Szympans (Pan troglodytes)

Wyróżnia się zwykle 3 podgatunki: P. t. Troglodytes, P. t. verus i P. t. Schweinfurthii. Różnią się one między sobą wyglądem zewnętrznym, a także obszarem występowania.

Wymiary/Budowa

Szympans to duża małpa człekokształtna, o silnej budowie. Wysokość stojącego dorosłego samca sięga 160 cm, masa 56-80 kg, samicy odpowiednio 130 cm i 45-68 kg. Rozpiętość ramion przekracza wysokość zwierzęcia o około 50%. W warunkach zoo, wskutek nie zawsze właściwej diety i braku odpowiedniej dawki ruchu, mają tendencje do zapasania się, w związku z tym odnotowano rekordową masę ciała rzędu 80, a nawet 95 kg. Całe ciało okrywają dość długie, lecz rzadkie włosy o barwie czarnej, spod których prześwituje miejscami jasna, cielistej barwy skóra. Również twarz u zwierzęcia młodego jest naga, jasnocielista, barwy skóry na ciele, z wiekiem jednak ciemnieje w rozmaitym stopniu u różnych podgatunków. U osobników obu płci występuje na starość biała broda, a niekiedy zaznacza się tendencja do łysienia.

Występowanie

Szympans występuje w zachodniej i środkowej część Afryki równikowej: od Sierra Leone i dorzeczy rzeki Niger i Kongo na zachodzie, aż do jezior Wiktorii i Tanganika na wschodzie. W zależności od podgatunku i rejonu Afryki, w którym występuje, zamieszkuje różnorodne środowiska: tropikalne dżungle, sawanny, lasy wtórne, a nawet górskie do wys. ponad 3000 m n.p.m.

Tryb życia

Szympans jedynie około 25-30% doby spędza żerując na ziemi, chodząc i biegając bardzo szybko w pozycji czworonożnej (podpiera się przy tym na zgiętych palcach rąk, przy czym przednia część ciała jest charakterystycznie wzniesiona ku górze, przez resztę czasu przebywa w koronach drzew, gdzie przemieszcza się wśród gałęzi za pomocą rąk i nóg, utrzymując się w pozycji pionowej. Na krótkich odcinkach jest w stanie poruszać się po nich wisząc na kończynach przednich, nie robi tego jednak zbyt zręcznie. Opanował umiejętność chodzenia w pozycji pionowej z podniesionymi rękami, jednak wykorzystuje ją rzadko – w szczególnych okolicznościach wymagających innego zastosowania rąk. Wieczorem, przed zmierzchem, zwyczajem małp człekokształtnych, przygotowują sobie gniazda na wysokości około 10 m wśród rozłożystych gałęzi. Spośród małp człekokształtnych zdają się mieć najbardziej rozwiniętą psychikę, wykazują też dużą inteligencję. Na wolności żyją w stadach liczących od dwudziestu do stu kilkudziesięciu osobników. Życie takiego zbiorowiska toczy się zazwyczaj w przyjacielskiej atmosferze. Na czele społeczności stoją stare samce. Nie muszą wywalczać siłą swojej pozycji – zdaje się, że pozostałe zwierzęta podporządkowują się im w uznaniu ich wieku i doświadczenia. Szacunek i posłuszeństwo samice wyrażają, ukazując przywódcy tylne partie ciała, samce natomiast czynią specjalny grymas wargami. Mimika twarzy szympansów jest bardzo bogata, odzwierciedla nastrój zwierzęcia i komunikuje go innym osobnikom stada. System znaków porozumiewawczych rozwinięty jest u szympansów wyjątkowo dobrze, przy czym trudno oprzeć się wrażeniu, że wiele gestów przypomina gesty ludzkie, np. kiedy dwa osobniki spotykają się po dłuższym rozstaniu, idą naprzeciw siebie z uniesionymi rękami, po czym obejmują się mocno, komunikują się również w razie niebezpieczeństwa lub informują o znalezieniu pożywienia. Więzi emocjonalne umacniane są wzajemnym iskaniem futra, pielęgnacją i pieszczotami; szczególnie mocne między matką i potomstwem, silnie odczuwane są również między innymi członkami stada. Jest to wyraźne w obliczu śmierci któregoś ze zwierząt. Opisy i filmy nieraz ukazują szympansy w rozdzierającej żałobnej ciszy skupione nad ciałem martwego pobratymcy, co mogłoby wskazywać na to, że są one jednymi z nielicznych zwierząt, które mają poczucie przemijania. W przypadku niebezpieczeństwa samce wspólnie stają w obronie społeczności. Nawet w czasie godów nie dochodzi do rywalizacji.
Potrafią wykonywać proste narzędzia i posługiwać się nimi: patyki i proste źdźbła służą im do polowania na owady, większymi gałęziami odstraszają wrogów, a w przypadku walki używają ich jako pałek lub dzid. Umiejętności te przekazywane są młodym, które uczą się chętnie, witając każdy swój sukces radosnymi pokrzykiwaniami.

Odżywianie

Szympansy poszukują najczęściej owoców, liści i gałązek, bardzo lubią orzechy i banany. Nie ograniczają się jednak do pokarmu roślinnego, bywają również bezwzględnymi myśliwymi. Ich ulubioną ofiarą są gerezy rude; polują na nie, wykazując się wielkim sprytem i bezwzględnością metod. Rozszarpują je od razu na drzewach, albo ściągają na ziemię, gdzie cała grupa łowców (z których każdy ma wyznaczone konkretne zadanie w strategii polowania) aż huczy z podniecenia. Starsi członkowie grupy zjadają większość mięsawodę do pyska, a nie piją językiem, jak to czyni wiele innych ssaków.

Rozmnażanie i rozwój