Gołąbek komorowaty (Russula cavipes)

Nazywana/y także: serojeszka komorowata, surojadka komorowa

Tagi

Grzyby trujące

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie
Galeria zdjęć

Wstęp

Gołąbek komorowaty to nieczęsto notowany w Polsce, trujący przedstawiciel rodziny gołąbkowatych Russulaceae oraz do podrodzaju (sekcji) Violaceinae (Lilaceae), przywiązany do podmokłych lasów świerkowych o kwaśnej, torfiastej glebie.

Sezon

Gołąbek komorowaty tworzy owocniki dość późno, od sierpnia do listopada.

Występowanie

Gołąbka komorowatego obserwuje się niemal wyłącznie w Europie. Jest po jednym doniesieniu z Brytyjskiej Kolumbii (Kanada) oraz z Tajwanu. Dokładne rozmieszczenie oraz liczebność gołabka komorowatego w Polsce budzą spory wśród uczonych. Według dawniejszych opracowań był lokalnie częsty w górach, wg nowszych prac może być niemal wymarły. Zachował się jednakowoż na odpowiednich siedliskach w Tatrzańskim i Bieszczadzkim Parku Narodowym. Także w Niemczech g. komorowaty trzyma się gór, rosnąc niemal wyłącznie w Bawarii i Badenii-Wirtembergii.

Gołąbek komorowaty wchodzi w związki mikoryzowe ze świerkiem na glebach podmokłych i organicznych (torfowych). Istnieje także odmiana jodłowa, tworząca mikoryzy z jodłą, jaka być może z czasem zostanie uznana za odrębny gatunek.

Wygląd

Owocniki gołąbka komorowatego są drobnej bądź średniej wielkości, nierzadko bajecznie kolorowe, w różnych odcieniach lila od różowego, czerwonego, srebrnego i błękitnego po zupełnie fioletowe, z ciemniejszym, oliwkowo brązowym środkiem oraz zielonkawymi albo żółtawymi cętkami. W czasie suchej pogody lśnią, w dni deszczowe i mgliste robią się kleiste i matowe.

Blaszki u najmłodszych egzemplarzy gołąbka komorowatego są gęste i śnieżno białe, u średnich i starych owocników rzadkie kremowe (barwy starej kości słoniowej), blisko kapelusza ostre, blisko nóżki niekiedy rozwidlone, połączone anastomozami, najczęściej mocno pomarszczone. Po uszkodzeniu mogą żółknąć i rudzieć.

Kapelusz osiąga 2,5-6,0 (rzadko więcej do 9,0) cm średnicy. Na młodych owocnikach jest wypukły, na dojrzalszych rozpostarty, niekiedy z niewielkimi garbem albo słabo wgłębiony. Skraje ma cienkie, tępe, albo gładkie albo karbowane. U młodych okazów bywa tłusty w dotyku. W kapeluszu obecne są liczne przewody mleczne, co zbliża tego gołąbka do mleczajów.

Nóżka gołąbka komorowatego bywa wrzecionowata lub odwrotnie maczugowata. Osiągnąć może do 7 cm wysokości i 2,5 cm grubości. Powierzchnię ma zawsze gładką i białą, a tylko u podstawy żółtawą. Jedynie najmłodsze owocniki odznaczają się pełnym trzonem, u średnich i starszych zawsze jest on wydrążony (łac. cavipes – o dziurawym, komorowatym trzonie, stąd nazwa gatunkowa). Brak pierścienia.

Miąższ bardzo kruchy i cienki, nawet u młodych owocników watowaty i komorowaty (stąd polska nazwa gatunkowa), zupełnie biały, nawet tuż pod skórką. Woń ma charakterystyczną, dość miłą, przypominającą nieco jabłka z nutą pelargonii lub szafranu, lecz smak przykry, palący. Bardzo podobnie pachnie gołąbek kruchy R. fragilis. Miąższ g. komorowatego nie zmienia koloru po zadania gwajaku, reaguje za to z wodą amoniakalną przebarwiając się na różowo-czerwono, zwłaszcza w blaszkach.

Wysyp spor g. komorowatego jest biały. Szerokojajowate zarodniki, o brodawkowato-siatkowatym urzeźbieniu osiągają 8,5-10,5 na 7,2 -8,3 µm. Odznaczają się wyraźną łysinką oraz delikatnymi łącznikami siateczki. Kształt samych brodawek zarodników natomiast jest mało specyficzny dla gatunku, od tępego po ostro zakończony.

Gołąbka komorowatego najlepiej odróżniać od pozostałych, wielobarwnych, fioletowych lub lilowych gołąbków po: małych rozmiarach, wyrastaniu pod świerkiem lub jodłą, zawsze białej, mocno dziurawej (komorowatej) nóżce, lilowo-niebieskim zazwyczaj kapeluszu, tudzież po czysto białym wysypie zarodników. Gołąbek kruchy R. fragilis wyrasta pod drzewami liściastymi (grabem, brzozą, dębem, klonem), także na glebach mineralnych. Gołabek fiołkowozielony R. ionochlora smakuje przyjemniej, rośnie najczęściej pod bukami, a wysyp zarodników ma kremowy. Gołąbka tureckiego R. turci czuć chloroformem, a blaszki ma ciemniejsze, żółtawe.

Właściwości

Gołąbek komorowaty jest trujący i ohydny w smaku. Jeżeli mimo wstrętnego, piekącego smaku zostanie zjedzony, spowoduje problemy żołądkowe i jelitowe. Podobnie jak jego kuzyni, także gołąbek komorowaty może akumulować w swoich owocnikach ogromne stężenia cynku i ołowiu. Wykorzystuje też podobne mechanizmy detoksyfikacji, by samemu nie ulec zatruciu.

Zastosowanie

Gołabek komorowaty z powodu swej rzadkości oraz własności trujących nie posiada zastosowań.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

Jerzy Opioła, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Bibliografia

Bon M. 2005.; "Pareys Buch der Pilze."; Franckh-Kosmos Verlag, Stuttgart.;
Breitenbach J., Kränzlin F. 2005.; "Pilze der Schweiz. Beitrag zur Kenntnis der Pilzflora der Schweiz. Band 6: Russulaceae. Milchlinge, Täublinge."; Mykologia, Luzern.;
Eberhardt U. 2002.; "Molecular kinship analyses of the agaricoid Russulaceae: correspondence with mycorrhizal anatomy and sporocarp features in the genus Russula."; Mycological Progress 1, 2: 201-223.;
Fluck M. 1996.; "Jaki to grzyb? Oznaczanie, zbiór, użytkowanie."; Oficyna Wyd. „Delta W-Z”, Warszawa – Mladijska Knjiga, Lubljana, Słowenia.;
Garnweidner E., Garnweidner H. 2006.; "Grzyby: przewodnik do poznawania i oznaczania grzybów Europy Środkowej."; Muza SA, Warszawa.;
Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
Gumińska B., Wojewoda W. 1985.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
Krieglsteiner G., Gminder A., Winterhoff W. 2000.; "Die Großpilze Baden-Württembergs. Band 2: Ständerpilze: Leisten-, Keulen-, Korallen- und Stoppelpilze, Bauchpilze, Röhrlings- und Täublingsartige."; Ulmer Verlag, Stuttgart.;
Kujawa A., Szczepkowski A., Gierczyk B., Ślusarczyk T., Chachuła P., Karasiński D. 2016.; "Grzyby wielkoowocnikowe w Bieszczadzkim Parku Narodowym."; Bieszczadzki Park Narodowy - 40 lat ochrony. Ustrzyki Górne: Bieszczadzki Park Narodowy, ss. 199-210.;
Leonhardt T., Borovička J., Sácký J., Šantrůček J., Kameník J., Kotrba P. 2019.; "Zn overaccumulating Russula species clade together and use the same mechanism for the detoxification of excess Zn."; Chemosphere 225: 618-626.;
Perini C., Barluzzi C., Comandini O., de Dominicis V. 1995.; "Mycocoenological research in fir woods in Tuscany (Italy)."; Doc. Mycol. 25: 317-336.;
Petkovski S. 2009.; "National Catalogue (Check List) of Species of the Republic of Macedonia. Skopje.";
Roberts C. 2007.; "Russulas of southern Vancouver Island coastal forests."; University of Victoria, Victoria, PhD Thesis, mscr.;
Romagnesi H. 1967.; "Les Russules d’Europe et d’Afrique du Nord. Essai sur la valeur taxinomique et spécifique des caractères morphologiques et microchimiques des spores et des revêtements."; Bordas, Paris.;
Ronikier A., Adamčík S. 2009a.; "Critical review of Russula species (Agaricomycetes) known from Tatra National Park (Poland and Slovakia)."; Polish Botanical Journal 54, 1: 41-53.;
Ronikier A., Adamčík S. 2009b.; "Russulae in the montane and subalpine belts of the Tatra Mountains (Western Carpathians)."; Sydowia 61, 1: 53-78.;
Salerni E., Lagana A., Perini C., de Dominicis V. 2000.; "Effects of various forestry operations on the fungal flora of fir woods: First results."; Czech Mycology 52, 3: 209-218.;
Skirgiełło A. 1998.; "Gołąbek (Russula). w: Grzyby (Mycota), tom 20. Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), gołąbek (Russula)."; Wyd. Naukowe PWN, Warszawa-Kraków.;
Sugawara R., Yamada S., Tu Z., Sugawara A., Suzuki K., Hoshiba T., Yamaguchi A. 2016.; "Rapid and reliable species identification of wild mushrooms by matrix assisted laser desorption/ionization time of flight mass spectrometry (MALDI-TOF MS)."; Analytica Chimica Acta 934: 163-169.;
Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań.;
Šmarda F. 1973.; "Die Pilzgesellschaften einiger Fichtenwälder Mährens."; Acta Sc. Nat. Brno 7,1: 1-44.;
Trendel J., Hampe F., Verbeken A. 2017.; "Russula vinosoflavescens sp. nov., from deciduous forests of Northern Alsace, France."; Mycotaxon 132, 4: 707-721.;
Tschen E. 2007.; "Studies on Russula castanopsidis and R. cavipes of Taiwan."; Fungal Science 22, 1-2: 7-12.;
Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;