Pędy roślin zielnych mogą przybierać różne formy w zależności od funkcji oraz działania stożka wzrostu czyli merystemu wierzchołkowego. Decyduje on o ułożeniu pąków oraz o ulistnieniu czyli ułożeniu liści na łodydze, które jest stałe dla każdego gatunku. W naszym klimacie, czyli w strefie umiarkowanej, po zakończeniu sezonu wegetacyjnego części nadziemne rośliny (łodyga i liście) obumierają. Dzieje się tak ponieważ rośliny zielne nie wytwarzają twardych i zlignifikowanych tkanek wtórnych. Tkanki bogate w ligninę będą wytwarzane tylko przez rośliny zdrewniałe, które dzięki temu nie obumierają. Ze względu na długość życia rośliny zielne dzielą się na rośliny jednoroczne, dwuletnie oraz wieloletnie czyli byliny.
Stokrotka jest rośliną zielną. fot. pixabay.com
Rośliny jednoroczne (terofity)
Rośliny jednoroczne przechodzą cały cykl rozwojowy w ciągu jednego okresu wegetacyjnego. Czyli kiełkują, rosną, rozmnażają się i obumierają w trakcie jednego roku lub w krótszym czasie. Obumierają nie tylko ich nadziemne pędy ale też części podziemne. Jedyną formą przetrwania są nasiona.Rośliny jednoroczne dzielimy na dwie formy według wymogów kiełkowania:
- Rośliny jare – organizmy które kiełkują na wiosnę i tego samego roku rozwijają się, zakwitają, owocują a następnie giną.
- Rośliny ozime – aby się rozwinąć muszę przejść jarowizację czyli proces biochemiczny warunkujący prawidłowe kwitnięcie który zachodzi tylko z zimnych temperaturach. Z tego względu oziminy kiełkują jesienią po czym zimują pod warstwą śniegu aby na wiosnę wznowić swój rozwój.
Do roślin jednorocznych należy wiele gatunków występujących w klimacie umiarkowanym. Są to liczne rośliny uprawne takie jak kapusta rzepak Brassica napus, słonecznik zwyczajny Helianthus annuus czy len zwyczajny Linum usitatissimum oraz wszystkie zboża a także wiele warzyw np. rzodkiew zwyczajna Raphanus sativus i pomidor zwyczajny Solanum lycopersicum czy chwastów np. mak polny Papaver rhoeas lub chaber bławatek Centaurea cyanus. Rośliny jednoroczne należą do roślin monokarpicznych czyli takich które kwitną raz w trakcie cyklu rozwojowego tzn. raz w życiu.
Pszenica jest rośliną jednoroczną. fot. pixabay.com
Rośliny dwuroczne (biennis)
Rośliny dwuletnie potrzebują dwóch okresów wegetacyjnych do odbycia swojego cyklu rozwojowego. W pierwszym roku tworzą tylko krótki pęd z liśćmi asymilacyjnymi oraz organy spichrzowe (narządy magazynujące substancje zapasowe) a dopiero w drugim roku wykształcają pędy kwiatowe oraz nasiona i po rozmnożeniu zamierają. Oba sezony wegetacyjne mają istotne znaczenie. Pierwszy rok daje możliwość zmagazynowanie materiałów zapasowych które są wykorzystywane w roku kolejnym do szybszego wytworzenia organów generatywnych. Substancje zapasowe mogą być magazynowane w różnych narządach takich jak bulwy, liście czy korzenie spichrzowe. Rośliny dwuletnie również należą do modelu monokarpicznego czyli kwitną raz w swoim życiu. Przykładami dwurocznych jest wiele roślin uprawnych takich jak marchew zwyczajna Daucus carota, burak ćwikłowy Beta vulgaris czy kapusta głowiasta Brassica oleracea.Rośliny wieloletnie
Rośliny wieloletnie to takie, które żyją więcej niż dwa lata. Wszystkie rośliny drzewiaste są wieloletnie natomiast u roślin zielnych są to tylko byliny. W naszej strefie klimatycznej, gdzie występują cztery pory roku, części nadziemne obumierają na zimę, natomiast pod powierzchnią pozostają części zimujące. Są one chronione przez warstwę ściółki i gleby bądź znajdują się pod warstwą wody lub w mule w przypadku bylin wodnych. Ze względu na położenie pąków względem powierzchni ziemi poza okresem wegetacyjnym wyróżnia się trzy formy:- Kryptofity – rośliny skrytopączkowe czyli byliny których pąki odnawiające będą zimowały pod powierzchnią. Mogą być to geofity jeśli występują pod ziemią, helofity jeśli w błocie lub hydrofity w przypadku gdy występują pod wodą.
- Hemikryptofity – rośliny naziemno pączkowe, czyli rośliny których pąki odnawiające znajdują się tuż przy powierzchni ziemi. Mogą występować zaraz pod powierzchnią lub na niej np. w formie rozłóg. Są chronione przed przemarznięciem przez warstwę ściółki.
- Chamefity – rośliny niskopączkowe, czyli takie których pąki znajdują się ponad ziemią chociaż na niewielkiej wysokości (maksymalnie 0,5 m). Chronione są przez pokrywę śnieżną. Ta forma jest najrzadziej spotykana w naszym klimacie, częściej spotykana np. w tundrze.
Marchew należy do roślin dwuletnich. Fot. pixabayc.om
W przeciwieństwie do roślin jednorocznych i dwuletnich wieloletnie należą do roślin polikarpicznych. Oznacza to, że wielokrotnie wytwarzają nasiona w trakcie swojego życia. Byliny dojrzewają stosunkowo szybko i są w stanie rozmnażać się po dwóch-trzech latach. U roślin zdrewniałych trwa to dłużej ponieważ ich życie mierzy się często w dziesiątkach lub setkach lat. Przykładami bylin są zarówno rośliny uprawne, jak ziemniak Solanum tuberosum czy czosnek pospolity Allium sativum jak i ozdobne tulipany Tulipa, szafirek Muscari i wiele innych. Do roślin wykorzystujących kłącza do rozmnażania wegetatywnego należy sporo chwastów dzięki czemu są one bardzo trudne do usunięcia.
Ziemniaki są przykładem bylin. fot. pixabay.com
Bibliografia
1. Andrew J. Lack, David E. Evans; “Biologia roślin – krótkie wykłady”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003;
2. Grażyna Łabno; “Ekologia. Słownik encyklopedyczny”; Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006;
3. Jan Kopcewicz, ; “Podstawy biologii roślin”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012;
4. Zbigniew Podbielkowski, Maria Podbielkowska, ; “Przystosowanie roślin do środowiska”; Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1992;
5. Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.) ; “Słownik botaniczny”; Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 2003;
- promil
