Atopowe zapalenie skóry (AZS) - podłoże, leczenie i pielęgnacja skóry atopowej

Swędzenie graniczące z bólem. Sucha i szorstka skóra, podatna na podrażnienia. Szpecące wysięki, zaczerwienienia i wypryski. To dolegliwości, z którymi musi uporać się każdy, kto chorujące na atopowe zapalenie skóry – chorobę cywilizacyjną, dotycząca już 1/3 populacji. Atopowe zapalenie skóry narzuca nam bardzo restrykcyjne zasady pielęgnacji i nie pozostaje nam nic innego, jak tylko się do nich dostosować.

1. Atopowe zapalenie skóry - co to takiego?
2. Atopowe zapalenie skóry - czy jest zaraźliwe?
3. Charakterystyka skóry atopowej
4. Pielęgnacja skóry atopowej – wrażliwej i wybrednej
5. Atopowe zapalenie skóry a maści sterydowe i emolienty
6. Terapia światłem w leczeniu atopowego zapalenia skóry
7. Kosmetyki dla atopików
8. Atopia u dzieci
9. Atopowe zapalenie skóry - jak z nim żyć?

Atopowe zapalenie skóry - co to takiego?

Na atopię cierpi coraz więcej ludzi, głównie w dużych miastach. W Polsce około 10-12 proc. osób choruje na na atopowe zapalenie skóry (AZS). A mniej więcej 20-25 proc. małych dzieci ma AZS, co skutecznie obniża jakość życia. Do rozpoznania atopowego zapalenia skóry nie są potrzebne żadne testy laboratoryjne. Twój lekarz prawdopodobnie postawi diagnozę, badając skórę i przeglądając twoją historię medyczną. Może również użyć testów płatkowych, aby wykluczyć inne choroby skóry lub zidentyfikować schorzenia towarzyszące wypryskowi. Jeśli podejrzewasz, że jakiś pokarm spowodował wysypkę u twojego dziecka, powiedz o tym lekarzowi i zapytaj o identyfikację potencjalnych alergii pokarmowych.

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to choroba, z którą musimy nauczyć się funkcjonować. Nie ma na nią lekarstwa. Pojawia się zwykle niedługo po urodzeniu lub między 6. a 7. rokiem życia. Z biegiem lat jej objawy stają się łagodniejsze, ale na co dzień wymaga zachowania wielu środków ostrożności. Jest chorobą o bardzo specyficznym przebiegu reakcji alergicznej i ma podłoże genetyczne.

W przypadku atopowego zapalenia skóry konieczne jest dokładne ustalenie listy alergenów, na które atopik jest uczulony (przeważnie to kurz, roztocze, sierść zwierząt). Poza tym trzeba przedsięwziąć regularną i adekwatną do potrzeb tak wrażliwej skóry pielęgnację oraz unikać drażniących czynników zewnętrznych. Atopowe zapalenie skóry jest schorzeniem przewlekłym i miewa ostre nawroty. Jednak przestrzeganie określonych zasad zwiększa szanse chorego na komfortowe życie. Większość z nich jest na szczęście kwestią przyzwyczajenia i szybko wchodzi w nawyk.

Atopowe zapalenie skóry - czy jest zaraźliwe?

Atopowym zapaleniem skóry nie można się zarazić. Nawet bliski kontakt z chorym czy użycie tych samych przedmiotów, nie spowodują przeniesienia choroby na drugą osobę. Za to już samego atopika łatwo zainfekować. Powinien on unikać każdego ryzyka zakażenia, nawet tak banalną infekcją, jaką jest opryszczka.

Charakterystyka skóry atopowej

Skóra dotknięta atopowym zapaleniem skóry ma bardzo kruchą barierę ochronną. Zaburzona jest w niej synteza lipidów, dlatego woda bardzo szybko ucieka z naskórka. Efekt? Ciągłe przesuszenie skóry, na tyle silne, że pociąga za sobą powstawanie krostek, ropni i liszajów. Zmiany te mogą zająć powierzchnię całego ciała. Na początku uwidaczniają się jednak w zgięciach pod kolanami i w okolicach łokci. Ponadto skóra atopowa obłędnie swędzi, a każda próba ulżenia sobie poprzez rozdrapywanie lichego naskórka, pozostawia po sobie ślady. Atopicy muszą więc dbać o jak najlepsze nawilżenie i natłuszczenie skóry, a także unikać bodźców, które potęgują świąd. Zaliczamy do nich okoliczności, w których zwiększa się przepływ krwi pod skórą, np. rozgrzanie organizmu podczas kąpieli, w wyniku zjedzenia ostrej potrawy czy długiego przebywania w nagrzanym pomieszczeniu. Objawy atopowego zapalenia skóry potęgują też: pocenie się, stres, nadmiar emocji, noszenie wełnianej odzieży (drażni skórę), kontakt z detergentami, suche powietrze, sauna, zakurzone pomieszczenia, roztocze, picie alkoholu, a także zbyt niska temperatura.

Atopicy nie powinni przebywać w przesuszonych i przegrzanych wnętrzach. Zdecydowanie sprzyja im umiarkowana temperatura i lekkie, bawełniane ubranie, w którym trudniej spocić się, niż w tkaninach syntetycznych i w wełnie. Skóra z atopowym zapaleniem skóry woli też lekką pościel, naturalne surowce i przewiewną bieliznę.

Pyłki, sierść zwierząt, pleśń i roztocza mogą pogorszyć objawy atopowego zapalenia skóry. Staraj się, aby Twój dom i miejsce pracy były jak najbardziej wolne od alergenów. Może to obejmować codzienne odkurzanie i często pranie tkanin, takich jak koce i prześcieradła.

Jeśli jesteś wrażliwy na pleśń i kurz, może się okazać, że korzystanie z księgarni i bibliotek, czy sklepów ze starociami niesie ryzyko zaostrzenia objawów. Chociaż alergie pokarmowe nie powodują atopowego zapalenia skóry, mogą przyczynia się do zaostrzenia objawów. Niektóre pokarmy mogą wywoływać nawroty choroby już na skutek kontaktu ze skórą. Niektóre z najczęstszych alergenów pokarmowych to mleko, jajka, orzeszki ziemne, pszenica, soja i owoce morza. Oczywiście samodzielne dokładne rozpoznanie alergii pokarmowej może być trudne. Sporządź listę podejrzanych pokarmów, a następnie poproś lekarza o wykonanie testów.

Pielęgnacja skóry atopowej – wrażliwej i wybrednej

Skóra z atopowym zapaleniem skóry jest bardzo podatna na podrażnienia, dlatego trzeba ją skutecznie ochraniać przed negatywnym działaniem czynników zewnętrznych. I nie chodzi tu jedynie o ochronę przed nadmiernym wysuszeniem czy znanymi substancjami toksycznymi. To, z czym zwykle dosyć dobrze radzi sobie skóra normalna, ma bardzo drażniący wpływ na skórę z AZS. Wysoce szkodliwe jest dla niej działanie mydła, większości płynów do kąpieli, zwykłych proszków, chlorowanej wody, dymu papierosowego czy klimatyzacji. Chorujący na tę przypadłość muszą więc z rozmysłem dobierać wszystkie kosmetyki i środki czystości, gdyż większość łatwo dostępnych produktów szybko ich uczula. Powinni także unikać miejsc wyjątkowo zakurzonych i brudnych, ponieważ skóra z AZS szybko poddaje się zarazkom i drobnoustrojom. To także powód, aby skórę nieustannie chronić i odpowiednio natłuszczać. Jej nadmierna suchość pociąga za sobą potrzebę drapania, a ono jeszcze bardziej nadwyręża mechaniczną barierę ochronną skóry. W tej sytuacji podatność na infekcje wirusowe, bakteryjne i grzybiczne niebezpiecznie wzrasta. A gdy już wirusy i grzyby zalęgną się w takiej osłabionej skórze, powodowane przez nie stany zapalane bardzo trudno wyleczyć.

Atopowe zapalenie skóry a maści sterydowe i emolienty

Stosować czy nie stosować mające wiele skutków ubocznych maści sterydowe? Są to leki najszybciej leczące objawy atopowego zapalenia skóry. Trzeba jednak zawsze pamiętać żeby leki te stosować rozsądnie, w ograniczonym czasie i nie na każdej części ciała. Pacjent powinien zawsze prosić lekarza o bardzo dokładne zalecenia w zakresie stosowania „sterydów” a ponadto uzyskać od lekarza informację czy przepisany preparat jest z czwartej grupy, czyli mocny czy słabszy.

Alternatywą dla leków sterydowych są preparaty zawierające inhibitory kalcyneuryny. Mogą one być podawane dzieciom powyżej drugiego roku. Potrafią one przerwać proces alergiczny na poziomie komórki. O inhibitorach kalcyneuryny mówi się, że ich stosowanie może powodować powstanie nowotworów. Badania w tym zakresie ciągle trwają i nie ma dowodów, które potwierdziłyby onkogenność tych preparatów. A co z lekami przeciwhistamionowymi? Leków przeciwhistamionowych obecnie nie poleca się do ciągłego stosowania w atopowym zapaleniu skóry, szczególnie w stanach łagodnych. Nie mają one wpływu na przebieg choroby. Zalecane są one jedynie w sytuacji nagłej pokrzywki czy w nieżytowym zapaleniu nosa. Kiedyś podejście do tego typu leków było inne i dzieci z atopowym zapaleniem skóry miesiącami miały podawane leki przeciwhistaminowe.

Natomiast bardzo ważne jest stosowanie emolientów dla osób z atopowym zapaleniem skóry. Nawilżają i chronią skórę. Niektóre z nich mają substancje wspierające nas w walce z bakteriami i wirusami. Trzeba je stosować codziennie, ok. 4 razy w ciągu dnia.

Terapia światłem w leczeniu atopowego zapalenia skóry

Fototerapia odnosi się do leczenia światłem. Zabieg ten jest stosowany dla osób, u których nie działa leczenie preparatami stosowanymi miejscowo. Najprostsza forma terapii światłem (fototerapia) polega na ekspozycji skóry na kontrolowane ilości naturalnego światła słonecznego. Inne formy wykorzystują sztuczny ultrafiolet A (UVA) i ultrafiolet wąskopasmowy B (UVB).

Długotrwała terapia światłem, choć skuteczna, ma też negatywne skutki, w tym przedwczesne starzenie się skóry i zwiększone ryzyko raka skóry. Z tego powodu fototerapia jest rzadziej stosowana u małych dzieci i nie jest przepisywana niemowlętom. Porozmawiaj z lekarzem o zaletach i wadach terapii światłem.

Kosmetyki dla atopików

Atopicy zmuszeni są stosować kosmetyki wyłącznie do skóry atopowej lub wrażliwej. Ich skład powinien być możliwie jak najbardziej naturalny i prosty. Musi poza tym zapewniać ochronę przed utratą wody i łagodzić stany zapalne. Jako kremy i balsamy najlepiej sprawdzą się emolienty, czyli substancje silnie nawilżające i natłuszczające. Emolienty szczególnie polecane atopikom to oleje i masła roślinne, zwłaszcza olej z ogórecznika, wiesiołka, pestek winogron czy masło shea. Mile widziany w składzie kosmetyków do skóry atopowej jest też mocznik i alantoina. Unikać z całą stanowczością należy zaś produktów zawierających parabeny, sztuczne konserwanty oraz barwniki i silne substancje zapachowe.

Codzienna higiena skóry atopowej Kąpiel przy skórze z AZS to nie taka prosta sprawa. Atopikom zaleca się nasmarować uprzednio ciało substancją ochronną. Podczas mycia nie wolno używać kosmetyków niedostosowanych do potrzeb skóry wrażliwej, szorstkich gąbek, myjek i szczotek. Kąpiel lub prysznic nie powinny trwać dłużej, niż 20 minut. Po ich zakończeniu osuszamy ciało delikatnym ręcznikiem – nie wycieramy skóry, a jedynie usuwamy nadmiar wody, pozostawiając ją wilgotną. Następnie, zanim woda odparuje, mamy 3 minuty na natłuszczenie się emolientem. Po kąpieli wkładamy lekką, wygodną bieliznę, wykonaną z naturalnych materiałów. Pozostałe ubrania również powinny takie być – przewiewne, absorbujące wilgoć, antystatyczne i bezpieczne. Skóra z wypryskiem atopowym lubi jedwab i bawełnę. Pamiętajmy, aby odzież prać w delikatnych płatkach mydlanych lub proszku przeznaczonym dla alergików. Nowe ubrania obowiązkowo pierzemy także przed pierwszym założeniem.

Atopia u dzieci

Według National Institutes of Health (NIH) atopowe zapalenie skóry zwykle rozwija się, gdy dziecko ma 3-6 miesięcy. Istnieje niewiele dowodów na to, czy można zapobiec atopowemu zapaleniu skóry u niemowląt. Niektóre badania sugerują, że karmienie piersią przez 6 miesięcy może zmniejszyć ryzyko pojawienie się choroby, ale dowody nie są rozstrzygające.

Leczenie atopowego zapalenia skóry u dzieci i niemowląt jest podobne do tego, które stosują dorośli, z naciskiem na stosowanie kremów lub maści nawilżających oraz środków przeciwzapalnych, które zmniejszają chęć drapania. Upewnij się, że w pokoju dziecka nie jest zbyt ciepło w nocy, ponieważ pot może pogorszyć objawy atopowego zapalenia skóry.

Leczenie dzieci z atopowego zapalenia skóry może być trudne i czasochłonne. O dziecko z atopią trzeba ciągle dbać. Nawet, kiedy z objawów alergii „wyrośnie”. Atopia jest z nami przez całe życie, może tylko mieć różne objawy, albo może na jakiś czas przejść w fazę remisji. Nawet, jeżeli dziecko czy dorosły nie ma żadnych objawów powinno się dbać o utrzymanie pewnego stylu życia. Ważne jest żeby się wysypiać, jeść potrawy bez konserwantów, niskoprzetworzone, pamiętać o relaksie. Niezbędna jest też aktywność fizyczna, min 30 minut dziennie i dobre relacje z innymi ludźmi, z naszym otoczeniem. Są to zasady medycyny stylu życia (lifestyle medicine) rozwijającej się w Stanach Zjednoczonych – mówi dr Biernat-Kałuża, reumatolog, Członek Rady Fundacji Alabaster.

Atopowe zapalenie skóry - jak z nim żyć?

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest przewlekłą, nawracającą chorobą zapalną skóry, w 80% przypadków powiązaną z alergią. Jego objawami są suchy, łuszczący się naskórek, zaczerwienienie i obrzęk, świąd oraz pieczenie skóry. Całkowite wyleczenie tej niezakaźnej choroby jest na razie niemożliwe – chory odczuwa jej skutki przez całe życie. Atopowe zapalenie skóry, jak większością chorób skóry, nie można się zarazić. Atopowe zapalenie skóry (w skrócie AZS) jest uciążliwe – skóra swędzi, pojawiają się zmiany –  ale z tą chorobą można normalnie żyć.

Bibliografia

1. Thomsen, Simon. (2014). ; “Atopic Dermatitis: Natural History, Diagnosis, and Treatment. ”; ISRN allergy. 2014. 354250. 10.1155/2014/354250. ;
2. Bieber, Thomas. (2010). ; “Atopic Dermatitis. ”; Annals of dermatology. 22. 125-37. 10.5021/ad.2010.22.2.125. ;
3. Magdalena Millan, Jarosław Mijas; “Atopowe zapalenie skóry – patomechanizm, diagnostyka, postępowanie lecznicze, profilaktyka”; data dostępu:
4. Megan Baird; “What Is Atopic Dermatitis?”; data dostępu: 2020-10-15
5. Gary W. Cole, MD, FAAD; “Atopic dermatitis facts”; data dostępu: 2020-10-15