Kraby (Brachyura) – grupa krótkoodwłokowych skorupiaków z rzędu dziesięcionogów (Decapoda) obejmujący ok. 6,8 tys. gatunków zamieszkujących wody mórz i oceanów, zbiorniki słodkowodne oraz wilgotne obszary lądowe.
Występowanie i środowisko życia
Kraby występują w wodach mórz i oceanów. Największa liczba gatunków zasiedla ciepłe morza strefy tropikalnej i subtropikalnej, gdzie żyją przeważnie w pobliżu dna. Gatunki stref przybrzeżnych okresowo przebywają na lądzie, np. w zaroślach namorzynowych bądź w strefie pływów na piaszczystych i błotnistych plażach. Część gatunków zamieszkuje zbiorniki słodkowodne. Nieliczne kraby występują na wilgotnych obszarach lądowych, wracając do morza w okresie rozrodu, np. krab czerwony (Gecarcoidea natalis) żyjący w wilgotnych lasach tropikalnych.
Kraby poruszają się szybko, krocząc przeważnie bokiem, rzadziej do tyłu bądź do przodu (gatunki Libinia emarginata, Mictyris platycheles). Gatunki krabów z rodzin Portunidae oraz Matutidae potrafią pływać – ich odnóża są spłaszczone i przekształcone w wiosła. Wiele gatunków chroni się przed drapieżnikami lub wysokimi temperaturami w ciągu dnia w szczelinach skalnych, podziemnych norach lub wykopanych przez siebie jamach w piasku, np. kraby palmowe (Birgus latro), kraby skrzypki (Uca).
[more]
Historia ewolucyjna i podział systematyczny
Kraby pojawiły się najprawdopodobniej w erze mezozoicznej, we wczesnej jurze. Początki tej grupy skorupiaków mogą być wcześniejsze i sięgać ery paleozoicznej, np. znany z karbonu Imocaris uważany jest przez niektórych badaczy za prymitywnego kraba. Formy słodkowodne oddzieliły się od form morskich w kredzie, ok. 135 mln lat temu. Większość współczesnych rodzin powstała w późnej kredzie i wczesnym trzeciorzędzie.
Kraby, krótkoodwłokowe (Brachyura) stanowią infrarząd zaliczany do podrzędu Pleocyemata w rzędzie dziesięcionogów (Decapoda) w obrębie gromady pancerzowców, skorupiaków wyższych (Malacostraca). Do infrarzędu krabów należy ok. 6,8 tys. gatunków zgrupowanych w 93 rodzinach.
Budowa ciała
Kraby są skorupiakami o zróżnicowanych rozmiarach ciała; osiągają długość od kilku mm (Pinnotheres pisum) do 40 cm, przy rozpiętości odnóży do 4 m i wadze 20 kg u japońskiego kraba pacyficznego (Macrocheira kaempferi). Spłaszczone grzbieto-brzusznie ciało krabów składa się z dwóch tagm (odcinków) – głowotułowia i odwłoka.
Głowotułów jest szeroki, okrągły lub trapezowaty; okryty jest twardym, tarczowatym, owalnym lub sześciokątnym pancerzem (karapaksem). W części przedniej głowotułowia znajduje się para osadzonych na słupkach oczu złożonych. Czułki obu par są silnie skrócone. Otwór gębowy położony po stronie brzusznej otoczony jest żuwaczkami, dwoma parami szczęk i trzema parami szczękonóży.
Na głowotułowiu osadzonych jest pięć par długich, mocnych i przeważnie jednogałęziowych odnóży krocznych, z których pierwsza para przekształcona jest w potężne szczypce (często nierównomiernie rozwinięte).
Silnie zredukowany odwłok jest krótki, wąski oraz podwinięty pod głowotułów. Odnóża odwłokowe (pleopodia) służą do podtrzymywania jaj; u samców przekształcone są w narządy kopulacyjne. Kraby nie posiadają ostatniej pary odnóży odwłokowych (uropodiów).
Układ nerwowy i narządy zmysłów
Układ nerwowy krabów jest silnie skoncentrowany. Mózg składa się z trzech części – proto-, deuto- i tricerebrum. Zwoje łańcuszka brzusznego zlewają się ze zwojem podprzełykowym w jeden zwarty kompleks komórek nerwowych.
Układ pokarmowy
Układ pokarmowy składa się otworu gębowego opatrzonego przydatkami; jamy gębowej; krótkiego przełyku; dwuczęściowego żołądka żującego z częścią wpustową z oskórkowymi zębami oraz częścią odźwiernikową połączoną z bardzo dużym gruczołem trzustkowo-wątrobowym; jelita oraz otworu odbytowego.
Układ oddechowy
Dobrze wykształcone skrzela krabów zamknięte są w jamach (komorach) skrzelowych pod pancerzem, do których wejścia znajdują się u podstaw pierwszej pary odnóży krocznych (szczypiec). Prąd wody obmywający skrzela wytwarzany jest przez wyrostki drugiej pary szczęk (tzw. przewiewniki).
Układ krwionośny
Układ krwionośny jest otwarty; krótkie serce z trzema parami ostii położone jest w zatoce okołosercowej. Z serca wychodzą liczne tętnice zaopatrujące w krew mózg oraz narządy wewnętrzne. Barwnikiem oddechowym krwi jest hemocyjanina; liczne są amebocyty zdolne do fagocytozy.
Układ wydalniczy
Funkcję narządów wydalniczych u krabów pełnią duże gruczoły czułkowe (gruczoły zielone), których ujścia znajdują się u podstawy drugiej pary czułków.
Układ rozrodczy
Układ rozrodczy składa się z parzystych, workowatych gonad znajdujących się w środkowej części głowotułowia. Odnóży odwłokowe samców przekształcone są w narządy kopulacyjne (gonopody).
Pożywienie
Kraby są wszystkożerne. Odżywiają się głównie pokarmem roślinnym (glonami), a także bezkręgowcami (mięczakami, innymi skorupiakami), drobnymi kręgowcami (rybami) oraz padliną; niektóre gatunki żywią się planktonem lub detrytusem.
Rozmnażanie i rozwój
Kraby są rozdzielnopłciowe. Występuje silnie zaznaczony dymorfizm płciowy przejawiający się różnicami w wielkości szczypiec oraz budowie odwłoka. Samce mają większe szczypce oraz wąski i trójkątny odwłok; samice mają mniejsze szczypce i szerszy, bardziej zaokrąglony odwłok.
Występują złożone zachowania godowe – samce przyciągają samice używając feromonów (gatunki wodne) bądź wykonując tańce godowe z użyciem szczypiec (gatunki lądowe oraz okresowo przebywające na lądzie). Samce często walczą ze sobą o dostęp do samicy.
Zapłodnienie jest wewnętrzne, kopulacja odbywa się za pomocą gonopodów. Samice noszą jaja i rozwijające się zarodki na odnóżach odwłokowych. Z jaj wylęgają się larwy – żywiki, które liniejąc przekształcają się w postlarwy przypominające osobniki dorosłe– megalopy.
Bibliografia:
- Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy, Czesław Jura, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
- Encyklopedia biologiczna T. III, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998.
- Invertebrate Zoology. A Functional Evolutionary Approach, Richard Fox, Robert D. Barnes, Edward E. Ruppert, Cengage Learning, Inc., 2003.
- Walking Sideways: The Remarkable World of Crabs, Judith S. Weis, Cornell University Press, Ithaca, 2012.
- Zoologia, T. 2, cz. 1. Stawonogi. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki, Czesław Błaszak (red. nauk.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
