ślad węglowy

Ślad węglowy – całkowita emisja dwutlenku węgla (CO₂) i innych gazów cieplarnianych – metanu (CH₄), podtlenku azotu (N₂O), sześciofluorku siarki (SF₆), chlorofluorowęglowodorów (CFC), fluorowęglowodorów (HFC) i perfluorowęglowodorów (PFC), wytwarzana przez daną osobę lub inny podmiot (np. produkt, usługę, organizację, przedsiębiorstwo) w określonym przedziale czasu (np. w ciągu roku). Ślad węglowy obejmuje emisje bezpośrednie wynikające ze spalania paliw kopalnych w zakładach przemysłowych, systemach grzewczych budynków lub środkach transportu oraz emisje pośrednie związane z produkcją energii elektrycznej lub  cieplnej bądź łańcuchem dostaw określonych towarów i usług. Ślad węglowy uwzględniający emisję wszystkich gazów cieplarnianych wyrażany jest w jednostkach masy (np. kilogramach, tonach) za pomocą uniwersalnej jednostki zwanej ekwiwalentem dwutlenku węgla (CO₂e).

Koncepcja śladu węglowego

Ślad węglowy (ang. carbon footprint) stanowi całkowitą sumę emisji gazów cieplarnianych (szklarniowych) (GHG, ang. greenhouse gas) wytwarzanych bezpośrednio lub pośrednio przez pojedyncze osoby lub gospodarstwa domowe, określone produkty lub usługi bądź wynikających z działalności organizacji lub podmiotów gospodarczych (np. przedsiębiorstw, korporacji, instytucji lub sektorów gospodarki – rolniczego, przemysłowego, usługowego).

Gazy cieplarniane uwzględniane w śladzie węglowym obejmują:

• dwutlenek węgla (CO₂) emitowany w wyniku pozyskiwania i spalania paliw kopalnych (ropy naftowej, węgla, gazu ziemnego), produkcji cementu, spalania biomasy bądź zmiany użytkowania terenu (np. wylesiania, osuszania terenów podmokłych);
• metan (CH₄) emitowany z hodowli bydła, uprawy ryżu, składowisk odpadów i ścieków komunalnych bądź w wyniku pozyskiwania paliw kopalnych (np. ropy naftowej, gazu ziemnego) lub spalania biomasy;
• podtlenek azotu (N₂O) emitowany w procesie spalania paliw kopalnych (np. węgla kamiennego) w elektrowniach, spalania biomasy bądź w wyniku mikrobiologicznego rozkładu azotowych nawozów mineralnych
• chlorofluorowęglowodory (freony) (CFC) stosowane jako czynniki chłodnicze w wielu procesach przemysłowych, rozpuszczalniki w przemyśle elektronicznym, gazy nośne w gaśnicach bądź w produkcji materiałów izolacyjnych i polimerów (np. styropianu
• fluorowęglowodory (HFC) stosowane jako czynniki chłodnicze, środki czyszczące, rozpuszczalniki i gazy nośne bądź w produkcji półprzewodników i niektórych tworzyw sztucznych (np. pianki poliuretanowej, pianki polistyrenowej);
• perfluorowęglowodory (PFC) stosowane jako czynniki wymiany ciepła, rozpuszczalniki lub gazy nośne w procesach przemysłowych oraz w produkcji aluminium
• sześciofluorek siarki (SF₆) stosowany w hutnictwie aluminium i magnezu, przewodach wysokiego napięcia i urządzeniach rozdzielczych oraz w produkcji półprzewodników.

Ślad węglowy jest użytecznym narzędziem pozwalającym określić wpływ antropogenicznych emisji gazów cieplarnianych na zmiany klimatu zachodzące na kuli ziemskiej, w szczególności na wzrost średniej temperatury powierzchni Ziemi (globalne ocieplenie) i wiążące się z nim ekstremalne zjawiska pogodowe (np. intensywne opady deszczu, gradobicia, fale upałów, susze, gwałtowne, burze, silne wiatry, sztormy, huragany, tornada lub cyklony tropikalne).

Emisje gazów cieplarnianych. Źródło: shutterstock

Obliczanie śladu węglowego

Dokładne obliczenie śladu węglowego, czyli oszacowanie indywidualnego lub zbiorowego wpływu na stan klimatu, jest skomplikowanym zadaniem wymagającym zebrania i analizy wielu informacji i danych liczbowych dotyczących całkowitej emisji gazów cieplarnianych związanej z aktywnością danej osoby, poszczególnymi etapami wytwarzania produktu lub realizacji określonej usługi bądź wszelkimi aspektami prowadzonej działalności gospodarczej.

• zakres 1 – emisje bezpośrednie wynikające ze spalania paliw kopalnych (np. węgla, ropy naftowej, gazu ziemnego) w zakładach przemysłowych, systemach grzewczych budynków lub środkach transportu;
• zakres 2 – emisje pośrednie (energetyczne) związane z produkcją energii elektrycznej (wykorzystywanej do oświetlania budynków i zasilania urządzeń użytkowych) i energii cieplnej (wykorzystywanej do ogrzewania budynków);
• zakres 3 – pozostałe emisje pośrednie związane z łańcuchem dostaw towarów i usług (np. pozyskiwaniem surowców, procesami produkcyjnymi, transportem i dystrybucją, użytkowaniem przez klienta, składowaniem lub recyklingiem produktu po zużyciu).

Narzędzia do obliczania indywidualnego lub zbiorowego śladu węglowego obejmują:

• kalkulatory emisji dwutlenku węgla (CO₂) wykorzystywane do obliczania śladu węglowego pojedynczych osób lub gospodarstw domowych (np. kalkulator ONZ, kalkulator Amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska);
• Protokół Gazów Cieplarnianych (ang. The Greenhouse Gas Protocol) opracowany przez Światowy Instytut Zasobów i Światową Radę Biznesu na rzecz Zrównoważonego Rozwoju stosowany do obliczania śladu węglowego przedsiębiorstw i organizacji;
• normy dotyczące emisji gazów cieplarnianych opracowane przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO) wykorzystywane do obliczania śladu węglowego produktów i usług (np. ISO 14040, ISO 14064, ISO 14067);
• specyfikacja PAS 2050 (ang. Publicly Available Specification 2050) opracowana przez British Standards Institution (BSI) wykorzystywana do obliczania śladu węglowego towarów i usług oraz działalności podmiotów gospodarczych.

Ślad węglowy wyrażany jest w jednostkach masy (np. kilogramach, tonach) w określonym przedziale czasowym (np. w ciągu roku, w trakcie trwania cyklu produkcyjnego). Obliczenia mogą koncentrować się wyłącznie na emisji dwutlenku węgla (CO₂) bądź emisji wszystkich gazów cieplarnianych (GHG). W drugim przypadku wykorzystuje się uniwersalną jednostkę uwzględniającą potencjał tworzenia efektu cieplarnianego każdego gazu (GWP, ang. global warming potential), która określana jest mianem ekwiwalentu dwutlenku węgla (CO₂e).

Komponenty śladu węglowego. Źródło: Shutterstock

Indywidualny ślad węglowy

Indywidualny ślad węglowy, czyli całkowita ilość gazów cieplarnianych emitowanych do atmosfery przez pojedynczą osobę, zależy od jej miejsca zamieszkania i poziomu zamożności społeczeństwa, stopnia rozwoju infrastruktury transportowej, sposobu przemieszczania się (w tym dostępu do komunikacji zbiorowej), źródła pochodzenia energii elektrycznej i energii cieplnej, a także codziennych czynności, prowadzonego trybu życia lub stosowanej diety.

• żywność – emisje związane z hodowlą zwierząt (np. bydła) i uprawą roślin (np. ryżu, soi, roślin paszowych), stosowaniem azotowych nawozów mineralnych i pestycydów, zmianą użytkowania terenu (np. wylesianiem) i łańcuchem dostaw (przetwórstwem żywności, produkcją opakowań, sprzedażą i transportem);
• konsumpcję towarów i usług – emisje związane z pozyskiwaniem i przetwarzaniem surowców, procesami wytwarzania, transportem i dystrybucją produktów końcowych (np. odzieży, przedmiotów codziennego użytku), realizacją i dostarczaniem usług, produkcją opakowań, użytkowaniem i recyklingiem produktów po zużyciu;
• transport – emisje związane ze spalaniem paliwa (np. benzyny, gazu płynnego LPG); produkcją, użytkowaniem i utylizacją samochodu; pozyskiwaniem, rafinacją ropy naftowej i dystrybucją paliwa; utrzymywaniem infrastruktury drogowej; korzystaniem z komunikacji zbiorowej (np. pociągów, autobusów), podróżami lotniczymi;
• zużycie energii w gospodarstwach domowych – emisje związane ze spalaniem węgla lub gazu do ogrzewania budynków; wykorzystywaniem energii elektrycznej i cieplnej wytwarzanych z paliw kopalnych w elektrowniach i elektrociepłowniach, nadmiernym zużyciem energii elektrycznej lub ciepłej wody.

Ślad węglowy przeciętnego mieszkańca Polski uwzględniający całkowitą emisję wszystkich gazów cieplarnianych (GHG) wynosi 11,15 ton ekwiwalentu dwutlenku węgla (CO₂e), w tym 8,76 ton dwutlenku węgla (CO₂) i 2,39 ton innych gazów cieplarnianych. Największy udział procentowy w emisji gazów cieplarnianych ma zużycie energii w gospodarstwach domowych (30%) i konsumpcja (28%); nieco mniejszy wkład cechuje transport (24%) i żywność (18%).

Ślad węglowy produktu. Źródło: Shutterstock

Redukcja śladu węglowego

Redukcja śladu węglowego, czyli ograniczanie emisji gazów cieplarnianych i ich szkodliwego wpływu na klimat kuli ziemskiej, polega na stopniowym zmniejszaniu zależności od paliw kopalnych (np. węgla, ropy naftowej), wdrażaniu rozwiązań poprawiających efektywność energetyczną budynków mieszkalnych i użytkowych, korzystaniu z ekologicznych środków transportu, ograniczaniu konsumpcji, zmianie stylu życia bądź nawyków żywieniowych.

Rozwiązania umożliwiające zmniejszenie śladu węglowego obejmują:

• ograniczenie spożycia mięsa (np. wołowiny, baraniny), produktów mlecznych i mięsa innych zwierząt (np. wieprzowiny, mięsa drobiowego, ryb
• wybieranie lokalnych i sezonowych produktów spożywczych (np. owoców, warzyw) bądź produktów pochodzących z upraw ekologicznych;
• zapobieganie marnowaniu żywności na wszystkich etapach jej produkcji, obiektach gastronomicznych i gospodarstwach domowych;
• używanie przedmiotów wielokrotnego użytku (np. termosów, toreb zakupowych);
• recykling i segregowanie odpadów, kompostowanie resztek organicznych;
• ograniczenie konsumpcji, w tym unikanie niepotrzebnych zakupów (np. odzieży, obuwia, sprzętów elektronicznych);
• zamiana samochodu na bardziej ekologiczny środek transportu (np. komunikację miejską, rower); ograniczenie podróży lotniczych;
• poprawę wydajności energetycznej budynków mieszkalnych i budynków użyteczności publicznej (np. termomodernizacja, korzystanie z odnawialnych źródeł energii
• korzystanie z energooszczędnych urządzeń (np. oświetlenia LED, urządzeń AGD i RTV o wysokiej efektywności energetycznej);
• ograniczenie zużycia wody (np. zakręcanie kranu podczas mycia zębów, wybór prysznica zamiast kąpieli, używanie technologii oszczędzających wodę).

Sposoby redukcji śladu węglowego. Źródło: Shutterstock