Kapturnik morski (Cystophora cristata)

Biologia

Kapturnik morski jest dużą foką o charakterystycznym ubarwieniu i silnym dymorfizmie płciowym – pod pewnymi względami można go nazwać północnoatlantyckim odpowiednikiem słonia morskiego. Ze względu na cenne futro, przede wszystkim młodych focząt, na kapturniki morskie bardzo intensywnie polowano już ponad 200 lat temu. Populacja kapturników morskich jest w dalszym ciągu stosunkowo duża – jest to około 340 tysięcy zwierząt. Należy jednak pamiętać, że jest tylko około 10% liczebności tego gatunku sprzed załamania się jego populacji w latach 60. XX wieku. Co więcej, obserwuje się powolny spadek liczebności kapturników morskich rzędu 3,7% rocznie. Taki spadek wydaje się niewielki, ale jego utrzymanie przez kolejnych kilkadziesiąt lat spowodowałoby wymarcie tego gatunku. Z tego powodu kapturnik morski otrzymał status gatunku narażonego na wyginięcie (status VU na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych IUCN). Na kapturniki morskie wciąż poluje się w Kanadzie i na Grenlandii, choć ze znacznie mniejszym natężeniem niż dawniej. Inne ważne zagrożenie to konkurencja z rybakami (kapturniki morskie żywią się rybami głębokowodnymi, m.in. silnie przełowionymi karmazynami). Największym zagrożeniem dla kapturników morskich są jednak globalne zmiany klimatu – kapturniki wydają potomstwo tylko na dryfującym lodzie morskim, i to na wiosnę – w ostatniej chwili przed momentem, w którym lód się rozpuszcza. Obserwowane coraz dramatyczniejsze ocieplanie się Arktyki może spowodować, że kapturniki morskie nie będą miały po prostu gdzie się rozmnażać.

Wygląd

Kapturnik morski to duża foka (samce do 3,5 metra długości przy wadze do 400 kilogramów, samice do 3 metrów długości przy wadze do 300 kilogramów). Całe ciało jest pokryte krótkim, gładkim futrem o jasnosrebrzystym kolorze w duże, czarne plamy – im bliżej głowy kapturnika morskiego, tym plamy są gęstsze, tak że głowa jest praktycznie cała czarna. Samce kapturnika morskiego mają bardzo rozbudowaną i rozdętą komorę nosową, przypominającą krótką trąbę. Komora nosowa może się nadymać – na głowie samca pojawiają się dwa duże, czarne zgrubienia. Co więcej, popisujące się samce mają w zanadrzu jeszcze jedną niespodziankę – zamykają jedno nozdrze i mocno wydychają powietrze. W tym momencie czerwona, rozciągliwa przegroda nosowa nadyma się i wychodzi na zewnątrz przez drugie nozdrze – na końcu nosa samca pojawia się jaskrawoczerwony, elastyczny balon wielkości melona. Samice kapturnika morskiego nie posiadają takich ozdób. Młode kapturniki morskie mają inne ubarwienie niż zwierzęta dorosłe – wierzch ich ciała jest niebieskostalowy, który to kolor na bokach i brzuchu gładko przechodzi w czystą biel. Na kapturniki morskie polowało się i poluje właśnie ze względu na skórę młodych, a nie dorosłych osobników.

Występowanie

Kapturniki morskie tworzą jedną dużą populację – istnieją tylko trzy okolice, w których podchodzą do rozrodu, ale pomiędzy zwierzętami z całego areału zachodzi ciągła wymiana genów. Kapturniki morskie rozradzają się na paku lodowym u ujścia Zatoki Św. Wawrzyńca w Kanadzie, na północ od Nowej Fundlandii, a także pomiędzy wschodnim wybrzeżem Grenlandii a wyspą Jan Mayen na północ od Islandii. Przez pozostałą część roku kapturniki morskie żyją w rozproszeniu na otwartym oceanie, pomiędzy Kanadą, Grenlandią i archipelagiem Svalbard (z najbardziej znaną wyspą Spitsbergen).

Tryb życia

Po zakończeniu sezonu rozrodczego (przełom arktycznej wiosny i lata), kapturniki morskie wędrują na tradycyjne miejsca, gdzie odbywa się linienie – coroczna zmiana futra na nowe. Takie miejsca znajdują się wokół południowych i wschodnich wybrzeży Grenlandii. Po zmianie futra kapturniki morskie rozpraszają się po wielkich obszarach północnego Atlantyku. Tu prowadzą samotniczy tryb życia na otwartych wodach oceanu, prawie 90% doby spędzając na nurkowaniu w poszukiwaniu pożywienia (robią to zarówno w dzień, jak i w nocy). Kapturniki morskie są wytrwałymi wędrowcami, i – zwłaszcza młode osobniki – mogą zapuszczać się daleko od najczęściej wykorzystywanych przez ten gatunek obszarów, raz na jakiś czas pokazując się nawet u wybrzeży Hiszpanii czy Karaibów; potrafią też przepłynąć Przejściem Północno-Zachodnim na Pacyfik i pokazać się u wybrzeży Kalifornii! Pomimo tych wybryków, większość kapturników morskich trzyma się południowych granic strefy lodu pływającego na północnym Atlantyku. Kapturniki morskie potrafią nurkować bardzo głęboko – ze wszystkich fok mają największą zdolność do wiązania tlenu w tkankach.

Odżywianie

Kapturniki morskie żywią się rybami, pozyskiwanymi przede wszystkim w głębokich wodach oceanicznych. W zależności od sezonu i lokalizacji ich dieta może się zmieniać; wśród zjadanych gatunków są ryby dorszowate, różne gatunki karmazynów, halibuty, śledzie i błękitki. Kapturniki mogą również polować na kałamarnice. Większość nurkowań kapturników morskich sięga głębokości od 100 do 600 metrów i trwa do 25 minut. Zdarzają się jednak trwające prawie godzinę wyprawy na głębokość ponad 1000 metrów.

Rozmnażanie i rozwój

Sezon rozrodczy u kapturników morskich jest bardzo krótki (tylko 2-3 tygodnie), ale niezwykle intensywny. W marcu ciężarne samice pojawiają się na tradycyjnych terenach rozrodczych; za nimi podążają samce. Samice wychodzą z wody na lód w formie dryfującej kry; zazwyczaj starają się trzymać od siebie dystans co najmniej 50 metrów. Na dryfującej krze następuje poród; rodzące się młode są bardzo dobrze rozwinięte i ważą ok. 20 kilogramów. Przez kolejne 4 dni samice przebywają z młodymi bez przerwy, karmiąc je mlekiem. Jest to najkrótszy okres laktacji pośród wszystkich ssaków. Mleko samic kapturnika morskiego jest tak pożywne (60% tłuszczu), że przez te 4 dni młode przybiera na wadze średnio 7 kilogramów dziennie, pod koniec czwartego dnia ważąc już średnio ok. 42 kilogramy. Karmiącym samicom towarzyszą samce, które wywalczyły sobie ten przywilej – samce ryczą na siebie, nadymają komory nosowe i czerwone 'balony’, i walczą ze sobą (często krwawo). Po odstawieniu młodych, samica wraca do wody, a za nią podąża samiec – wtedy następuje kopulacja. Samica odpływa na otwarte morze; implantacja zarodka jest opóźniona i następuje dopiero po 3-4 miesiącach (ciąża trwa więc ok. 8 miesięcy). Samiec z kolei powraca do kolonii rozrodczej i stara się wywalczyć dostęp do kolejnej samicy (najbardziej skuteczne osobniki kojarzą się po kolei z liczbą do ośmiu samic). Pozostawione sobie samym młode spędzają jeszcze kilka dni na dryfującym lodzie, korzystając ze zgromadzonych zapasów tłuszczu, a następnie stopniowo zaczynają uczyć się pływać, nurkować i polować.