Juta tkanina – opis, właściwości i zastosowanie
Juta nie jest typowym surowcem włókienniczym – nie wytwarza się z niej tekstyliów na ubrania, ale raczej przedmioty użytkowe. Tym niemniej, ma bardzo szerokie zastosowanie, a jej popularność wyraźnie wzrasta wraz z rosnącym zainteresowaniem materiałami ekologicznymi. Czy i dlaczego warto inwestować w jutę? Jak może się przydać w codziennym życiu?
Słowo juta ma kilka blisko związanych ze sobą znaczeń. Po pierwsze, odnosi się do rodzaju botanicznego Corchorus – tropikalnych i subtropikalnych roślin zielnych, których liście wykorzystywane są również jako warzywo. Po drugie, pod pojęciem juty rozumie się włókna łykowate otrzymane ze wspomnianej rośliny i stosowane przez ludzkość od tysięcy lat. Po trzecie zaś, juta jest również tkaniną naturalną o charakterystycznych właściwościach cenionych m.in. w ogrodnictwie, wystroju wnętrz czy transporcie.
Historia tkaniny z juty
Uważa się, że już antyczne społeczeństwa żyjące w trzecim tysiącleciu przed naszą erą w Dolinie Indusu wytwarzały liny i tkaniny z włókien juty. Starożytni Chińczycy produkowali z niej z kolei gruby i szorstki rodzaj papieru. Jej zastosowanie jednak jest lepiej udokumentowane dopiero od XVI w. od czasów panowania w Indiach cesarza Akbara z dynastii Mogolów. Ze źródeł historycznych wynika, że biedne warstwy społeczne nosiły zgrzebne ubrania utkane z juty za pomocą prostych przyrządów przędzarskich. Szczególnie na obszarze Bengalu udoskonalono techniki wytwarzania różnego typu obiektów wyposażenia wnętrz i technicznych lin z juty.
Sytuacja zmieniła się znacząco wraz z przybyciem do Indii Brytyjczyków, którzy jako pierwsi zaczęli w XIX w. handlować surowymi włóknami juty. Zakładali oni w kraju nad Gangesem specjalne młyny służące do przerobu łyka i szybko zbudowali imponujący monopol. Od lat 30-tych XIX w. zaczęto mechanicznie wytwarzać jutową przędzę, co pozwoliło znacząco zwiększyć skalę eksportu Pod koniec XIX w. zakłady produkujące jutowe włókna i tekstylia powstały również we Francji, Ameryce, a potem również Niemczech, Belgii, Włoszech czy Rosji. Początkowo z juty wyrabiano przede wszystkim torby i worki, ale wraz z udoskonaleniem technik powstały w końcu także delikatniejsze, bardziej miękkie tkaniny do szerszego wykorzystania.
Po upadku Imperium Brytyjskiego w drugiej połowie XX w. infrastruktura towarzysząca pozyskiwaniu i przetwarzaniu włókien jutowych dostała się w ręce lokalnych biznesmenów. Dziś czołowymi producentami juty na świecie są Indie, Bangladesz, Chiny, Wybrzeże Kości Słoniowej oraz Tajlandia.
Uprawa juty
Juta to jednoroczna, kwitnąca roślina ślazowata sięgająca nawet 2-4 metrów wysokości. Znaczenie gospodarcze mają dwa gatunki: juta torebkowa (Corchorus capsularis), zwana białą oraz juta warzywna (Corchorus olitorius) zwana kolorową. Obie dostarczają włókien przędnych i są jednocześnie cenionym warzywem. Ponadto juta kolorowa posiada również właściwości lecznicze.
Warunki niezbędne do uprawy to sezon monsunowy z minimum 7-10 cm opadów na miesiąc, temperatury dobowe w przedziale 20-40 stopni C i przepuszczalne, piaszczyste-gliniaste, najlepiej aluwialne podłoże. Wysiew następuje w marcu lub kwietniu. Roślina rozwija się z ziarna w ciągu kilku zaledwie miesięcy, przyjmując postać grubej cylindrycznej łodygi okolonej jasnozielonymi ząbkowanymi liśćmi, a później również małymi żółtymi kwiatami. Gdy te opadną, a zanim jeszcze w pełni wykształcą się torebki nasienne jutę się zbiera – najczęściej jest to 120-150 dniach od wysiewu. Wcześniejszy zbiór grozi słabymi włóknami, późniejszy zaś silnymi włóknami, ale pozbawionymi charakterystycznego blasku. Zebrane rośliny pozostawia się na polu przez trzy dni, aby liście zwiędły i opadły. Uzyskane tym sposobem gołe łodygi są surowcem do wyrobu jutowego włókna.
Przy uprawie juty wykorzystuje się sporo nawozów, nie tylko naturalnego kompostu, ale czasami także klasycznym mineralnych nawozów typu NPK. Wskazane jest również łączenie różnych gatunków na tej samej plantacji.
Jak powstaje tkanina z juty?
Zaraz po zbiorze łodygi juty wiązane są w snopy i maczane w wodzie o głębokości 60-100 cm w specjalnych zbiornikach. Po okresie 1-4 tygodni namaczania kora robi się luźna i łatwo oddzielić ją od łodygi – to bezpośrednio pod nią znajdują się pożądane włókna celulozowo-ligninowe, które z kolei otaczają wewnętrzną, zdrewniałą część pędu.
Samo oddzielanie włókien może odbywać się różnymi sposobami, ale tradycyjnie jest to praca ręczna, często przeprowadzania również w wodzie. Następnie włókna są dokładnie płukane w czystej wodzie lub uprzednio moczone w wodzie z tamaryndowca, aby zredukować ciemny odcień. Po myciu i odciśnięciu pozostawiane są na bambusowych rusztowaniach do wyschnięcia na słońcu – trwa to 2-3 dni.
Tak otrzymane włókna wiązane są w pęczki i sprzedawane jako podstawowy surowiec do wyplatania sznurów, mat, koszy. Poza tym wysyła się je do specjalnych młynów, gdzie mechanicznie sporządzana jest przędza, wykorzystywana następnie do wyrobu bardziej wyszukanych tkanin o drobniejszym splocie. Końcowe produkty z juty obejmują nawet dywany, obicia na meble, modne buty espadryle czy eleganckie torby damskie!
W nomenklaturze włókienniczej mówi się często o tzw. białej jucie oraz brązowej. W rzeczywistości podział nie jest tak wyraźny, a włókna charakteryzują się szeroką gama odcieni o złoto-białego po wyraziście brązowy.
Zalety juty
Juta jest przede wszystkim niezwykle silnym włóknem – zarówno pod kątem maksymalnego napięcia, jak i odporności na rozdarcie. Może być wielokrotnie moczona i suszona bez efektu starzenia się czy utraty owej odporności. Jej sporą zaletą jest również różnorodność włókien i możliwych splotów – przędza dostępna jest w różnych grubościach, długościach oraz o rozmaitej strukturze. Przepuszcza wodę i powietrze, chroniąc przez zaparzaniem i psuciem się przechowywanych w niej produktów. Jest odporna na ścieranie oraz zaplamienie, łatwo nasiąka i łatwo schnie. Można ją również łatwo koloryzować, zadrukowywać, zszywać, a nawet powlekać specjalnymi warstwami chroniącym np. przed gniciem. W rezultacie ma szerokie wykorzystanie nie tylko praktyczne, ale i dekoracyjne.
Wykorzystywana w transporcie obniża jego koszty, nie tylko ze względu na relatywnie niską cenę jednostkową, ale także ograniczenie ryzyka uszkodzenia i wymiany opakowań. Worki z juty cieszą się popularnością w działalności handlowej od setek lat! Inne ciekawe zastosowania obejmują m.in. ochronę świeżego cementu przed zbyt szybkich wysychaniem, ochronę roślin ogrodowych przed niesprzyjającymi warunkami atmosferycznymi, ochronę pni drzew przed szkodnikami, ochronę brył korzeniowych roślin przeznaczonych do sadzenia, wzmacnianie konstrukcji mebli wypoczynkowych typu fotele czy kanapy, itp. Wreszcie, jutę można dość łatwo łączyć z syntetycznym włóknami, uzyskując materiały o jeszcze lepszych właściwościach funkcjonalnych.
Wady juty
Podstawowym mankamentem juty jest ograniczony zakres wykorzystania z powodu wrodzonej szorstkości i twardości. Nawet najdelikatniejsze tkaniny nie nadają się bowiem do wyrobu odzieży, od której oczekujemy wygodnej miękkości. Z juty ciężko zrobić również zasłony i inne wiszące tkaniny – kiepsko się bowiem drapuje i bardzo łatwo się gniecie. Nie jest też wcale elastyczna, co akurat w zależności od przeznaczenia może być i wadą, i zaletą.
Włókna juty są naturalnie złote lub beżowe i choć dość dobrze dają się barwić, trudno się je bieli. Stąd w większości zastosowań spotykamy klasyczne brązowawe sploty, które nie każdemu muszą się podobać. Co więcej, naturalny kolor juty, choć kojarzący się z ekologią i rustykalnym klimatem, ma tendencję do blaknięcia w warunkach silnego nasłonecznienia. W wykorzystaniu zewnętrznym juta nie jest również przesadnie trwała – jako włókno roślinne ma bowiem skłonności do biodegradacji.
Tkanina z juty a ekologia
Jako jedno z niewielu naturalnych włókien, nie mówiąc już o syntetycznych, juta zasługuje faktycznie na wyjątkowo pozytywną ocenę w kontekście wpływu na środowisko naturalne. Uprawiana w podobnych warunkach jak ryż, jest poniekąd jego korzystnym ekologicznie przeciwieństwem – podczas gdy ryż bowiem aktywnie wyjaławia glebę, juta dodatkowo ją wzbogaca, pomagając zachować wilgoć i składniki odżywcze. W efekcie przy racjonalnym i odpowiedzialnym gospodarowaniu ziemią uprawną ryż i juta są idealnymi zamiennikami!
Ponadto, juta jest włóknem w 100% biodegradowalnym, a przy jej produkcji zasadniczo nie stosuje się szkodliwych dla środowiska substancji chemicznych, które mogłyby przedostać się do wód czy gleby. Owszem, niektórzy plantatorzy wykorzystują sztuczne nawozy oraz pestycydy, ale nie jest to praktyka konieczna, a z ekologicznego punktu widzenia nawet wysoce niewskazana. Rozkładając się juta nie uwalnia mikrowłókien, które mogłyby szkodzić systemom wód powierzchniowych. Spalana lub pozostawiana na składowiskach nie ma zasadniczego wpływu na równowagę biologiczną
Jednym „ale” w tej litanii pochwał może być wpływ masowych upraw juty na sytuację lokalnych społeczeństw. Niestety, firmy zarządzające plantacjami i przeróbką juty w celu maksymalizacji zysku nierzadko wyzyskują biednych farmerów, odprowadzając kapitał z dala od regionów upraw. Kupowanie juty od niezależnych producentów dbających o etyczne standardy może być dobrym pomysłem na ograniczenie tej nierówności!
- Britannica; "Jute"; https://www.britannica.com/plant/jute-plant; 2021-06-18;
- WorldofJute.com; "History of Jute"; https://www.worldjute.com/about_jute/juthist.html; 2021-06-18;
- Sewport; "What is Jute Fabric: Properties, How its Made and Where"; https://sewport.com/fabrics-directory/jute-fabric; 2021-06-18;
- Shyama Laxman; "What is Jute? ‘Golden Fibre’ Is Here to Stay"; https://www.contrado.co.uk/blog/what-is-jute/; 2021-06-18;
- Mohammad Islam i in.; "The Impacts of Jute on Environment: An Analytical Review of Bangladesh"; https://www.researchgate.net/publication/237064200_The_Impacts_of_Jute_on_Environment_An_Analytical_Review_of_Bangladesh; 2021-06-18;
