Definicja pojęcia:

trucizna

Trucizna – jest to substancja, która po przedostaniu się do organizmu lub też wytworzona przez organizm przyczynia się do zaburzeń układu, a nawet do śmierci całego organizmu. Każdy związek występujący w środowisku niezależnie od stanu skupienia (ciekły, stały, gazowy) wywołujący negatywny wpływ na dany organizm jest uważany za substancję toksyczną.
  1. Toksyczność substancji
  2. Toksykologia
  3. Rodzaje zatruć
  4. Przykłady trucizn z podziałem na grupy

Toksyczność substancji

W trakcie oceny toksyczności danej substancji powinno się przyjrzeć nie tylko dawce (ilości) podanej do organizmu lub też wchłoniętej przez układ, ale też sposobowi podania (droga oddechowa, iniekcja, podanie doustne czy też bezpośrednio na skórę) jak i częstotliwości podawania (jednorazowo czy wielokrotnie). Ważny również jest czas, po którym występują negatywne skutki (zmiany, efekty) oraz obszar i stopień uszkodzeń organizmu. Bardzo toksycznym związkiem możemy nazwać substancję, która wywołuje negatywne skutki w bardzo krótkim czasie lub gdy objawy występują od razu po narażeniu na ekspozycję danego organizmu oraz wystarczająca jest niewielka ilość toksyny, aby je wywołać. Natomiast w przypadku kontaktu z substancją mało toksyczną wymagana jest znacznie większa dawka, aby wystąpiły efekty niepożądane.

Toksykologia

Nauka zajmująca się badaniem negatywnych wpływów trucizny zarówno na człowieka jak i na inne organizmy zwana jest toksykologią (z greckiego toksikon – trucizna, logos – wiedza, nauka). Toksykologia bada właściwości, budowę chemiczną, mechanizmy działania toksycznego, ale również trudni się identyfikacją i wykrywaniem trucizny w organizmie oraz w materiale biologicznym.
Standardowe oznaczenie substancji toksycznej na obszarze Unii Europejskiej. Źródło: Wikipedia
 

Rodzaje zatruć

Zatrucie jest procesem chorobowym, który diagnozuje się stwierdzając obecność objawów subiektywnych i obiektywnych, wywołanych na skutek kontaktu z substancjami toksycznymi.

Ze względu na przebieg, sposób działania trucizny na organizm możemy wyróżnić:
  • Zatrucia ostre – objawiają się bardzo szybkim rozprzestrzenianiem się szkodliwych zmian w organizmie, które zachodzą w krótkim czasie po narażeniu układu na jednorazową dawkę trucizny poprzez zjedzenie, wdychanie, czy też bezpośrednie przeniesienie jej na skórę. Przeważnie uszkodzenia organizmu czy też śmierć występują w trakcie 24 godzin od zatrucia.
  • Zatrucia przewlekłe – są wywoływane poprzez długotrwałą ekspozycję na niewielką ilość trucizny. Aby wystąpiły objawy zatrucia konieczne jest skumulowanie się substancji toksycznej w organizmie. Zatrucie przewlekłe występuje zazwyczaj na skutek zanieczyszczenia środowiska. Często jest także związane z wykonywanym zawodem, gdzie pracownik ma stały kontakt z substancjami toksycznymi, niebezpiecznymi dla zdrowia lub życia.
  • Zatrucia rozmyślne – poprzez świadome wprowadzenie trucizny do organizmu. Tego rodzaju zatrucia często występują na skutek prób samobójczych. Najczęściej wybieranymi substancjami w celu odebrania sobie życia są leki. Dzieje się tak ze względu na stosunkowo łatwy dostęp do nich. Najczęściej wybiera się barbiturany, leki uspokajające, przeciwbólowe, alkohol etylowy. W przypadku pozbawienia życia przez osobę trzecią najczęściej wykorzystywane są bardzo znane trucizny takie jak arszenik, cyjanek potasu, strychnina. Dzięki odpowiedniemu nadzorowi nad procesem produkcji i handlu substancjami toksycznymi stosowanymi w medycynie, obecnie zatrucia rozmyślne coraz rzadziej kończą się zgonem.
  • Zatrucia przypadkowe – dochodzi do nich wówczas, gdy dany organizm w sposób przypadkowy zostanie narażony na kontakt z trucizną. Stanowią one obecnie bardzo poważne zagrożenie w związku z tym, iż mogą mu ulegać nie tylko pojedyncze osoby. Mogą również występować tzw. zatrucia grupowe w których zostaje zatrutych kilka a nawet kilkanaście osób. Tego rodzaju zatrucie jest bardzo niebezpieczne przede wszystkim z powodu braku wiedzy osoby narażonej na działanie substancji toksycznej co do rodzaju trucizny, z którą nastąpił kontakt. Trudno w związku z tym oszacować, czy dane zatrucie może być zatruciem ostrym czy też przewlekłym.
Maska gazowa chroniąca przed toksycznymi gazami. Fot. pixabay.com

Przykłady trucizn z podziałem na grupy

Trucizny o działaniu mutagennym

Są to takie substancje które w większości wpływają na mutacje kodu genetycznego, mogą także leżeć u źródła mutacji chromosomowych. Część mutagennych związków chemicznych przyczynia się zazwyczaj do powstawania jednego typu mutacji. Obecnie liczba związków mutagennych ciągle wzrasta. Z wyjątkiem pojedynczych związków, takich jak hydroksyloamina, kwas azotowy, działanie mutagenne mogą również wykazywać całe grupy różnych związków, np. barwniki akrydynowe, związki alkilujące.

Związki rakotwórcze

Wykazują się identycznymi charakterystykami jak pozostałe toksyny i leki. W ich działaniu dostrzegalna jest swoista zależność reakcji organizmu od przyjętej dawki substancji. Trucizny te ulegają w organizmie zjawisku biotransformacji, zmieniają się także w środowisku, w którym pozostają. Mają one zdolność wchodzenia w interakcje z innymi substancjami przenikającymi z zewnątrz do ustroju. Ich spektrum działania jest znacznie zróżnicowane, w zależności od rodzaju organizmu, w którym się znajdą. Dzięki tym właściwościom są aktywne nowotworowo, posiadają zdolności zarówno przyśpieszania, jak i spowalniania rozwoju nowotworów. Wśród obecnie znanych substancji o udowodnionym rakotwórczym działaniu znajdują się związki i substancje pochodzące z różnych grup:

Trucizny o działaniu drażniącym

Są to substancje o właściwościach szybkiego przechodzenia ze stanu ciekłego w gazowy. W przypadku zatrucia nimi następuje podrażnienie górnych dróg oddechowych (płuc, błony śluzowej). Wśród tego typu związków znajdują się m.in. HCl, SO2, Cl2, NH3. Zatrucie gazami może objawiać się bólami klatki piersiowej, uczuciem dławienia, upośledzeniem pracy serca. Może prowadzić nawet do śmierci poprzez upośledzenie pracy płuc i uniemożliwienie dostarczenia tlenu do organizmu.
Rozmyślne zatrucie etanolem. fot. pixabay.com
Substancje duszące

Nie wpływają negatywnie na procesy biochemiczne organizmu, jednak ich wdychanie powoduje wypieranie tlenu z powietrza, co upośledza pracę płuc i skutkuje uczuciem duszności. Wśród substancji duszących wyróżnia się m.in. azot , hel, argon, neon. Istnieje również grupa gazów, które w połączeniu z tlenem stanowią mieszaniny wybuchowe. Dopiero po osiągnięciu odpowiedniego stężenia stają się duszące dla organizmu.

Narkotyki

Wykazują dwufazowe działanie na ośrodkowy układ nerwowy- początkowo pobudzając go, a następnie hamując jego funkcje. Działanie to występuje w wyniku bezpośredniego wpływu substancji na organizm, m.in. w przypadku zatrucia rozpuszczalnikami organicznymi. Stanowią one przyczynę przewlekłych i ostrych zatruć. Najczęściej dostają się do ustroju drogą inhalacji. Są łatwo wchłaniane także przez skórę, dzięki czemu zawarte w nich substancje mogą łatwo przedostać się do wnętrza ciała. Istnieją również rozpuszczalniki, które mogą zostać wprowadzone do organizmu drogą pokarmową, dzięki możliwości mieszania się z wodą. Niektóre płyny, stosowane jako używki, posiadają dobrą rozpuszczalność w tłuszczach, przez co bardzo mocno toksycznie wpływają na centralny układ nerwowy. Wśród substancji trujących o działaniu narkotycznym znajduje się m.in.: metanol. Przewlekłe zatrucia środkami narkotyzującymi powoduje znaczne uszkodzenia w różnych układach organizmu. Mocno narażone na ich działanie są tkanka mózgowa i narządy miąższowe, np. wątroba. Dochodzi również do zatruć przemysłowych o różnym przebiegu, najczęściej w skutej inhalacji substancją toksyczną.

Substancje żrące

Największą grupę stanowią ługi (mocno stężone roztwory NH3∙H2O, NaOH, KOH). Ich działanie skutkuje oparzeniami chemicznymi, dotykającymi jedynie wierzchnich warstw skóry, które były narażone na bezpośredni kontakt z trucizną. Wśród substancji żrących o składzie nieorganicznym do tych o najistotniejszym znaczeniu toksykologicznym dla ludzi zalicza się kwas solny, azotowy (V) i siarkowy (VI). Ich kontakt z tkanką może powodować znaczne większe uszkodzenia, aniżeli powierzchowne poparzenia. Szacuje się, że dla H2SO4 i HNO3 dawka śmiertelna dla człowieka to ok. 6-8 g. W przypadku kwasu solnego jest to ok. 15 g.

Substancje alergizujące

Wykazują one zdolność powodowania szczególnego rodzaju reakcji układu odpornościowego, które podczas kolejnych ekspozycji wykazują znaczną szkodliwość. Praktycznie każda substancja może stać się alergenem. Różne są także drogi dostania się substancji do wnętrza ustroju. W odpowiedzi na pierwszy kontakt z alergenem układ immunologiczny produkuje odpowiadające mu przeciwciała. Organizm nie reaguje. W niektórych przypadkach w trakcie ponownego kontaktu organizm przestaje produkować przeciwciała i pojawia się reakcja alergiczna, której towarzyszy złe samopoczucie i szereg objawów. Podjęcie leczenia uwarunkowane jest precyzyjną diagnozą czynnika uczulającego. Do alergenów najczęściej należą białkowe substancje obcego pochodzenia.
Najwięsze źródło dobrowolnie dostarczanych toksyn. Fot. pixabay.com

Bibliografia

  1. Warchalewski J.: 1993; “Kiedy Żywność stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka”; Polskie Towarzystwo Technologów Żywności Oddział Wielkopolski. Seria popularno-naukowa nr 10;
  2. Witold Seńczuk; “Toksykologia”; Warszawa 1999, Wydawnictwo Lekarskie PZWL;
  3. T.R.Harison, R.D.Adams, I.L.Bennetta, W.H.Resnik, G.W.Thorn, M.M.Wintrob ; “Podstawy Medycyny Wewnętrznej”; Warszawa 1969 Wydawnictwo Lekarskie PZWL;
  4. Goyer, Robert A., and Thomas W. Clarkson; “Toxic effects of metals”; Casarett & Doull’s Toxicology. The Basic Science of Poisons, Fifth Edition, Klaassen, CD [Ed]. McGraw-Hill Health Professions Division (1996);
  5. Sittig, Marshall; “Handbook of toxic and hazardous chemicals”; 1981;
  6. Bloch, Graeme; “Toxic mix”; Cape Town: Tafelberg, 2009;
  7. Berman, E. (1980). ; “Toxic metals and their analysis”; ;
  8. Ghabili, Kamyar, et al; “Mustard gas toxicity: the acute and chronic pathological effects”; Journal of applied toxicology 30.7 (2010): 627-643;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 4.8
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź