Wanilia przyprawa - właściwości, pochodzenie i zastosowanie wanilii

Zaraz po szafranie i kardamonie, wanilia to najdroższa przyprawa świata. Co wpływa na jej wysoką cenę? Między innymi skomplikowany proces zapylania oraz długie owocowanie, a później preparowanie lasek wanilii. Wanilia to roślina wymagająca i szlachetna. Tak też należy ją traktować. Nie dajmy się zwieść waniliowym namiastkom.

1. Wanilia nie taka zwyczajna
2. Cukier waniliowy – skandal z literką „n”
3. Domowy cukier waniliowy
4. Wanilia – wspaniały olejek waniliowy

Wanilia nie taka zwyczajna

Każdy z nas z łatwością rozpoznaje smak wanilii. Jej aromat jest zresztą równie intensywny i charakterystyczny. Do tego stopnia, że niektórym wydaje się nawet nieco mdławy. Nie przeszkadza nam to jednak w zajadaniu klasycznych lodów waniliowych, piciu waniliowego mleka czy pałaszowaniu waniliowych serków homogenizowanych. Uwielbiamy też kosmetyki aromatyzowane wanilią. Przepyszne żele pod prysznic, mydła i płyny to wdzięczne towarzystwo podczas gorących kąpieli i rozgrzewających pryszniców w zimowe dni. Balsamy i kremy do ciała z wanilią zostawiają na naszej skórze zapach słodyczy na cały dzień. Przyznajmy szczerze, że większość tych spożywczych i kosmetycznych dobroci ma raczej przystępne ceny. Gałka lodów waniliowych nie jest przecież wcale droższa od czekoladowych lub śmietankowych, a słodkie desery w wariancie waniliowym dorównują cenom tych o smaku truskawkowym czy kokosowym. Powstaje zatem pytanie, dlaczego przyprawa szlachetna, droga i trudniej dostępna niż inne, jest zarazem tak powszechna?

Na niemal wszystkich produktach „waniliowych” możemy zobaczyć obrazek przedstawiający wachlarz ciemnych lasek, obok których spoczywa piękny jasny kwiat, podobny do storczyka. Długie, zakręcone na końcach laseczki to nic innego jak owoce wanilii – pnącej rośliny jednoliściennej z rodziny storczykowatych. Wanilia pochodzi z terenów Ameryki Południowej i Środkowej, tam też jest uprawiana w celach przemysłowych. Liany wanilii pną się po pniach drzew lub specjalnie przygotowanych rusztowaniach. Owoce, wyglądające dosłownie jak pokaźne strąki fasolki szparagowej, zbiera się zanim w pełni dojrzeją, a następnie poddaje fermentacji i długotrwałemu procesowi suszenia. To między innymi ze względu na długi czas preparowania owoców, wanilia jest tak droga i trudno dostępna. Mało tego, owocuje dopiero po kilku miesiącach od zapylenia. Samo zaś zapylenie to wydarzenie niemalże wyjątkowe. Mogą go dokonać jedynie niektóre gatunki kolibrów i pszczół, których fizjonomia musi ściśle odpowiadać ukształtowaniu kielicha waniliowej orchidei. Nie ma już chyba wątpliwości, dlaczego wanilia jest tak drogim rarytasem. Pozostają natomiast te dotyczące zwyczajnych i całkiem przystępnych cen produktów o smaku lub zapachu wanilii. Otóż w większości dodaje się do nich syntetyczny aromat, który z naturalną wanilią nie ma nic wspólnego.

Cukier waniliowy – skandal z literką „n”

Cukier waniliowy to nic innego, jak cukier buraczany lub trzcinowy, wzbogacany smakiem wanilii poprzez połączenie go z aromatem lub z laskami wanilii. Można używać go tak jak zwykłego cukru – do słodzenia napojów, wypieków, lodów, deserów i przetworów. Nutka wanilii w naszych smakołykach to świetne urozmaicenie, warto jednak zdawać sobie sprawę z faktu, że popularny cukier waniliowy dostępny w sklepach jest produktem syntetycznym oraz szkodliwym, i wynika to nie tylko stąd, że cukier sam w sobie jest już toksyną.

Uwagę zwraca nazwa – na większości torebek znajdziemy napis „cukier wanilinowy”, nie zaś „cukier waniliowy”. Dodatkowe „n”, które zresztą bardzo łatwo przeoczyć, informuje nas o tym, że w sklepowej saszetce nie znajdziemy żadnej naturalnej substancji. Jest za to chemicznie ekstrahowana wanilina, którą wpisano na listę niebezpiecznych związków chemicznych, stworzoną przez National Institutes of Health. Wanilina może powodować kontaktowe zapalenie skóry, egzemę, inne podrażnienia skóry czy zaburzać jej pigmentację. Pozyskuje się ją z różnych źródeł, między innymi z ligniny podczas produkcji papieru. Kilkanaście lat temu udowodniono nawet, że wanilinę można otrzymać z krowich odchodów i choć metody tej nie stosuje się, informacja wywołała gwałtowną reakcję opinii publicznej, a badacz, który dokonał tego odkrycia został „uhonorowany” Antynoblem.

Wanilina – sztuczna namiastka Wanilina to naturalny aromat występujący w owocach wanilii. To on nadaje im charakterystyczny zmysłowy zapach i słodki smak. Pachnieć zaczynają dopiero sfermentowane owoce wanilii, te niezerwane z pnącza są bezzapachowe. Proces produkcji lasek waniliowych jest długotrwały i kosztowny, dlatego w przemyśle spożywczym i kosmetycznym używa się głównie syntetycznej waniliny, która jest toksyną. Doskonałym przykładem jest tutaj cukier waniliowy.

Domowy cukier waniliowy

Ponieważ cukier wanilinowy to produkt toksyczny, znacznie rozsądniej będzie samodzielnie przygotować cukier aromatyzowany prawdziwą wanilią. Możemy zrobić to na dwa sposoby – gorszy i lepszy. Gorszy zakłada użycie zwyczajnego cukru białego lub trzcinowego. Połączony z wanilią jest na pewno mniejszym złem niż cukier wanilinowy w torebce. Wystarczy do słoika włożyć kilka lasek wanilii, szczelnie zakręcić i odstawić na kilka tygodni.

Cukier nasiąknie w tym czasie naturalnym aromatem. Otrzymamy w ten sposób produkt bez dodatkowej substancji toksycznej, czyli waniliny, pamiętajmy jednak, że cukier i tak jest już substancją szkodliwą. Jeśli chcemy mieć całkowicie zdrowy cukier waniliowy, sięgnijmy po ksylitol i zmiksujmy go za pomocą blendera z pokrojonymi i wysuszonymi laseczkami wanilii. Nie będzie to z pewnością najtańsza opcja (kilogram ksylitolu kosztuje najmniej około 25 zł, a laska wanilii to kolejne kilka złotych), ale nieporównywalnie zdrowsza. Zamiast ksylitolu możemy użyć również odrobinę tańszego erytrytolu, co wydaje się dobrym pomysłem, jeśli mamy zamiar używać naszego domowego cukru waniliowego do wypieków i przetworów (udział ksylitolu w diecie nie może być większy niż trzy łyżeczki dziennie, erytrytol z kolei nie jest metabolizowany przez organizm i możemy spożywać go więcej, gdyż nie podrażnia układu pokarmowego).

Wanilia – wspaniały olejek waniliowy

Wanilia od czasów Azteków była uważana za afrodyzjak i traktowana jako szlachetny dodatek do żywności. Uwielbiano łączyć ją zwłaszcza z płynną czekoladą. Z czasem zaczęto aromatyzować nią inne desery, alkohole, a także tytoń, świece, naturalne kosmetyki oraz perfumy. Wanilia ma delikatne działanie antyseptyczne, a jednocześnie pobudzające. Dobrze rozgrzewa i wzmacnia. Jej właściwości odczujemy wyjątkowo w ramach aromaterapii. Naturalny olejek waniliowy uspokaja, koi zmysły, pomaga zapanować na stresem, relaksuje i ułatwia zasypianie. Zwolennicy terapii olejkami twierdzą nawet, że dodaje pewności siebie.

Ciekawostki najcenniejsza odmiana wanilii rośnie w Meksyku – jej owoce mają intensywny aromat i smak. Z kolei najczęstszą spotykaną w obiegu naturalną wanilią jest odmiana Bourbon, nieco tańsza i mniej aromatyczna. piękne i okazały kwiaty wanilii kwitną tylko jeden dzień naturalna wanilia pasuje nie tylko do deserów. Można dodawać ją również do mięs i owoców morza. W daniach wytrawnych likwiduje gorycz.

Wanilia to członkini rodziny storczykowatych, i podobnie jak reszta storczyków jest rośliną szlachetną oraz wyjątkowo cenioną na całym świecie.Powszechność wanilii w produktach spożywczych i kosmetykach wynika zaś wyłącznie stąd, że dodawany do nich aromat waniliowy, czyli wanilinę, można uzyskać również chemicznie, co jest zdecydowanie bardziej opłacalne. Ponieważ syntetyczna wanilina ma właściwości toksyczne, lepiej unikać produktów, które ją zawierają.

Bibliografia

1. Tan, Boon Chin & Foan, Chin. (2013). ; “Vanilla planifolia: An economically important orchid and its propagation. ”; Minerva Biotecnologica. 27. 107-116.;
2. Richard Exley; “VANILLA PRODUCTION, PROCESSING AND PACKAGING”; InternationalSpecialised Skills Institute Inc, APRIL 2010;
3. “11 Amazing Health Benefits of Vanilla”; data dostępu: 2019-05-12
4. “VANILLA”; data dostępu: 2019-05-12