Olejek bazyliowy – właściwości i działanie. Jak stosować olejek bazyliowy?

Olejek bazyliowy, choć stosunkowo mało znany, cieszy się zainteresowaniem znachorów już od długich stuleci. Sama bazylia przez starożytnych Greków uznawana była za „królową ziół”, zaś w religiach ortodoksyjnych stosowano ją do przygotowywania święconej wody. Wynalezienie techniki destylacji pozwoliło uzyskać z bazylii substancję o stężeniu na tyle silnym, że efekt leczniczy stał się niebagatelny nawet dla medycyny – olejek bazyliowy badany jest współcześnie nawet pod kątem walki z rakiem!

1. Olejek bazyliowy - co to takiego?
2. Składniki olejku bazyliowego – wonne i lecznicze
3. Medyczny potencjał oleju bazyliowego
4. Rozmaite zastosowania olejku bazyliowego
5. Środki ostrożności i przeciwwskazania przy stosowaniu olejku bazyliowego

Liście bazylii pospolitej (Ocimum basilicum) stosowane były przez Egipcjan do balsamowania zwłok, przez ludność afrykańską do ochrony przed skorpionami, zaś w Judaizmie były środkiem na wzmocnienie w czasie wyniszczających postów. Ludowa medycyna w różnych regionach świata wykorzystywała je do leczenia bólów brzucha, biegunek, trądziku, bielactwa, trudno gojących się ran, a nawet wysokiej gorączki i epilepsji. Nic dziwnego, że pozyskiwanie wysoko stężonego ekstraktu z bazylii znalazło się wysoko w rankingu zielarskich potrzeb.

Olejek bazyliowy - co to takiego?

Olej bazyliowy pozyskuje się najczęściej metodą wodnej destylacji z liści i kwiatów rośliny Ocimum basilicum. W tym celu uprawia się całe plantacje bazylii, która, mimo że jest gatunkiem wieloletnim w klimacie śródziemnomorskim, przy intensywnym systemie zbioru sadzona jest co roku od nowa. Pierwszy zbiór liści i kwitnących wierzchołków następuje po ponad 7 miesiącach od wysiewu i daje najlepszy materiał do ekstrakcji. Następnie z odrastających pędów zbiera się jeszcze kilkakrotnie liście i kwiaty, przy czym po każdym zbiorze rośliny są słabsze.

Metoda wodnej destylacji wykorzystywana jest przede wszystkim przy delikatnych surowcach – liście i kwiaty bazylii można do nich zaliczyć. Surowiec zanurza się w gotującej wodzie, która chroni olejowe frakcje przed przegrzaniem. Parująca woda ochładzana jest w kondensatorze, a następnie rozdzielana w separatorze na olejek eteryczny oraz hydrolat bazyliowy, czyli wodę o bardzo niskim stężeniu ziołowego ekstraktu. Alternatywnie olejek można również otrzymać metodą destylacji parowej lub ekstrakcji przez rozpuszczalnik.

Olejek bazyliowy charakteryzuje się dość wodnistą konsystencją i jasnym żółtawo-zielonawym odcieniem. W zapachu jest bardzo czysty, pieprzny, z zielonymi słodkimi nutami na wierzchu.

Składniki olejku bazyliowego – wonne i lecznicze

Specyficzny skład olejku bazyliowego różni się od producenta do producenta. Decydującą rolę okazują się mieć bowiem takie parametry jak genotyp roślin, geograficzna lokalizacja upraw, części rośliny wykorzystane do ekstrakcji, jak również jej rodzaj.

Uogólniając jednak, łącznie w olejku bazyliowym znajduje się od 25 do 29 aktywnych substancji. Większą część olejku stanowią fenylopropanoidy, a wśród nich przede wszystkim eugenol metylowy decydujący o silnym aromacie bazylii oraz chawikol metylowy, o działaniu przeciwbólowym i łagodzącym skurcze. Ponadto na uwagę zasługuje również obecność terpenów, a zwłaszcza:

• linaoolu znanego z działania przeciwzapalnego, przeciwbólowego, przeciwpadaczkowego, a także uspokajającego i łagodzącego stres;
• geraniolu o właściwościach przeciwbakteryjnych, przeciwzapalnych, przeciwnowotworowych, przeciwutleniających i hamujących wzrost guzów.

W olejku bazyliowym zidentyfikowano również estragol, który na dzień obecny uważany jest za związek rakotwórczy i genotoksyczny – oznacza to, że może on zmieniać ludzkie DNA. Zdaniem naukowców trudno jest jednak skonsumować tyle bazylii, aby owo zagrożenie było dla człowieka istotne.

Medyczny potencjał oleju bazyliowego

Olejek bazyliowy został już bardzo skrupulatnie przebadany pod kątem potencjalnych korzyści i zagrożeń dla zdrowia ludzkiego. W warunkach laboratoryjnych wykazuje on wysoką skuteczność w zwalczaniu bakterii gram-dodatnich, bakterii gram-ujemnych oraz grzybów. Szczególną wrażliwość na składniki olejku wykazują takie drobnoustroje chorobotwórcze jak gronkowiec złocisty (S. aureus), paciorkowiec kałowy (S. faecalis), pałeczka okrężnicy (E.coli) czy gronkowiec S. epidermidis. W tym kontekście podkreśla się znaczenia olejku bazyliowego jako środka odkażającego, naturalnego konserwantu do żywności oraz miejscowego leku na stany zapalne – np. infekcje ucha środkowego. Istnieją również studia dowodzące niszczącego wpływu olejku z bazylii pospolitej na wirusa opryszczki ludzkiej (HSV), adenowirusy oraz wirusa zapalenia wątroby typu B.

Poza tym olejek bazyliowy odznacza się bardzo wysoką aktywnością antyoksydacyjną, co oznacza, że skutecznie zwalcza wolne rodniki wytwarzane w organizmie jak skutek uboczny metabolizmu. Jako taki jest więc substancją przeciwdziałającą rozwojowi stanów zapalnych. Właściwości antyspazmatyczne aktywnych składników olejku znajdują również zastosowanie w łagodzeniu bólów, stresu, niepokojów, a nawet epilepsji. Tłumaczy się to oddziaływaniem na neuroprzekaźnik GABA – najistotniejszych z ludzkich neuroprzekaźników hamujących.

Najbardziej obiecujące bodajże właściwości olejku bazyliowego są wciąż przedmiotem badań naukowców. Mowa o potencjale cytotoksycznym, a więc zdolności do zmuszania komórek raka do planowanej śmierci. Na dzień dzisiejszy sugeruje się przede wszystkim skuteczność olejku bazyliowego w odniesieniu do raka jelita grubego oraz białaczki, ale badania wciąż trwają.

Wreszcie, należy wspomnieć o właściwościach o mniejszym kalibrze medycznym, ale szerokim i powszechnym zastosowaniu. Olejek bazyliowy okazuje się bowiem zaskakująco zniechęcający dla insektów i może być stosowany zarówno do ochrony ludzi, pomieszczeń jak i roślin. Z eksperymentów naukowych wynika, że ma on wręcz zdolność niszczenia larw wielu gatunków szkodników.

Rozmaite zastosowania olejku bazyliowego

Jak większość olejków aromaterapeutycznych, olejek z bazylii może być wykorzystywany na różne sposoby. Tradycyjna dyfuzja w kominku służy przede wszystkim poprawie zapachu w pomieszczeniu oraz łagodzeniu psychologicznych bolączek – stresu, niepokoju, senności. Dla intensywnego działania niezbędne jest jednak bardziej skoncentrowane zastosowanie.

Do najpopularniejszych metod użycia olejku bazyliowego należy:

• rozrzedzanie go w olejku bazowym, np. jojoba czy kokosowym i aplikacja na obolałe mięśnie, brzuch, dziąsła, klatkę piersiową czy nawet zakraplanie do ucha;
• dodawanie kilku kropli olejku do wody lub płynu używanego do mycia blatów, armatury, itd.
• rozpylanie wraz z wodą w celu ochrony przed insektami;
• inhalacja parowa w przypadku przeziębienia czy grypy;
• dodawanie do kąpieli.

Oficjalnie olejek bazyliowy może być również spożywany, ale pod warunkiem posiadania wysokiej jakości 100%-owego produktu oraz racjonalności w dozowaniu. Najczęściej poleca się dodawanie kilku kropli do napojów orzeźwiających typu domowa lemoniada, sałatek czy zup – oprócz przeciwbakteryjnych i przeciwzapalnych właściwości skorzystamy tym sposobem również na atrakcyjnym smaku, doskonale pasującym do pełnej warzyw kuchni śródziemnomorskiej. Niektóre źródła podają również, że w celach terapeutycznych można przyjmować raz dziennie jedną kropelkę olejku bazyliowego wymieszaną w 1 łyżce miodu.

Środki ostrożności i przeciwwskazania przy stosowaniu olejku bazyliowego

Olejek bazyliowy może jednak także szkodzić! Stanowczo odradza się stosowanie go kobietom ciężarnym, u których może wywołać zaburzenia hormonalne. Ponadto stronić od niego powinni chorzy na epilepsję oraz małe dzieci.

Jako intensywny preparat może on również wywoływać niepożądane reakcje skórne – przede wszystkim nadwrażliwość, palenie, ból, zaczerwienienie, wysypkę. Przed pierwszym użyciem warto jest więc przeprowadzić test alergiczny na przedramieniu, a w razie wystąpienia reakcji zrezygnować z użycia.Olejek bazyliowy jest zadziwiająco wszechstronny i dla większości zdrowych ludzi stanowi cenne uzupełnienie łazienkowej półki – zwłaszcza, jeśli wiemy jak go stosować. Miłośnicy dodają go nawet do szamponów i odżywek o włosów, chwaląc sobie odkażające i stymulujące działanie, oraz piękny ziołowy zapach. Ten ostatni nie należy co prawda do klasyki aromatyzacji wnętrz, ale w praktyce okazuje się mieć fantastyczny wpływ na samopoczucie domowników!

Bibliografia

1. Cathy Wong; “The Benefits of Basil Essential Oil”; verywellhealth.com; 2020-02-06
2. Nasser Ali i in.; “Pharmacological Activities of Basil Oil”; researchgate.net; 2020-02-06
3. Rajesh K. Joshi; “Chemical composition and antimicrobial activity of the essential oil of Ocimum basilicum L. (sweet basil) from Western Ghats of North West Karnataka, India”; ncbi.nlm.nih.gov; 2020-02-06
4. André May i in.; “Basil plants growth and essential oil yield in a production system with successive cuts”; scielo.br; 2020-02-06
5. Kathirvel P, Ravi S; “Chemical composition of the essential oil from basil (Ocimum basilicum Linn.) and its in vitro cytotoxicity against HeLa and HEp-2 human cancer cell lines and NIH 3T3 mouse embryonic fibroblasts ”; ncbi.nlm.nih.gov; 2020-02-06
6. Michel Mansur Machado,... Luísa Zuravski, ; “Ocimum basilicum L.: Antiinflammatory Actions and Potential Usage for Arthritic Conditions”; Bioactive Food as Dietary Interventions for Arthritis and Related Inflammatory Diseases (Second Edition), 2019;