sawanna
Sawanna — Sawanna – formacja trawiasta występująca w strefie międzyzwrotnikowej na obszarach o suchym i gorącym klimacie z wyraźnie zaznaczoną sezonowością. Sawanna złożona jest z wysokich traw oraz pojedynczych drzew i krzewów.
Rozmieszczenie geograficzne
Sawanny występują w Afryce, w Azji, w Ameryce Południowej oraz w Australii.
Klimat sawanny
Sawanny występują na obszarach o ciepłym i suchym klimacie zwrotnikowym cechującym się wyraźnie zaznaczoną porą suchą trwającą od 3-10 miesięcy, małymi wahaniami temperatury w ciągu roku oraz niewielką ilością opadów atmosferycznych bądź opadami występującymi wyłącznie podczas pory deszczowej.
Sawanny naturalne powstały w wyniku działania warunków klimatycznych; część jest pochodzenia antropogenicznego lub ich powstanie wiąże się z rodzajem gleby występującym na danym obszarze (sawanny zalewowe, sawanny porastające ubogie gleby).
Gleby sawanny
Sawanny porastają gleby ubogie w niezbędne dla roślin składniki pokarmowe. Są to przede wszystkim gleby laterytowe (gleby czerwone) o silnie kwaśnym odczynie, zawierające związki glinu, manganu i żelaza. Na obszarach suchych występują gleby kasztanowe (cynamonowe); w zagłębieniach terenu i na obszarach zalewowych występują gleby zwrotnikowe.
Roślinność sawanny
Sawanny porośnięte są przede wszystkim sucholubną roślinnością trawiastą z rozrzuconymi pojedynczo krzewami i drzewami zrzucającymi liście w porze suchej. Większe skupiska drzew występują na sawannach wzdłuż rzek lub na obszarach okresowo zalewanych, gdzie tworzą lasy galeriowe. Występują liczne hemikryptofity (rośliny naziemnopączkowe) i geofity (ziemnopączkowe) oraz sukulenty magazynujące wodę w swoich tkankach.
Roślinność sawannowa wykształciła wiele przystosowań umożliwiających im funkcjonowanie i przetrwanie długiej pory suchej oraz pojawiających się corocznie pożarów:
- krzewy i drzewa posiadają gruba korę, która zapobiega przed nadmiernym parowaniem wody (transpiracją), a także chroni przed wysoką temperaturą panującą podczas pożarów;
- rośliny mają rozbudowane systemy korzeniowe, dzięki którym pobierają wodę ze znacznej głębokości;
- krzewy i drzewa zrzucają liście w porze suchej;
- niektóre gatunki drzew i krzewów wykształcają pędy podziemne (kłącza), w których gromadzi się woda, umożliwiające odtworzenie się rośliny w wyniku spalenia się części nadziemnych;
- niektóre rośliny gromadzą wodę w pniach (baobab afrykański); łodygach (wilczomlecz kandelabrowy i gatunki z rodziny trojeściowatych); liściach (aloes i gatunki z rodziny gruboszowatych);
- wierzchołek wzrostu traw jest otoczony przez liczne pochwy liściowe, chroniące go przez zbyt wysoką temperaturą;
- hemikryptofity i geofity spędzają porę suchą w postaci pąków znajdujących się tuż przy powierzchni ziemi lub w organach podziemnych (bulwach, kłączach, cebulach); podczas pory deszczowej zakwitają i wytwarzają nasiona.
Sawanny Afryki
Sawanny w Afryce występują na całym obszarze sudańsko-zambezyjskim. Stanowią środowisko życia ogromnych stad zwierząt roślinożernych – antylop, gazeli, zebr, żyraf, bawołów i słoni.
W zależności od ilości opadów i długości pory suchej wyróżnia się:
- sawannę wilgotną (gwinejską) – obszary z porą suchą trwającą 2,5-5 miesięcy, z opadami 1000-1100 mm; występują wysokie trawy, jak trawa słoniowa (Pennisetum purpureum), gatunki z rodzaju Hyparrhenia i Andropogonwarstwę tworzą trawy z rodzajów Schizachyrium, Panicum, Brachiaria, turzycowate i strączkowe; drzewa (akacje, drzewo masłowe) rosną pojedynczo lub w niewielkich skupieniach.
- sawannę suchą (sudańską) – obszary z porą suchą trwającą 5-7 miesięcy i opadami 500-1100 mm; tworzą je trawy osiągające do 2 m wysokości, najbardziej charakterystycznymi drzewami są baobaby i akacje;
- sawannę kolczastą (sahelska, ciernistą) – obszary Sahelu z porą suchą trwającą 8-10 miesięcy i opadami 200-500 mm; tworzą ją głównie kępy niskich traw i cierniste krzewy; drzewa występują rzadko (akacje, drzewo balsamowe).
Sawanny Ameryki Południowej
Sawanny porastają głównie dorzecze Orinoko oraz obszary Wyżyny Brazylijskiej; występują na północ i południe od kompleksu lasów równikowych.
Sawanny w dorzeczu Orinoko noszą nazwę llanos; na obszarach niżej położonych, zalewanych podczas pory deszczowej występuje bogata w gatunki sawanna wilgotna, którą tworzą gęste i wysokie trawy (Panicum, Paspalum), rośliny zielne oraz liczne palmy (Mauritia) rosnące pojedynczo lub w zagajnikach. Na terenach wyżej położonych występują niższe trawy, palmy (Copernicia) oraz niewielkie drzewa (Curatella).
Na Wyżynie Brazylijskiej sawanny noszą nazwę campos i w zależności od warunków wyróżnia się kilka odmian. Campo cerrado tworzy zwarta warstwa traw i roślin zielnych; występują krzewy oraz drzewa osiągające 20-25 m wysokości. Campo coberto jest siedliskiem uboższym w gatunki; drzewa są niższe i rosną w kępach. Campo aberto tworzą pojedyncze drzewa i palmy; na obszarach suchszych występują liczne kaktusy (opuncje); warstwę traw tworzą rodzaje Paspalum, Panicum, Andropogon, Chloris i Aristida.
Sawanny Azji
Sawanny w Azji występują na Płw. Indyjskim, Płw. Indochińskim oraz na Cejlonie. Występują w kompleksach z lasami monsunowymi i w większości przypadków stanowią roślinność wtórną. Sawannę tworzą goździkowce, ukęśle oraz drzewa z rodziny wilczomleczowatych, bobowatych i czaszniowatych oraz trawy – cukrowce i imperaty.
Sawanny Australii
Sawanny w Australii występują głównie w północnej i środkowej części kontynentu. Są to przed wszystkim zbiorowiska trawiasto-drzewiaste, które tworzą eukaliptusy, akacje, kazuaryny, drzewa trawiaste oraz trawy z rodzajów Astrebla, Themeda i Andropogon. Na obszarach o suchszym klimacie, w środkowej części Australii, dominują trawy, takie jak proso i izgrzyca oraz twardolistne trawy rosnące w kępach.
