Tojady kwiaty – sadzenie, uprawa i pielęgnacja tojadów

Nazwę tojad należy rozumieć dosłownie: „to jad!”. Aconitum napellus, bo tak brzmi łacińska nazwa najbardziej typowego gatunku w rodzaju tojadów, to roślina niezwykłej urody, która już od czasów średniowiecza słynęła ze swoich trujących właściwości, wykorzystywanych ponoć dość często. W języku angielskim tojad zwyczajowo zwie się wilczą trucizną lub kapturem mnicha – ze względu na charakterystyczny kształt kwiatów.

Tojady to byliny należące do rodziny jaskrowatych i obejmujące ok. 250 gatunków. W stanie naturalnym porastają przede wszystkim górskie obszary północnej półkuli. Ich historia wiąże się ściśle z toksycznymi właściwościami – już starożytni Grecy i Rzymianie chętnie eksperymentowali z niezwykłymi kwiatami, przypisując im wręcz działanie terapeutyczne, co u niektórych gatunków ma racjonalne przesłanki. Na dzień dzisiejszy tojady uważane są jednak przede wszystkim za ekstremalnie trujące, a ich uprawa powinna być prowadzona z zachowaniem niezbędnych środków ostrożności, zwłaszcza w odniesieniu do małych dzieci. W tkankach tojadów znajdują się alkaloidy (akonityna, akonina, mezakonina, napelina), które po konsumpcji wywołują wymioty, biegunkę, pieczenie w żołądku, mrowienie twarzy i kończyn, a w drastycznych przypadkach także arytmię, paraliż i śmierć.

Tojad właściwy (Aconitum napellus) może dorastać nawet do 150 cm wysokości i charakteryzuje się pionowymi łodygami otoczonymi dłoniastodzielnymi liśćmi o ciemnozielonej barwie. Na szczycie łodygi pojawiają się specyficzne grzbieciste kwiaty, najczęściej fioletowe, z 2-10 prominentnymi płatkami, które tworzą coś na kształt kaptura. Tojady w zależności od gatunku kwitną od początku lata do jesieni, majestatycznie górując nad zagonami.

Tojady – wymagania glebowe

W warunkach naturalnych tojady najczęściej porastają obszary o żyznej, wilgotnej glebie, nieco iłowatej i wapnistej. Dla optymalnych wyników uprawy warto stworzyć im podobne warunki na zagonie. Przed sadzeniem rabatę więc warto przekopać, a glebę wzbogacić o naturalny kompost lub gnojówkę. Odczyn powinien być zbliżony do neutralnego.

Kwiatom najlepiej powodzi się w półcieniu, gdzie mają zarówno wystarczającą ilość słońca, jak i odpowiedni poziom wilgotności podłoża. Idealne są stanowiska, gdzie słońce świeci rano, a popołudniu zalega chłodzący cień, np. pod wyższymi drzewami.

Sadzenie i uprawa tojadów

Tojady można wysiewać z nasion, ale jest to dość czasochłonny proces – rośliny osiągają finalną wysokość czasem dopiero po 5 latach! Niecierpliwym polecamy więc gotowe sadzonki, które najlepiej umieścić na zagonie we wrześniu, tak aby zdążyły ukorzenić się przed nadejściem zimy. Nasiona wysiewa się również pod koniec lata, bezpośrednio do gleby.

Między poszczególnymi roślinami należy zachować odległość ok. 40 cm, a rosnące sadzonki trzeba podeprzeć, zwłaszcza, jeśli stanowisko nękane jest częstymi podmuchami wiatru. Do wykopanej jamy warto dorzucić nieco organicznego kompostu i wymieszać z ziemią.

Po przekwitnięciu kwiatów warto je konsekwentnie usuwać wraz z gałązkami, aby doczekać się dodatkowego późnego kwitnienia. Ponadto, po definitywnym uschnięciu kwiatów i liści, każdej jesieni tojady należy ściąć kilka centymetrów nad samą ziemią, pozwalając w ten sposób przejść roślinie w zimowy spoczynek.

Podlewanie i nawożenie tojadów

Tojady wymagają stałego poziomu wilgoci, dlatego szczególnie służy im nawadnianie kropelkowe. Oczywiście, można również podlewać rośliny tradycyjnie, z konewki, lejąc wodę bezpośrednio na podłoże w częstotliwości uzależnionej od warunków atmosferycznych. Zabagnianie podłoża zdecydowanie nie jest wskazane, ale w miarę możliwości warto dołożyć wszelkich starań, aby nie pozwalać mu wyschnąć na głębokości większej niż 2-3 cm.

Nawożenie tojadów zależy od jakości glebie w ogrodzie. W większości przypadków okazuje się, że odpowiednie przygotowanie stanowiska przed sadzeniem jest zupełnie wystarczające, aby roślina rozwijała się zdrowo do kolejnej wiosny. Tym niemniej sporo ekspertów poleca dawkę nawozu uniwersalnego do roślin kwitnących podaną po zakończeniu pierwszej fali kwitnięcia – drugie będzie wówczas obfitsze. Co roku na wiosnę, warto zagon wzbogacić kolejną dawką organicznego kompostu lub dojrzałej gnojówki.

Rozmnażanie tojadów

Tojady są dość specyficznym gatunkiem, którego korzenie co roku obumierają, robiąc miejsce następnym. Tempo przyrostu jest jednak intensywniejsze, co sprawia, że po kilku latach bryła korzeniowa może być bardzo rozrośnięta, a roślina traci na swojej atrakcyjności. Stąd wiele źródeł poleca odmładzanie poprzez podział korzeni, raz na 4-5 lat. W tym celu wykopuje się tojad i szpadlem dzieli na kilka części, z których każda powinna mieć nadziemne pędy. Takie „nowe” roślinki można rozsadzić na inne zagony lub sprezentować amatorom niezwykłych kwiatów letnich. Podziału dokonywać należy na wiosnę lub jesienią.

Ochrona tojadów

Tojady dobrze znoszą zimę w naszych warunkach klimatycznych i nie wymagają żadnej dodatkowej ochrony na zagonie. Jesienne cięcie jest więc ostatnim zabiegiem przeprowadzanym w roku kalendarzowym.

Przy zapewnieniu tojadom optymalnych warunków glebowych problemy są niezwykle rzadkie. Ze względu na toksyczność nie tykają ich większe szkodniki, takie jak jelenie, zaś pośród owadów na liściach pojawiają się najwyżej minowce, których larwy drążą korytarze w zielonej tkance. Dotknięte szkodnikiem liście należy jak najszybciej usuwać.

Stosunkowo rzadko na tojadach pojawiają się choroby bakteryjne takie jak plamistość liści oraz grzybiczna rdza. Walka z nimi polega na usuwaniu zainfekowanych części rośliny oraz stosownym oprysku specjalistycznymi preparatami.

Tojady w domu i ogrodzie

Paradoksalnie, tojad wciąż jeszcze bywa stosowany w ziołolecznictwie – np. Tradycyjnej Medycynie Chińskiej. Mowa przede wszystkim o tojadzie mocnym, którego ekstrakt wykazuje skuteczność w łagodzeniu bólu przy artretyzmie i dnie moczanowej oraz tojadzie dzióbatym. Owe własności lepiej jednak pozostawić w gestii specjalistów – dla laików kwiaty z rodzaju Aconitum są przede wszystkim ozdobą ogrodową, z którą trzeba się obchodzić z odpowiednią dozą ostrożności.

Projektanci zieleni szczególnie polecają sadzenie tojadów w bardziej cofniętych częściach zagonów, pośród innych kolorowych kwiatów letnich, które preferują półcień, np. ciemierników, żurawek, funkii czy tawułek. Dobrze powodzi się im również w okolicach ogrodowych jeziorek i oczek wodnych. Tojady można również wykorzystywać jako kwiaty cięte, odznaczające się wyjątkowo długą żywotnością.

Podsumowanie

Tojady to wyjątkowo niewymagające i łatwe w uprawie kwiaty, które z roku na roku zwiększają swój dekoracyjny potencjał. Ich toksyczność nie powinna być czynnikiem zniechęcającym – od wieków uprawia się je w ogrodach, a trujące właściwości były przede wszystkim domeną czarnych charakterów.

Oprócz klasycznych fioletowych kwiatów można zafundować sobie na zagonie również zdobny tojad lisi o żółtych kwiatach, zaś w ramach gatunku Aconitum napellus hodowcy stworzyli również wiele ciekawych hybryd, m.in. różową „Pink Sensation”, niebieski „Blue Spectre”, biały „Albus” czy nawet biało-niebieski „Bicolor”!