Bambus tkanina ‒ opis, właściwości i zastosowanie bambusa

Tkanina bambusowa reklamowana jest jako naturalna, zdrowa i ekologiczna alternatywa dla bawełny. Czy temu marketingowi należy jednak w 100% wierzyć? Czy proces powstawania miękkich tekstyliów ze zdrewniałych traw może być neutralny dla środowiska? Odpowiadamy na te i inne pytania dotyczące zastosowania, korzyści i kontrowersji wokół tkaniny bambusowej.

Hitem ostatnich kilka lat są bambusowe skarpetki, które, jeśli wierzyć producentom, mają stanowić idealny kompromis między naturalnością i wysoką funkcjonalnością. Z bambusa wyrabia się także eleganckie szale, komfortową pościel, a także odzież dla niemowląt, jak również klasyczne elementy garderoby.

Historia tkaniny bambusowej

W krajach azjatyckich bambus (Bambusa) jest rośliną o bardzo szerokim wykorzystaniu. Od wieków wykorzystuje się ją do celów konstrukcyjnych, produkcji wyposażenia wnętrz, broni czy papieru. Już pod koniec XIX w. zaczęto jednak eksperymentować z bardziej zaawansowanym zastosowaniem włókien znajdujących się w najszybciej rosnącej roślinie świata. W 1894 r. Philipp Lichtenstadt opatentował sposób przetwarzania bambusa na włókna, z których można by wytwarzać liny, sznury, materiały czy pulpę na papier. Niestety, jego wynalazek nie spotkał się z zainteresowaniem, głównie ze względu na wysokie koszty importu z krajów azjatyckich.

Do pomysłu powrócono dopiero po stu latach. W 2001 r. naukowcy z Uniwersytetu w Pekinie oficjalnie po raz pierwszy stworzyli tkaninę z bambusa. Od roku 2004 rozwój technologiczny spowodował zwiększony popyt na nowy materiał, który dzięki zaawansowanym procesom przetwórczym stał się relatywnie tani i bardzo satysfakcjonujący, jeśli chodzi o jakość. Na przestrzeni kilka lat zaczęto z bambusa produkować nie tylko tekstylia odzieżowe, ale także medyczne i higieniczne.

Uprawa bambusa

Bambus jest trawą, a konkretniej rodzajem botanicznym zaliczanym do rodziny wiechlinowatych, tak samo jak pszenica czy żyto. W odróżnieniu od swoich zbożowych krewnych posiada jednak drewniejące łodygi, które bardziej przypominają pnie drzew niż źdźbła. Typowy dla krajów azjatyckich o cieplejszym klimacie, charakteryzuje się wiecznie zielonymi liśćmi i wzrostem sięgającym nawet 20 metrów!

Wraz z rozwojem zapotrzebowania na bambus jego uprawa rozprzestrzeniła się daleko poza Azję i strefę tropikalną. Obecnie praktykowana jest od Japonii po południową Argentynę, od poziomu morza do wysokości nawet 4000 m n.p.m.! Nietrudno z tego wydedukować, że bambus nie jest rośliną przesadnie wymagającą – choć najlepiej rośnie na wilgotnych, żyznych glebach, dobrze znosi suszę, niższe temperatury oraz różne rodzaje gleby. Bardzo łatwo rozmnaża się w sposób wegetatywny, co sprawia, że uprawiany jest choćby w celu prewencji erozji gleby. Uprawa bambusowa nie wymaga dużych ilości wody – znacznie mniej niż bawełna – jak również sztucznych środków ochrony roślin.

Ciekawostka: Z ok. 1500 gatunków bambusów obecnych na świecie tylko kilka wykorzystywanych jest do produkcji tekstyliów.

 

Jak powstaje tkanina bambusowa?

Łodygi bambusa w ponad 40%-50% składają się z celulozy, w. ok. 30% z ligniny, 20% z pentozy, zaś resztę struktury stanowią popioły i krzemionka. Ich struktura bywa często porównywana do juty czy lnu, choć sama krystaliczna postać celulozy przypomina raczej bawełnę czy ramię. Po roku od pokazania się nowych pędów, za pomocą których bambus rozmnaża się intensywnie zajmując coraz większe połacie ziemi, źdźbła uzyskują swoją finalną strukturę, ale rosną jeszcze stale na szerokość i wysokość.

Istnieją dwie metody pozyskiwania włókien z łodyg bambusa. Pierwsza, mechaniczna, przypomina proces pozyskiwania włókien z ramii i obejmuje pionowe cięcie źdźbeł, po którym zeskrobuje się zdrewniałą warstwę. Poszczególne pasma są następnie kruszone i poddawane działaniu enzymów, które pozwalają odizolować włókna od reszty łodygi. W dalszym etapie włókna są czesane i przerabiane na przędzę. Niestety, choć sposób ten jest przyjazny dla środowiska, w rzeczywistości wykorzystywany bywa bardzo rzadko ze względu na pracochłonność, czasochłonność oraz stosunkowo wysokie koszty produkcji.

Większość tkanin bambusowych obecnych na rynku produkowana jest metodą chemiczną, bardzo podobną do tej stosowanej przy wyrobie wiskozy z masy drzewnej. Najpierw łodygi są rozdrabniane na mniejsze części, a następnie namaczane na 1-3 godziny w wodorotlenku azotu. Uzyskana tym sposobem zasadowa celuloza jest odciskana, miażdżona i pozostawiana do wyschnięcia.

Następnie łączy się ją z dwusiarczkiem węgla, który powoduje żelatynizację, zaś po odparowaniu ponownie wykorzystuje się zasadę azotową, tworząc roztwór, który w dalszej kolejności przepuszczany jest przez dyszę przędzalniczą do pojemnika z kwasem siarkowym. Po stwardnieniu wiskoza przerabiana jest na przędzę, która może już być przerabiana na przędzę do tkania lub dziergania.

Zalety tkaniny bambusowej

Tkanina bambusowa najczęściej uważana jest za konkurencję dla bawełny ze względu na swoją wyjątkowość miękkość – w tym kontekście porównuje się ją nawet do jedwabiu, chociaż nie jest tak elegancka i szlachetna. Przekrój materiały pełen jest maleńkich otworów, dzięki którym, posiada on doskonałe właściwości oddychające. Wentyluje więc, a zarazem doskonale absorbuje wilgoć, co sprawdza się zwłaszcza w odzieży poddawanej regularnie zwiększonemu poceniu, np. skarpetkom. Tkanina bambusowa w tych samych warunkach jest również o ok. 3 stopnie C chłodniejsza niż bawełna, co w ciepłe dni i noce zapewnia ciału przyjemne odświeżenie.

Same włókna są idealnie gładkie i okrągłe, co minimalizuje tarcie i ogranicza ewentualne podrażnienie skóry. Stąd tkanina bambusowa poleca jest ludziom cierpiącym na problemy skórne, takie jak egzema, którzy pod wpływem wełny czy włókien konopnych doznają często zaostrzenia stanów zapalnych. Najważniejszą jednak bodaj zaletą tkaniny bambusowej jest jej naturalna zdolność do hamowania rozwoju bakterii i grzybów. Sekret tkwi w obecności biologicznej czynnej substancji w tkankach bambusa, której działanie przenosi się również na włókna pozyskane z wysokich traw. Ów antybiotyczny potencjał wyjaśnia dlaczego uprawy bambusa są w ogromnej większości wolne od chorób. Jakie ma to przełożenie na odzież? Kolosalne! Drobnoustroje obecne na naszej skórze rozkładają bowiem pot prowadząc do powstania nieprzyjemnych zapachów i ułatwiając rozwój skórnych infekcji, łącznie z grzybicą stóp. Włókna bambusowe pomagają powstrzymać szkodliwe patogeny, co przekłada się na korzyści w zakresie kontroli odoru ciała oraz zapobiegania chorobom dermatologicznym.

Wreszcie, tkanina bambusowa wymaga mniej substancji barwiących niż bawełna i łatwiej nadaje się jej żywe, wyraźne kolory.

Wady tkaniny bambusowej

Ludzkość nie zna jednak (jak dotąd) tkaniny idealnej – i ta bambusowa posiada swoje mankamenty. Przede wszystkim nie jest bardzo trwała – zdecydowanie mniej niż bawełna –  i po regularnym praniu może tracić swoje oryginalne kształty, kolory i właściwości. Zwłaszcza włókna pozyskiwane mechanicznie wykazują słabą odporność na rozciąganie i rwanie. Tkanina bambusowa dość łatwo się również gniecie, co zasadniczo zwiększa potrzeby prasowania. Wreszcie, zdolność do absorpcji wilgoci ma również swoją negatywną stronę – ubrania, pościel i inne tekstylia bambusowe powoli schną, co w niektórych sytuacjach może być bardzo niekomfortowe. Analogicznie, suszenie bambusowych tekstyliów w suszarce elektrycznej zużywa więcej energii.

Tkanina bambusowa a ekologia

Jako roślina o rekordowym tempie wzrostu i doskonałych zdolnościach do absorpcji węgla bambus uważany jest powszechnie za przyszłościowy surowiec odnawialny. Co więcej, do jego uprawy co do zasady nie stosuje się żadnych pestycydów czy nawozów sztucznych. Z tego punktu widzenia włókno bambusowe uważane jest za wybitnie proekologiczne i stawiane często w opozycji do bawełny, której olbrzymie plantacje dotkliwie wyjaławiają glebę i zubożają naturalne ekosystemy, a sama uprawa wymaga dużej ilości środków chemicznej ochrony. Stąd też na odzieży z tkaniny bambusowej znajdziemy często etykiety „green” (w znaczeniu „zielone, przyjazne dla środowiska”) czy „bio-degradowalne”.

To jednak zaledwie połowa prawdy, która odnosi się do uprawy samego bambusa. Przerabianie go na włókna nie jest już jednak tak niewinnym ekologicznie procesem i, jak wskazano wyżej, obejmuje użycie silnych substancji chemicznych. Niestety, w ogromnej większości przedostają się one do powietrza i wody, pogarszając jakość środowiska naturalnego i szkodząc wielu organizmom żywym.

Aby zakończyć pozytywnym akcentem, warto wspomnieć o wysiłkach odpowiedzialnych ekologicznie producentów, którzy pracują nad innowacyjnymi metodami pozyskiwania przędzy z bambusa. Na razie jest to produkcja na niewielką skalę, ale wydaje się mieć olbrzymi potencjał, zwłaszcza, że bambus jest tanim, łatwym do pozyskania surowcem, a właściwości tkaniny z niego są bardzo zadowalające!