Endorfiny – właściwości, działanie i rola endorfin w organizmie człowieka

Endorfiny to jedne z najbardziej znanych hormonów. Popularność zawdzięczają swoim niezwykłym właściwościom. Obecność endorfin hamuje przekazywanie sygnałów bólu. Dzięki endorfinom możemy również przeżywać stany euforii. Wpływ endorfin na samopoczucie jest wykorzystywany w leczeniu depresji i zaburzeń lękowych. Endorfiny są wytwarzane w organizmie, ale ich produkcję można wspomóc na przykład poprzez spożywanie odpowiednich pokarmów czy też wykonywanie określonych czynności. Jakich? Przekonaj się sami.

Charakterystyka endorfin

Endorfiny to występujące u ludzi i zwierząt hormony peptydowe wytwarzane przez centralny układ nerwowy i przysadkę mózgową. Termin ‘’endorfiny’’ pochodzi połączenia dwóch słów” ‘’endogenny’’ oznaczającego ‘’wewnątrz’’ i części ‘’morfina’’. Endorfiny są więc substancją podobną do morfiny, ale pochodzącą z wnętrza organizmu.

Współcześnie wyróżnia się aż 20 rodzajów endorfin. Jednak najbardziej znane są trzy rodzaje endorfin. Zazwyczaj wskazuje się na: α-endorfinę (alfa endorfiny), β-endorfinę (beta endorfiny) i γ-endorfinę (gamma endorfiny). Wiążą się one z receptorami opioidowymi μ. Powstają one przez fragmentację białek prekursorowych. Pierwotne białko nazywa się proopiomelanokortyną. Białko to jest podzielone na wiele różnych mniejszych białek, w tym beta-lipotropinę (β-LPH). Beta-lipotropina, hormon przysadkowy o małej aktywności opiatów, jest następnie nieustannie fragmentowany na różne peptydy, co powoduje powstanie α-endorfiny, β-endorfiny, γ-endorfiny i wielu innych peptydów.

Główną funkcją endorfin jest hamowanie przekazywania sygnałów bólu. Endorfiny mogą również wywoływać uczucie euforii bardzo podobne do wywołanego przez inne opioidy. Endorfiny odpowiadają również za poczucie zadowolenia i dobre samopoczucie.

Historia endorfin

Neuropeptydy opioidowe odkryto w 1974 r. Dokonały tego dwie niezależne od siebie grupy badaczy. John Hughes i Hans Kosterlitz ze Szkocji wyizolowali je z mózgu świni. Mniej więcej w tym samym czasie w mózgu cielaka Rabi Simantov i Solomon H. Snyder ze Stanów Zjednoczonych odkryli ich obecność. Nazwy ‘’endorfiny’’ jako pierwszy użył Eric Simon, który niezależnie odkrył receptory opioidowe w mózgach kręgowców. Termin ‘’endorfiny’’ to skrót od wyrażenia „endogenna morfina’’, oznaczającą morfinę wytwarzaną naturalnie w organizmie.

Badania wykazały, że ludzkie i różnorodne tkanki zwierzęce są zdolne do wytwarzania morfiny, która nie jest peptydem. Są więc nieustannie badane pod kątem właściwości przeciwbólowych i roli w odczuwaniu przyjemności.

Właściwości i sposób działania endorfin

Endorfiny są naturalnie wytwarzane w odpowiedzi na ból. Zjawisko to występuje zarówno w ośrodkowym układzie nerwowym, jak i obwodowym układzie nerwowym. W obwodowym układzie nerwowym endorfiny, głównie β-endorfiny, są uwalniane z przysadki mózgowej i wiążą się z receptorami µ. Wiązanie tych dwóch składników hamuje sygnał bólu obwodowych nerwów poprzez blokowanie substancji neurotransmiterowej P. Mechanizm w ośrodkowym układzie nerwowym jest podobny, ale działa poprzez blokowanie innego neuroprzekaźnika. Gdy endorfina wiąże się z receptorem μ, hamuje uwalnianie neuroprzekaźnika kwasu gamma-aminomasłowego, który z kolei zwiększa produkcję i uwalnianie dopaminy, neuroprzekaźnika związanego z przyjemnością.

Ich produkcja może być również spowodowana różnymi działaniami człowieka. Energiczne ćwiczenia aerobowe mogą stymulować uwalnianie β-endorfiny, co przyczynia się do zjawiska znanego pod nazwą „euforia biegacza”. Podczas wysiłku, gdy oddychanie jest utrudnione dochodzi do niedotlenienia, co wywołuje u człowieka stres organizmu, który przyczynia się do silnego wydzielania endorfin. Niedotlenienie może stymulować proces wytwarzania endorfin również u himalaistów i alpinistów. Na dużej wysokości może pojawić się efekt euforii wysokościowej, co jeszcze nie zostało do końca zbadane.

Śmiech może również stymulować produkcję endorfin; badanie z 2011 r. wykazało, że uczestnicy klubu komediowego wykazali zwiększoną odporność na ból. Endorfiny są również uwalniane podczas różnych czynności, w tym słuchania muzyki, seksu, jedzenia czekolady czy ćwiczeń.

Endorfiny są również badane pod kątem ich wykorzystania w leczeniu lęku i depresji poprzez ćwiczenia. Badania nad rolą aktywności fizycznej w procesie wytwarzania endorfin i leczeniu zaburzeń lękowo-depresyjnych przeprowadzili w 2013 roku naukowcy Elizabeth Anderson i Geetha Shivakumar. Należy mieć jednak świadomość, że endorfiny mogą mieć wpływ na uzależnienie od ćwiczeń. Badania przeprowadzone w 2011 roku przez zespół badaczy z Uniwersytetu w Santa Barbara, Marilyn Freimuth, Sandy Moniz i Shari R. Kim wykazały, że przy regularnych ćwiczeniach mózg może zmniejszać ilość wytwarzanych endorfin. Osoba ćwicząca będzie musiała ćwiczyć jeszcze więcej i bardziej intensywnie, aby uzyskać to samo uczucie zadowolenia niż na początku.

Badania przeprowadzone w 2004 roku w Neuroscience Research Institute, wskazały rolę, jaką endorfiny odgrywają w akupunkturze i elektroakupunkturze, stosowanych w leczeniu ostrego i przewlekłego bólu. Badania mechanizmów działania ujawniły, że endogenne peptydy opioidowe w ośrodkowym układzie nerwowym odgrywają zasadniczą rolę w działaniu przeciwbólowym elektroakupunktury. Dalsze badania wykazały, że różne rodzaje neuropeptydów są uwalniane przez elektroakupunkturę z różnymi częstotliwościami. Na przykład 2 Hz przyspiesza uwalnianie enkefaliny, beta-endorfiny i endomorfiny, podczas gdy 100 Hz selektywnie zwiększa uwalnianie dynorfiny. Połączenie dwóch częstotliwości powoduje jednoczesne uwalnianie wszystkich czterech peptydów opioidowych, co daje maksymalny efekt terapeutyczny. Odkrycie to zostało zweryfikowane w badaniach klinicznych u pacjentów z różnego rodzaju przewlekłym bólem, w tym bólem krzyża i bólem neuropatycznym cukrzycowym.

Uśmiechanie się, śmianie się oraz samo myślenie o tych czynnościach również wpływa na podniesienie poziomu endorfin w organizmie.

Endorfiny w Twojej kuchni

Wpływ endorfin na dobre samopoczucie jest nieoceniony. Sami możemy również poprzez jedzenie pobudzić ich powstawanie w naszym organizmie. Co zatem należy jeść, by czuć się szczęśliwym? 

Wyzwolić endorfiny pomaga żeń-szeń. Jest on szczególnie polecany osobom, które czują się zmęczone i zestresowane. Poprawia on także sprawność umysłową, wpływając na koncentrację i pamięć. Obniża poziom cukru we krwi oraz korzystnie wpływa na poziom złego cholesterolu.

Już sam zapach wanilii zwiększa wydzielanie endorfin przez organizm. Badania przeprowadzone w Memorial Sloan-Kettering Cancer Center wykazały, że pacjenci, którzy oddychali powietrzem o zapachu waniliowym byli o 63% spokojniejsi niż osoby oddychające powietrzem bez tego zapachu. Aby skorzystać z możliwości wanilii dodaj jedną lub dwie krople do szklanki lub filiżanki przed przygotowaniem kawy.

Właściwości pobudzające wzrost endorfin ma również olejek lawendowy. Wdychanie aromatu olejku eterycznego pozwoliło zmniejszyć objawy depresji i bezsenności w grupie badanych studentów. Współcześnie pojęcie ‘’endorfiny’’ związane jest także z czekoladą. Po zjedzeniu nawet niewielkiego kawałka gorzkiej czekolady w naszym mózgu rośnie poziom serotoniny i właśnie endorfin. Przy uszczęśliwianiu się czekoladą warto jednak pamiętać, że wciąż jest to bardzo kaloryczna.

Gorące potrawy z pikantnymi przyprawami to kolejny sposób na wytworzenie endorfin. W rzeczywistości ostrość dania nie jest uczuciem smaku, ale bólu. Ból wywołuje jeszcze gorąco. Połączenie ostrości i gorąca potrawy intensyfikuje doznanie bólu. Jednak ból jest równoważony przez reakcję organizmu, która polega na wydzielaniu się endorfin. Może to tłumaczyć popularność różnych ostrych i gorących dań.

Kakao to kolejne źródło szczęścia. Kakao nie tylko pobudza wytwarzanie endorfin, ale jest także świetnym antyoksydantem. Rhiodola, zwana także arktycznym korzeniem, również wspomaga uwalnianie się endorfin. Może także pomóc zwiększyć koncentrację i poprawić pamięć.

Endorfiny to naturalne substancje w organizmie człowieka, które mają wpływ na uczucia oraz emocje. Zostały odkryte stosunkowo niedawno. Badania nad endorfinami są prowadzone dopiero od połowy lat 70. XX wieku. Uwalnianie się endorfin ma związek z odczuwaniem przyjemności, motywacji, radości oraz euforii. Endorfiny wspomagają zapobieganie bólowi. Na poziom endorfin w organizmie mają wpływ czynności, które wykonujemy, na przykład ćwiczenia czy uśmiechanie się, a także jedzenie określonych potraw i przekąsek. Najbardziej znanym w popkulturze rodzajem przekąski pobudzającej wzrost endorfin jest ciemna czekolada. Żeń-szef, kakao, lawenda i wanilia to inne przykłady pokarmów wpływających na produkcję endorfin w organizmie.