Definicja pojęcia:

plankton

Plankton (z greckiego Planktós - błąkający się) - skupisko niewielkich wodnych organizmów unoszących się swobodnie w toni wodnej. Plankton przemieszcza się w toni wodnej unoszony ruchem wody (prądy morskie, falowanie).
  1. Rodzaje planktonu
  2. Podział planktonu ze względu na wielkość organizmów
  3. Rodzaje planktonu ze względu na kryterium środowiskowe
  4. Charakterystyczne cechy budowy ciała organizmów planktonicznych
  5. Polimorfizm sezonowy
  6. Zakwity fitoplanktonu

Rodzaje planktonu

Organizmy planktoniczne najczęściej dzieli się na trzy grupy:
  • zooplankton - w jego skład wchodzą drobne organizmy zwierzęce, żyjące w dużych skupiskach, zarówno w środowiskach słono- jak i słodkowodnych. Należą do niego różnorodne gatunki bezkręgowców. Wśród nich znajdują się m.in. widłonogi, wrotki i wioślarki. Na populację zooplanktonu silny wpływ wywierają właściwości fizykochemiczne środowiska (zawartość tlenu w wodzie, liczebność drapieżników, podaż pokarmu, temperatura). Zooplankton jest jednym z podstawowych szczebli piramidy troficznej ekosystemów wodnych. Kluczowy składnik diety tej grupy organizmów stanowi bakterioplankton i fitoplankton. Jednocześnie zooplanktonem żywią się ryby planktonożerne oraz larwy wielu gatunków ryb drapieżnych i bentosożernych.
  • fitoplankton - to grupa mikroskopijnych organizmów posiadających zdolność przeprowadzania procesów fotosyntezy (autotroficznych). Jest to tzw. plankton roślinny. W jego skład wchodzą glony (zielenice, eugleniny, bruzdnice, okrzemki, kryptomonady i sinice). Fitoplankton, w odróżnieniu od zooplanktonu, nie jest wyposażony w żadne narządy ruchu, co sprawia, że porusza się jedynie dzięki pływom wody. Pełni on dużą rolę w procesie i pobierania dwutlenku węgla z atmosfery. Organizmy z tej grupy są wrażliwe na wszelkie zanieczyszczenia środowiska. Nadmierny rozrost fitoplanktonu przyczynia się do eutrofizacji zbiornika. Stanowi on, podobnie jak zooplankton, pożywienie dla mięczaków, ryb i ssaków.
  • bakterioplankton - inaczej plankton bakteryjny, w którego skład wchodzi wiele gatunków mikroorganizmów. Niektóre z drobnoustrojów są autotrofami. Mikroby te posiadają zdolność ruchu, jednak one również przemieszczają się głównie dzięki ruchom wody. Bakterioplankton także odgrywa ważną rolę w piramidzie troficznej jako producenci pierwotni i destruenty.
http://commons.wikimedia.org/wiki/User:Panek [CC BY 2.5], via Wikimedia Commons

Podział planktonu ze względu na wielkość organizmów

W zależności od rozmiaru plankton dzielimy na:
  • pikoplankton - 0,2 - 2,0 μm – zaliczamy do niego większe bakterie oraz najmniejsze gatunki alg i sinic;
  • nanoplankton - 2,0 - 20,0 μm – są to algi, orzęski, wiciowce;
  • mikroplankton - 20,0 - 200,0 μm – występują tu larwy skorupiaków, sinice, brunatnice, zielenice;
  • mezoplankton - 0,2 - 10,0 mm – jest to najliczniejsza grupa organizmów, zarówno słodkowodnych jak i słonowodnych, zdominowanych przez zooplankton;
  • makroplankton - 1,0 - 20,0 cm – organizmy słonowodne unoszące się biernie w toni wodnej mórz i oceanów, zaliczane są tu m.in. meduzy, jamochłony i osłonice;
  • megaplankton - 20,0 - 200,0 cm – plankton morski, w którego skład wchodzą np. żebropławy, gronorosty, duże skorupiaki i niektóre meduzy.
 

Rodzaje planktonu ze względu na kryterium środowiskowe

Ze względu na środowisko życia plankton dzielimy na:

•    plankton słonowodny (haloplankton) - np. meduzy, kraby, osłonice, ślimaki;
•    plankton słodkowodny (limnoplankton), w tym:
  • rzeczny (potamoplankton) - np. okrzemki, wrotki;
  • stawowy (heloplankton) - np. sinice, okrzemki, wiciowce, algi.

Wyróżniamy także:
  • plankton właściwy (holoplankton, euplankton) - główna część planktonu. Zaliczamy do niej organizmy, których cykl rozwojowy w całości odbywa się w toni wodnej.   
  • plankton okresowy (meroplankton, hemiplankton) - stanowią go organizmy, które (najczęściej) w postaci larwalnej dojrzewają w toni wodnej, zaś jako dojrzałe osiadają zazwyczaj na dnie lub innym podłożu.
Istnieją organizmy które cały cykl rozwojowy spędzają w postaci planktonu. Nazywamy je holoplanktonem. Meroplankton stanowią natomiast organizmy żyjące jako plankton jedynie w trakcie pewnych stadiów rozwoju. Epiplankton tworzy grupa organizmów prowadzących osiadły tryb życia. Niektóre organizmy dostają się do planktonu przypadkowo - nazywamy je tychoplanktonem.

Charakterystyczne cechy budowy ciała organizmów planktonicznych

Ciała organizmów tworzących plankton są zazwyczaj przezroczyste. Wszystkie posiadają atrybuty ułatwiające im adaptację do dryfowania w toni wodnej np. wioślarki wykształciły pływne czułki, dzięki którym poruszają się w górę i do przodu. Zooplankton przystosował się do życia w toni wodnej dzięki zmniejszeniu ciężaru ciała, rozwinięciu cienkich pancerzyków, wyrostków i innych. Wrotki na przykład wykształciły tak zwany aparat wrotny, który zbudowany jest z tarczy z wystającymi rzęskami. Większość organizmów planktonicznych stanowi grupa niepływająca samodzielnie, ale wiele z nich posiada rzęski, wici czy odnóża, dzięki którym - w ograniczonym zakresie - są one w stanie się przemieszczać.
 

Polimorfizm sezonowy

Wśród planktonu rozpowszechnione jest zjawisko cyklomorfozy, inaczej zwanego polimorfizmem sezonowym. Polega ono na zmianie kształtu i wielkości ciała tych mikroskopijnych organizmów w następujących po sobie pokoleniach w przeciągu roku. Cyklomorfoza najczęściej występuje u skorupiaków, głównie wioślarek, np. Daphnia pulex wykształca wyrostki karapaksu, zaś u Daphnia cucullata zimą rodzą się osobniki o okrągłych głowach, natomiast latem młode organizmy wykształcają głowy o wydłużonym kształcie. Te, które rozwijają się jesienią stopniowo skracają rozmiar swojej głowy. Pewne gatunki alg oraz wrotki potrafią tymczasowo ukształtować kolce. Przyczyn tego typu zmian morfologicznych upatruje się w systemie obronnym przeciwko drapieżnikom.
Wrotki - zooplankton litoralny. Hyperia macrocephala Uwe Kils at the English language Wikipedia [GFDL], via Wikimedia Commons

Zakwity fitoplanktonu

O tym, jak istotną rolę odgrywa fitoplankton w ekosystemach wód powierzchniowych świadczy zjawisko eutrofizacji. Polega ono na nadmiernym rozwoju fitoplanktonu w postaci zakwitów. Konsekwencją ich wystąpienia jest znaczne zmniejszenie przejrzystości wody, w skutek czego promienie słoneczne nie docierają do głębszych partii zbiornika. Efektem tego jest obumieranie roślin przydennych i tym samym zmniejszenie produkcji tlenu w procesie fotosyntezy. Szczególnie niebezpieczne są zakwity silnie toksycznych sinic, które wytwarzają związki szkodliwe nie tylko dla zwierząt, ale także dla ludzi. W wyniku obniżenia poziomu tlenu rozpuszczonego w wodzie rozwijają się zjawiska śnięcia ryb i silnego namnażania bakterii beztlenowych. 

Jednym ze sposobów przeciwdziałania eutrofizacji jest biomanipulacja (grec. Bios- życie; manipulare- robić coś rękami). Polega ono na ingerencji w ekosystem poprzez zmianę warunków środowiskowych lub zmianę ilościowej trofii, z uwzględnieniem zależności łańcucha pokarmowego. Działania z jej zakresu obejmują m.in. zwiększanie biomasy zooplanktonu, wprowadzanie różnych gatunków ryb drapieżnych, aby w rezultacie osiągnąć spadek liczebności glonów. Biomanipulacja może być zjawiskiem naturalnym bądź też wynikiem działań ludzkich. Dzięki niej udaje się zmniejszyć lub wyeliminować nadmierne zakwity fitoplanktonu bez szkód dla środowiska naturalnego, poprawić jakość wody w zbiorniku oraz wspierać różnorodność biologiczną ekosystemów wodnych.

Bibliografia

  1. 1. Jachniak E., Kozak J.L.; “: Glony planktonowe – bioindykatory poziomu zeutrofizowania dwóch zbiorników zaporowych: Wapienicy i Kozłowej Góry (Planktonic algae – bioindycators of the eutrophication level of two dam reservoirs: Wapienica and Kozłowa Góra)”; Monitoring Środowiska Przyrodniczego, Vol. 12, s. 43–50, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce, 2011;
  2. W: Sądag T., Banduła T., Materek E., Mazurkiewicz-Boroń G. i Słonka R. (red.) ; “Zooplankton”; Zbiornik wodny Dobczyce - Monografia. Kraków, RZGW, MPWiK: 169-173;
  3. W: Starmach J., Mazurkiewicz-Boroń G. (red.); “Zooplankton”; Zbiornik Dobczycki. Ekologia - eutrofizacja - ochrona. Kraków, ZBW PAN, 113-120.;
  4. W: Starmach J., Mazurkiewicz-Boroń G. (red.); “Łańcuch troficzny w pelagialu”; Zbiornik Dobczycki. Ekologia - eutrofizacja - ochrona. Kraków, ZBW PAN, 177-184;
  5. 5. Korniluk B; “Wykorzystanie ryb w biologicznej rekultywacji zbiorników wodnych”; Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie. Lublin 2014.;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 4.2
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź