Sęp kasztanowaty - opis, występowanie i zdjęcie. Ptak sęp kasztanowaty ciekawostki
Ekologia.pl Środowisko Przyroda Sęp kasztanowaty – opis, występowanie i zdjęcie. Ptak sęp kasztanowaty ciekawostki

Sęp kasztanowaty – opis, występowanie i zdjęcie. Ptak sęp kasztanowaty ciekawostki

Jako największy drapieżny ptak Eurazji sęp kasztanowaty (Aegypius monachus) budzi zrozumiały respekt. Silny, dostojny i wytrwały, w minionych stuleciach był znacznie częstszym obrazem na szerokim niebie. Niestety, jego populacja na naszym kontynencie drastycznie zmalała jako skutek uboczny trucicielskiej działalności człowieka. Obecnie w Unii Europejskiej prowadzi się program reintrodukcji sępa kasztanowatego na jego dawne terytoria.

Dorosły sęp kasztanowaty, fot. Jesus Giraldo Gutierrez/shutterstock

Dorosły sęp kasztanowaty, fot. Jesus Giraldo Gutierrez/shutterstock
Spis treści


Sęp kasztanowaty jest jedynym przedstawicielem zoologicznego rodzaju Aegypius. Jego pokrewieństwo z sępami amerykańskimi jest bardzo dalekie i można powiedzieć, że w Starym Świecie jest podniebnym królem. A spotkać go można od wybrzeży Francji i Hiszpanii, przez Bałkany, Azję Mniejszą, aż po Mongolię i północne Chiny.

Sęp kasztanowaty jako kolonizator Eurazji

Preferencje sępa kasztanowatego są jasne – najchętniej wybiera on pagórkowate lub górzyste obszary, jak najdalej od naszej niesławnej cywilizacji. Mogą to być stepy, łąki, słabiej zadrzewione lasy, raczej o suchszym podłożu. W Europie widywany bywa już na wysokości od 100 m n.p.m., ale w Chinach i Tybecie zamieszkuje obszary położone nawet 3800-4500 m n.p.m. A ponieważ uwielbia krążyć wysoko ponad ziemią, sęp kasztanowaty zdaniem ornitologów potrafi się wznieść na wysokość prawie 7 km, a więc niewiele niżej niż samoloty rejsowe!

Jak to możliwe? Gatunek ten w toku ewolucji wykształcił niezwykłą podjednostkę hemoglobiny alfa, która lepiej wiąże tlen. Nawet w strefach niskiego ciśnienia sęp jest więc w stanie oddychać w miarę stabilnie. Jedynym ograniczeniem dla jego zasięgu wydają się być niskie temperatury. Na obszarach, gdzie zimy są srogie i śnieżne, wychowanie młodych jest utrudnione, więc niektóre populacje migrują wówczas na południe. Poza tym wyjątkiem sępy kasztanowate prowadzą jednak osiadły tryb życia, co nie wyklucza dalszych lotów w poszukiwaniu pożywienia.

Sęp kasztanowaty to opierzony gigant

Sęp kasztanowaty jest jednym z najcięższych ptaków latających na Ziemi i drugim największym uskrzydlonym drapieżcą. Pod względem rozmiarów ustępuje jedynie kondorowi wielkiemu. Pojedyncze osobniki ważą od 8 do 14 kilogramów, a samice bywają równie ciężkie, a czasem nawet cięższe niż samce.

Gdyby zmierzyć go od wierzchołka dzioba po kraniec ogona, sęp kasztanowaty ma „zaledwie” 110-120 cm. Rozpostarte skrzydła sięgają jednak nawet ponad 3 metry, co oznacza, że nie byłoby problemem objąć nimi dorosłego człowieka. Całe szczęście, że sęp naszym gatunkiem specjalnie się nie interesuje. Skrzydła te są też dość szerokie, o ząbkowanej krawędzi i dość ciężkie w użytkowaniu. Każde uderzenie jest sporym wysiłkiem, więc sęp kasztanowaty lata powoli i płynnie, unikając nagłych zwrotów akcji.

Nazwa gatunkowa odnosi się do koloru upierzenia, które bywa ciemnobrązowe, prawie czarne. Tylko głowa i gardło są zwykle jaśniejsze, przy czym, jak to u sępa, wydają się łysawe i trochę rozczochrane. W porównaniu z orłem czy jastrzębiem, urody mu więc poniekąd brakuje. Pisklakom trudno jednak odmówić uroku – mają szary meszek na głowie i dość jasne pióra w kolorze sepii. Sęp kasztanowaty ma przy tym stosunkowo niewielką czaszkę, na której wyjątkowo dobitnie prezentuje się podkręcony dziób – u dorosłych osobników mierzy on nawet do 9 cm.

Pisklę sępa kasztanowatego, fot. Photoestetica/Shutterstock

Monogamia, poświęcenie i równouprawnienie

Między styczniem a kwietniem, w zależności od regionu, sępy kasztanowate łączą się w pary i zakładają gniazda. Ulubioną lokalizacją są wysokie drzewa w zalesionych górskich obszarach, a surowiec budowniczy tworzą gałązki i drobne patyki, igliwie, a czasem również zwierzęce skóry. Praca nie jest łatwa, bowiem docelowa konstrukcja ma nawet 2,4 m w średnicy i ponad 2 m głębokości.


Jak wyglądają sępie zaloty? Najczęściej kochankowie wznoszą się razem równoległym lotem, ale bywa, że angażują się również w bardziej fantazyjne pląsy. Widywano już ptaki sczepiające się w powietrzu ogonami.

Co z tego wynika? Zazwyczaj jedno, pokaźne zapłodnione jajo na sezon. Mama i tata wysiadują je na zmianę przez prawie dwa miesiące. Pisklę wykluwa się około sierpnia, a oboje rodziców z równym zaangażowaniem poświęca się karmieniu i wychowaniu. Proces ten trwa nawet 160 dni, a młode, które już opuści rodzime gniazdo i tak chętnie powraca od czasu do czasu do domu na treściwy posiłek. Warto podkreślić, że jest on zawsze wykrztuszany z gardła rodzica, więc gniazda słyną z niezwykle silnego i odrażającego aromatu. Jak widać, miłość może mieć bardzo różne oblicza.

Rodziny sępie są naprawdę godne podziwu. Pary zostają zwykle ze sobą na całe życie, nawet jeśli poza sezonem godowym praktykują tymczasową separację. Wysiłek, jaki wkładają w zbudowanie gniazda i odchowanie potomstwa, jest imponujący, ale też warunkuje przetrwanie gatunku w obliczu tak niskiej płodności.

Mięso z drugiej ręki

Czym się żywi sęp kasztanowaty? Oczywiście padliną. Ptaki potrafią w ciągu dnia przelecieć nawet 75 km w poszukiwaniu apetycznego kąska rozkładającego się mięsa, ale na noc zawsze powracają do swojego gniazda. Najczęściej zaspokajają głód martwymi królikami, owcami i różnymi gatunkami kopytnych. Widziano ich jednak również nad zwłokami dzików, świńbydła domowego. Silny, zagięty dziób pozwala na rozdrobnienie każdego mięśnia i ścięgna, więc sęp nie musi być kapryśny.

W miejscach, gdzie padliny jest więcej, zbierają się czasem całe grupy sępów kasztanowatych, choć zazwyczaj ptaki te nie praktykują życia w koloniach. Ze względu na rozmiar dominują one na żerowisku, ale łaskawie dopuszczają do niego również inne gatunki sępów. Owo czyszczenie krajobrazu ze zwierzęcych zwłok ma ciekawy wymiar ekologiczny. Otóż populacje sępów ograniczają ilość padliny dostępnej dla mniejszych gatunków ssaków. Tym samym chronią je przed bakteriami i pasożytami, na które ich własne układy pokarmowe są doskonale uodpornione. Poniekąd redukują też ryzyko szerzenia się chorób odzwierzęcych wśród ludzi!

Okazyjnie sępy kasztanowate polują na owady i węże. Same nie muszą się jednak obawiać żadnych drapieżców poza okresem inkubacji – na ich jaja zakusy czynią czasami kruki, a także odważniejsze kotowate manule. W 1999 r. opublikowano rzadki przypadek starcia pomiędzy sępem kasztanowatym a orłem iberyjskim. Ten drugi miał w obronie własnego gniazda zaatakować i zabić sępa kasztanowatego.

Tabela przedstawiająca fakty o sępie kasztanowatym; opracowanie własne

Masowe otrucia i inne zagrożenia dla sępa kasztanowatego

Sam fakt bycia ptakiem wydaje się dobrą ucieczką od dewastacyjnej działalności człowieka na Ziemi. Niestety, nawet mocarne skrzydła nie były w stanie zapewnić sępom kasztanowatym bezpieczeństwa. Z opublikowanego w 2018 r. raportu Fundacji Ochrony Sępów zrealizowanego pod auspicjami Unii Europejskiej wynika, że w Europie jest 2400-2600 par zdolnych do rozrodu, co przekłada się na status gatunku bliskiego zagrożenia wymarciem (NT).

Niestety, populacja ogromnych padlinożerców w ciągu ostatnich dwustu lat wyraźnie zmalała. Za główny problem uważa się… niechcące zatrucia. Jak to możliwe? Człowiek walcząc ze swoimi naturalnymi wrogami typu bobry, lądowe drapieżniki czy dzikie psy pozostawia nasączone toksynami zwłoki jako pułapkę. Nieświadome zawartości sępy kasztanowate dają się dość łatwo skusić. W Hiszpanii w ciągu dekady zanotowano prawie 600 przypadków takich otruć. W raportach z różnych krajów znaleziono nawet 11 trucizn, które nieroztropnie podłożono sępom kasztanowatym.

Problemem okazują się być również porażenia prądem poprzez druty wysokiego napięcia, degradacja naturalnych siedlisk, w tym zwłaszcza deforestacja, polowania dla piór i mięsa oraz przypadkowe zastrzelenia podczas innych polowań. Dużo mówi się też o ograniczeniu źródeł pożywienia (padliny) w związku z podwyższonymi normami sanitarnymi w hodowli zwierząt.

Sęp kasztanowaty żywi się padliną, fot. Milkovasa/Shutterstock

Powrót wielkiego sępa kasztanowatego

Na szczęście organizacje zajmujące się ochroną przyrody od kilku już dekad walczą o zwiększenie szans na przetrwanie sępa kasztanowatego. Oprócz ochrony siedlisk, w których znajdują się gniazda tych majestatycznych ptaków, praktykuje się na przykład pozostawianie martwych zwłok zwierząt hodowlanych na pastwiskach pod stosownym nadzorem kontroli weterynaryjnej. Prowadzi się też programy dokarmiania oraz zakazu stosowania trucizn w celu kontroli szkodliwych gatunków.

Na szczególną uwagę zasługują projekty związane z reintrodukcją sępów kasztanowatych na obszary, które kiedyś zasiedlały. Tym sposobem na Majorce udało się zwiększyć populację z 7 par w 1982 r. do 37 par w 2016 r. Ptaki z rezerwatów ze sporym sukcesem wprowadzono do środowiska naturalnego w trzech regionach Francji oraz hiszpańskiej Katalonii. W górach Bułgarii, gdzie sępy wyginęły pod koniec XX w., w latach 2018-2022 uwolniono ponad 70 osobników. Ornitolodzy zbudowali nawet specjalnie dla nich platformy ułatwiające budowę gniazd.


W rezultacie po trzech dekadach od „wymarcia” w Bułgarii zaczęły wykluwać się pierwsze młode sępy. Aktualnie na naszym kontynencie realizowany jest Plan Działań Ochrony Gatunkowej sępa kasztanowatego przewidziany na lata 2018-2028. Czas pokaże czy na południu Europy na niebie ponownie przybędzie dużych czarnych skrzydeł.

Ekologia.pl (Agata Pavlinec)
Bibliografia
  1. “Aegypius monachus cinereous vulture” Animals . Diversity Web, https://animaldiversity.org/accounts/Aegypius_monachus/, 14/08/2023;
  2. “Cinerous vulture” Vulture Conservation Foundation, https://4vultures.org/vultures/cinereous-vulture/, 14/08/2023;
  3. “Cinerous vulture” AZ Animals, https://a-z-animals.com/animals/cinereous-vulture/, 14/08/2023;
  4. “Cinereous Vulture (Aegypius monachus)” BirdID, https://www.birdid.no/bird/eBook.php?specieID=1508, 14/08/2023;
  5. “CINEREOUS VULTURE” Animalia, Feasibility study for the reintroduction of Cinereous vulture (Aegypius monachus) in Rhodope Mountains (Bulgaria) Dobromir Dobrev i in., 14/08/2023;
4.6/5 - (8 votes)
Subscribe
Powiadom o
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments