nas do łóżka w domu, a także długie podróże, zwłaszcza samolotowe.

Bardzo często zakrzepica jest również konsekwencją uszkodzenia żył w wyniku urazu lub operacji chirurgicznej, zwłaszcza, jeśli odbywa się ona pod ogólnym znieczuleniem (narkoza niebezpiecznie zwęża naczynia krwionośne). Stosunkowo najczęściej trombozę obserwuje się po operacjach kolana oraz stawu biodrowego.

Kolejną przyczyną zakrzepicy żylnej bywa ciąża, która wiąże się nie tylko ze zmianami hormonalnymi wpływającymi na układ krążenia, ale przede wszystkim naciskiem rosnącej macicy na żyły położone w miednicy i kończynach dolnych. Nie jest przypadkiem, że żylaki pojawiają się tak często w okresie ciąży! Zwiększone ryzyko trombozy nie kończy się wraz z porodem, który sam w sobie stwarza dodatkowe zagrożenie w związku z potencjalnymi krwotokami – zakrzepica może pojawić się nawet do 6 tygodni po wydaniu potomka na świat.

Inne udowodnione naukowo czynniki zwiększające ryzyko zakrzepicy to dziedziczne zaburzenia genetyczne w zakresie krzepnięcia krwi, niewydolność serca i zawały wpływające na efektywność krążenia, hormonalna terapia zastępcza i antykoncepcja, zaawansowane i nieleczone żylaki, a także poważniejsze stadia choroby nowotworowej trzustki, piersi i jelita grubego oraz procedur i terapii z nimi związanych.

Możliwe powikłania zakrzepicy żylnej

Niestety, według danych amerykańskiego Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (CDC) aż 10-30% ludzi, u których rozpoznana zostanie zakrzepica żylna, w ciągu miesiąca rozwiną fatalne w skutkach powikłania. Z badania opublikowanego w 2017 r. przez naukowców z Arizony, USA, wynika również, że zakrzepica jest najczęstszą przyczyną śmierci młodych matek na całym świecie!

Najczęstszym powikłaniem zakrzepicy żylnej jest wspomniany już zator płuc. Urwany zakrzep wędruje wówczas aż do płuc i tam zatyka jedno z naczyń krwionośnych. W łagodnych przypadkach chory może nawet nie wiedzieć, że coś się dzieje, a problem rozwiązuje się sam. Jeśli zakrzep był jednak duży, może dojść do całkowitej zapaści płuca, a w konsekwencji do niewydolności serca.

Powtarzająca się zakrzepica żylna może również powodować tzw. zespół pozakrzepowy. Mowa o szeregu nieprzyjemnych dolegliwości zlokalizowanych przede wszystkim w chorej nodze, takich jak stała opuchlizna, uczucie ciężkości, ciągłego zmęczenia, ciągnącego bólu, pogrubienia skóry, a nawet pojawienia się nowych żylaków lub owrzodzeń podudzi.

Co robić, gdy podejrzewasz zakrzepicę żylną?

Zakrzepica żylna nie jest problemem, który można leczyć samodzielnie w domu. Nawet, jeśli, problem ustępuje czasem samodzielnie, zagrożenie dla życia jest zbyt duże, aby ryzykować. Stąd w przypadku pojawienia się wspomnianych wyżej symptomów należy jak najszybciej udać się na pogotowie lub do szpitala, a w przypadku osób unieruchomionych wezwać karetkę. Lekarz potwierdzi diagnozę za pomocą badania USG lub zdjęcia RTG z kontrastem.

Z bolącą nogą, która można wskazywać na zakrzepicę, nie należy pod żadnym pozorem dużo chodzić czy biegać, ani też próbować jej rozmasowywać. Idealnie jest zachować spokój i trzymać kończynę uniesioną w pozycji siedzącej lub leżącej.

Metody leczenia zakrzepicy żylnej

Zakrzepicę żylną zazwyczaj zaczyna się leczyć jeszcze przed postawieniem ostatecznej diagnozy. Jeśli symptomy wskazują na realne ryzyko, pacjentowi podaje się natychmiast zastrzyki rozrzedzające krew, zazwyczaj na bazie heparyny. Jest to podstawowa metoda leczenia trombozy, która ma za zadanie rozpuścić zalegający w żyle zakrzep – zwykle jest też bardzo skuteczna. W dłuższych okresach czasu pacjentom podaje się też tabletki zawierające substancje aktywnie rozrzedzające krew.

Niestety, nie wszyscy mogą przyjmować leki przeciwzakrzepowe – alternatywą jest wówczas założenie filtra w żyle głównej, który uniemożliwi zakrzepowi dotarcie do serca lub płuc. Nowoczesne techniki pozwalają również na fizyczne rozbicie i odessanie zakrzepu bezpośrednio z żyły.

Jak zapobiegać zakrzepicy żylnej?

Osoby po czterdziestym roku życia, zwłaszcza cierpiące na żylaki, a przede wszystkim kobiety ciężarne oraz przyjmujące leki hormonalne, jak i chorzy na serce oraz nowotwory, powinni aktywnie myśleć o ryzyku zakrzepicy i aktywnie je ograniczać. W tym przypadku najistotniejszy jest aktywny tryb życia i utrzymywanie wagi ciała w zalecanych przez lekarzy normach. Nie chodzi jednak bynajmniej o sport wyczynowy – codzienny ruch w postaci energicznych spacerów, jazdy na kole czy pływania jest najlepszą formą pobudzania krążenia w kończynach dolnych i ma wiele dodatkowych pozytywnych skutków ubocznych. Niewskazane jest ponadto siedzenie w pozycji „noga na nogę” zwłaszcza w długich okresach czasu. Ograniczone formy aktywności, np. małe przechadzki po domu zalecane są także osobom chorym i niepełnosprawnym.

Poza tym wskazane jest zaprzestanie palenia papierosów, które również jest czynnikiem ryzyka chorób krążenia oraz przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów dziennie (alkohol jest niewskazany!). Odwodnienie, zwłaszcza w okresie przywiązania do łóżka lub długich podróży, prowadzi do zagęszczenia krwi i znacząco zwiększa zagrożenie zakrzepicą żylną. Bardzo ważną formą prewencji, stosowaną np. po operacjach żylaków, są też uciskowe pończochy, które ograniczają prawdopodobieństwo zastoju krwi w żyłach. Warto je nosić również w ciąży oraz na czas długich lotów.

Jeśli choć raz miałeś już zakrzepicę lub podejrzenie o nią, warto drastycznie zmienić codzienne przyzwyczajenia i to nie na kwartał, ale na całe życie. Będzie ono tym dłuższe, im bardziej dbać będziesz o prawidłowy poziom aktywności i zdrowy przepływ krwi w żyłach!