Tuje w ogrodzie – sadzenie, uprawa i pielęgnacja
Ze względu na powszechność i łatwość uprawy tuje traktowane są dziś jako pospolite rośliny ogrodowe, nierzadko kojarzące się z cmentarzami. To dość krzywdzący stereotyp, który pomija fakt, że do tui zaliczamy pięć unikalnych gatunków oraz dziesiątki oryginalnych odmian. Dowiedz się, które warto wybrać do ogrodu i jak optymalnie o nie dbać.
Poprawna nazwa rodzaju botanicznego określanego popularnie jako tuje to żywotniki (Thuja). Są to wiecznie zielone krzewy lub drzewa iglaste zaliczane do rodziny cyprysowatych. Pochodzą z terytorium Ameryki Północnej oraz Azji, ale dziś uprawiane są praktycznie na całym świecie, przede wszystkim w sferze klimatu umiarkowanego i chłodnego. Pomimo zmienności gatunkowej, która przejawia się m.in. w szerokiej rozpiętości wymiarów (od 3 do ponad 60 m wysokości) oraz bogatej gamie kolorystycznej, żywotniki łączą pewne cechy wspólne.
Po pierwsze posiadają dość wąski, wydłużony pokrój o stożkowatym kształcie. Gałęzie są zawsze płaskie, pokryte łuskowatymi liśćmi, które różnią się od klasycznych igieł sosny czy świerku. Jedynie u bardzo młodych osobników mają postać szpilek.
Na starszych okazach tui pojawiają się szyszki – jest to naturalny sygnał, że roślina próbuje zadbać o przedłużenie gatunku przed wymarciem. Z botanicznego punktu widzenia są to kwiatostany, które rozwijają się zawsze na zdrewniałych łuskach. Ich pojawienie się na młodych krzewach oznacza zwykle zaniedbania w uprawie.
Warto dodać, że drzewo tui jest niezwykle miękkie i aromatyczne. Ciekawy aromat zawdzięcza olejkom eterycznym, które obecne są przede wszystkim w igłach, a których głównym składnikiem związek terpenowy zwany tujonem. Oddziałuje on silnie na układ nerwowy i odpowiada na psychotyczne właściwości absyntu. Pędy tui są trujące tak dla człowieka, jak i zwierząt domowych.
Tuje – wymagania glebowe
Tuje nie lubią przesadzania, więc optymalnie jest od razu wybrać dla nich docelowe stanowisko. Powinno ono być słoneczne lub ewentualnie lekko zacienione. Jeśli chodzi o ziemię, żywotniki nie są przesadnie wymagające, ale najlepiej powodzi się im na glebach żyznych, lekko wilgotnych oraz dobrze przepuszczalnych. Tak naprawdę tuje poradzą sobie jednak i na uboższym podłożu, choć surowe warunki mogą przypłacić mniej atrakcyjnym kolorem, a czasem również zrzucaniem łusek. Idealny odczyn ziemi to lekko kwaśny do obojętnego.
Sadzenie i uprawa tui
W sklepach ogrodniczych kupuje się tuje w formie sadzonek w doniczkach. Mogą one mieć rozmiary od kilkunastu centymetrów do nawet dwóch metrów. Mniejsze rośliny są znacznie tańsze, ale wymagają sporej cierpliwości, zwłaszcza, jeśli planujesz użyć ich w żywopłocie.
Wysadzać żywotniki można w okresie od kwietnia do października. W tym celu należy na przygotowanym odpowiednio zagonie wykopać jamę dwa razy szerszą niż bryła korzeniowa sadzonki. Tuje mają bowiem dość szeroki system korzeniowy, który zwykle utrzymuje się blisko powierzchni. Po umieszczeniu rośliny w gruncie, powinno się ją obficie podlać i obsypać korą mulczującą.
Tuje zasadniczo są bardzo tolerancyjne i, gdy się już zaaklimatyzują, nie wymagają dużo pracy. Ponieważ rosną nawet 40-50 cm rocznie, wielu ogrodników preferuje regularne cięcie, aby utrzymać krzewy pod kontrolą. Nie jest ono bezwzględnie wymagane – tuje radzą sobie bez żadnej korekty – ale z drugiej strony, wspomaga intensywny wzrost i pozwala uzyskać atrakcyjniejszy pokrój. Przycinanie najlepiej jest wykonywać wiosną (na przełomie kwietnia i maja) i/lub późnym latem. Po zimie warto przede wszystkim usunąć ostrym sekatorem uszkodzone, suche i chore gałęzie. Wiele odmian skorzysta również z przycięcia wierzchołków – zaczną się wówczas rozgałęziać do boku, co jest szczególnie wskazane w żywopłotach. Czasami zasadne może być również cięcie od dołu, jeśli jest to najmniej estetyczna część rośliny. Wiosenne cięcie może być radykalniejsze, to letnie powinno być natomiast bardziej oszczędne – wystarczy skrócić pędy o kilka centymetrów.
Podlewanie i nawożenie tui
Żywotniki warto podlewać intensywnie raz na tydzień w pierwszych miesiącach po posadzeniu. Gdy korzenie się już rozrosną częstotliwość można zmniejszyć, choć dbałość o zachowanie stałej wilgotności w glebie jest wysoce zalecana. Co ciekawe, tuje nawet w zimie preferują mokre podłoże, więc dobrze jest podlać je kilka razy późną jesienią, zanim ziemia zamarznie. Podlewanie warto powtarzać również w okresach odwilży.
Dla optymalnych rezultatów w uprawie żywotniki należy regularnie nawozić. Pierwszą dawkę nawozu podsypujemy pod krzewy wiosną, po ustaniu przymrozków. Kolejne warto aplikować nawet co miesiąc, aż do lipca. W tym celu wykorzystać można zarówno specjalne nawozy do iglaków lub i uniwersalne preparaty mineralne. Jesienią żywotniki można zasilać wyłącznie nawozami bezazotowymi, z fosforem i potasem.
Rozmnażanie tui
Kto ma odpowiednio dużo cierpliwości, może samodzielnie wyhodować sobie zastęp tui na żywopłot. Rozmnażanie przez sadzonki pędowe pozwala zaoszczędzić mnóstwo pieniędzy i daje bardzo dobre rezultaty. Zabiegu należy dokonać w sierpniu lub wrześniu, wykorzystując w tym celu dojrzałe i zdrowe okazy.
Na większych gałęziach pojawiają się zawsze młode niezdrewniałe pędy, które są najlepszym materiałem do propagacji. Wystarczy zidentyfikować gałązkę o długości ok. 10 cm, po czym zdecydowanym ruchem oderwać ją od głównej gałęzi, pociągając w dół. Następnie ogołacamy dolną część pędu, tak, aby powstała „łodyżka”, którą jak najszybciej należy umieścić w podłożu do ukorzeniania. Może ono być mieszanką torfu i piasku w proporcji 1:1.
Tak przygotowane donice (które powinny być głębokie na 15-20 cm) obficie nawadniamy i umieszczamy w jasnym, ciepłym pomieszczeniu na całą zimę. Ważne, aby na sadzonki nie świeciło bezpośrednio ostre słońce. Foliowa lub szklana pokrywa pomogą utrzymać odpowiedni poziom wilgoci wokół roślin. Sadzonki bywają gotowe już po 8 tygodniach, ale z reguły lepiej jest poczekać nieco dłużej na ukorzenienie. Następnie młode tuje umieszczamy w oddzielnych donicach i uprawiamy pod ochroną minimum 2-3 lat przed wysadzeniem do gruntu.
Problemy w uprawie tui
Większość tui bez problemu znosi polskie zimy, choć młode sadzonki, zwłaszcza żywotnika zachodniego, mają tendencję do lekkiego przemarzania. Nie powinno ono jednak zagrozić roślinie – jest raczej defektem estetycznym, który rozwiązuje się odpowiednim przycięciem pędów na wiosnę.
Gro problemów z tujami wynika z nieodpowiednich warunków uprawy. Najczęściej cierpią one z powodu niedostatku nawożenia, zbyt cienistego stanowiska lub nieprawidłowego podlewania, zarówno zbyt obfitego, jak i niedostatecznego. Do niepokojących objawów należy przede wszystkim żółknięcie i brązowienie igieł oraz ich opadanie. Niestety, trudno jest na pierwszy rzut stwierdzić przyczynę, więc warto przeanalizować wspomniane wyżej czynniki ryzyka. Bywa, że żółknięcie spowodowane zbyt kwaśnym podłożem lub niedoborem magnezu bądź żelaza. Dobrym lekiem i formą prewencji w tym ostatnim przypadku jest podlewanie tui od marca do września preparatem z siarczanem magnezu.
Rzadziej żywotniki atakowane są przez choroby, które również objawiają się żółknięciem i brązowieniem igieł. Mowa przede wszystkim o fytoftorozie, czyli grzybowej infekcji rozpoczynającej się o zgnilizny korzeni. W miarę jak choroba się rozprzestrzenia, zaczynają zamierać całe pędy, a w końcu i krzewy. Walkę prowadzi się za pomocą specjalistycznych oprysków, ale, niestety, rezultaty nie zawsze są zadowalające. W drastycznych przypadkach konieczne może być usunięcie całych tui i zdezynfekowanie gleby po nich.
Ponadto na tujach może pojawiać się typowa dla iglaków osutka objawiająca się żółtymi plamami na igłach, a także szkodniki takie jak przędziorki czy mszyce. Żerujące na igłach owady również prowadzą do żółknięcia i wysychania całych gałęzi. Nieco inny objaw dają natomiast bardzo groźne miseczniki tujowce, które żerują na pędach i pokrywają je lepką rosą. Zwalczanie polega na zastosowaniu stosownych środków owadobójczych.
Najciekawsze gatunki i odmiany tui
Spośród pięciu gatunków żywotników występujących na świecie jeden rośnie wyłącznie w chińskiej prowincji Syczuan i uważany jest za bliski wyginięcia. W ogrodach uprawiane są jedynie trzy gatunki: żywotnik koreański, żywotnik zachodni oraz żywotnik olbrzymi. Te dwa ostatnie na tyle dobrze przyjęły się w naszym kraju, że są już uważane za gatunki zadomowione, czyli antropofity.
Żywotnik koreański (T. koraiensis)
To najrzadziej spotykana tuja w przydomowej uprawie. Gatunek charakteryzuje się dość szerokim i luźny pokrojem, dorastając zaledwie do 1-2 m wysokości. Pędy są zróżnicowane – jedne wznoszą się w górę, inne opadają, niektóre nawet płożą się po ziemi. Gałązki są przy tym dość delikatne i zwarte, a odróżnia je kontrast barw – na wierzchu są zielone, do spodu zaś blade. Gatunek jest w pełni odporny na mróz.
Żywotnik zachodni (T. occidentalis)
Gatunek pochodzący ze Stanów Zjednoczonych, cieszący się współcześnie ogromną popularnością w całej Europie. Doskonale znosi cięcie i jest odporny na zanieczyszczenia powietrza. Stosunkowo dobrze radzi sobie na częściowo zacienionych stanowiskach. W stanie naturalnym osiąga wysokość nawet 20 m, ale w Polsce najwyższe okazy nie przekraczają 15 m. W ogrodach jest jednak głównie przycinany do kilkumetrowej wysokości, będąc idealnym gatunkiem na żywopłoty. W początkowej fazie wzrostu ma wąski, stożkowy pokrój, który potem przybiera kształt cylindrowy. Ze względu na szerokie zainteresowanie doczekał się wielu ciekawych odmian, takich jak:
- „Smaragd” – odznaczający się kolumnowym pokrojem z jasnozielonymi igłami; jest wyjątkowo odporny na mróz oraz zacienienie.
- „Sunkist” – dekoracyjna odmiana o złotym zabarwieniu igieł, które latem stają się niemal żółte; ma stożkowaty pokrój i polecana jest na słoneczne stanowiska.
- „Totem Smaragd” – wyjątkowo kompaktowo tuja o maksymalnej szerokości 40 cm; nie wymaga cięcia, gdyż zachowuje naturalnie kształtny pokrój.
- „Danica” – żywotnik o kulistym pokroju i niewielkim rozmiarze (ok. 40 cm średnicy w stanie dojrzałym); ma jasnozielone igły, które z wiekiem ciemnieją i tworzą gęstą bryłę o wybitnych walorach estetycznych.
- „Spiralis” – dość nietypowa odmiana o luźnym pokroju i ciemnozielonych, poskręcanych gałązkach; osiąga nawet 10 m i może być wykorzystana jako drzewko do bożonarodzeniowych dekoracji.
- „Brabant” – bardzo popularna holenderska odmiana o pionowych pędach i pokroju wąskiej kolumny; idealna do żywopłotów oraz szpalerów – dorasta do 10 m.
- „Rheingold” – pomału rosnąca odmiana o miękkich igłach i zmieniającym się w ciągu roku zabarwieniu; młode pędy są różowawe, następnie stają się pomarańczowe, jasnozielone, w lecie nabierają złotej barwy, a zimą miedzianej.
Żywotnik olbrzymi (T. plicata)
Jak sama nazwa wskazuje, jest to najwyższy gatunek żywotnika, odznaczający się zwartą koroną i poziomo rosnącymi gałęziami. Igły są z wierzchu ciemnozielone, ze spodu zaś niebieskawo sine. 2-centymetrowe szyszki mają tendencję do rozchylania się z czasem. Jego lekkie i trwałe drewno znajduje zastosowanie gospodarcze.
Do najciekawszych odmian żywotnika olbrzymiego należą:
- „Atrovirens” – o wyraźnie stożkowatym pokroju i wysokiej tolerancji na mróz, suszę oraz zmiany pH gleby. Rośnie dość szybko i tworzy bardzo urocze i dorodne solitery, skutecznie zasłaniające widok.
- „Gelderland” – odmiana o kolumnowym, zwartym pokroju i ciemnozielonych igłach; idealnie nadaje się na żywopłoty formowane i naturalne.
- „Zebrina Extra Gold” – powoli rosnąca tuja o pięknych złotych igłach, które latem bledną, a następnie zielenieją. Za młodu ma dość luźny pokrój z rozłożonymi do boków gałęziami, ale z wiekiem się zagęszcza.
- ”Aurea” – ciekawa tuja o niższym, wąskim pokroju stożka oraz gałęziach wierzchołkowych rosnących pionowo w górę; młode drzewka są złociste, latem lekko brązowieją na końcach, a zimą stają się słomkowe.
- Sporą popularnością cieszy się również mieszaniec żywotnika olbrzymiego i japońskiego (T. standishii), „Green Giant”. To naprawdę dorodne, szybko rosnące drzewo i piramidalnym kształcie i doskonałej odporności na niesprzyjające warunki. Może być sadzone jako ochrona przed wiatrem.
Zastosowanie tui w ogrodzie
Tuje to wyjątkowe uniwersalne rośliny ogrodowe, które przede wszystkim sadzone są w formie żywopłotów. Ich atrakcyjność wynika przede wszystkim z niebywałej gęstości, szybkiego tempa wzrostu oraz wiecznie zielonego charakteru. Co ciekawe, z żywotników może tworzyć płoty formowane lub nieformowane, jednolite bądź wielobarwne łącząc różne odmiany.
Poza tym tuje często uprawia się jako solitery na wielogatunkowych zagonach. Mogą one tworzyć skraj ścieżek ogrodowych, akcentować wejście do domu czy osłaniać częściowo taras. Bywają też uprawiane w donicach. Dzięki tolerancji na cięcie dają się wykorzystać do aranżacji w typie francuskim, z precyzyjnie formowanymi krzewami i symetrycznym układem.
Dzięki szerokiej gamie odmian, z tui da się stworzyć piękne aranżacje pasujące do różnych stylów i nie wymagające dużo pracy. Zestawiając ze sobą różne kształty i barwy możemy cieszyć się krajobrazem, który prezentuje się znakomicie nawet zimą! Dla ciekawszych efektów warto tuje zestawiać z innymi iglakami, typu sosny, cedry i jodły.
- „Thuja, a true hedge conifer” Nature&Garden, https://www.nature-and-garden.com/gardening/thuja.html, 2/08/2022;
- “How to Plant Thuja | Care and Growing Arborvitae” Balcony Garden Web, https://balconygardenweb.com/how-to-plant-thuja-care-and-growing-arborvitae/, 2/08/2022;
- “Arborvitae” Gardenista; https://www.gardenista.com/garden-design-101/trees/arborvitae-evergreen-trees-shrubs-plant-care-growing-guide/, 2/08/2022;
- “Plant Care 101: Thuja Green Giants“ FastGrowingTrees, https://www.fast-growing-trees.com/pages/plant-care-thuja-green-giants, 2/08/2022;
- “Growing Arborvitae Trees – Tips On How To Grow An Arborvitae” Bonnie L. Grant, https://www.gardeningknowhow.com/ornamental/trees/arborvitae/growing-arborvitae-trees.htm, 2/08/2022;
