biel
Biel — Biel, drewno bielaste, drewno miękkie – zewnętrzna, jaśniejsza część drewna powstała w ostatnich sezonach wegetacyjnych zawierająca żywe komórki miękiszowe. Biel pełni funkcję wzmacniającą, magazynuje substancje zapasowe oraz przewodzi wodę i sole mineralne. Gatunkami drzew z typowo wykształconym bielem są m.in. świerk, jodła, klon, brzoza oraz buk.
Położenie bielu
Biel zwany także drewnem bielastym bądź drewnem miękkim stanowi zewnętrzną, jaśniejszą część drewna powstałą w ostatnich sezonach wegetacyjnych, obejmującą najmłodsze słoje przyrostu rocznego. Biel otacza twardziel (drewno twardzielowe) – wewnętrzną, położoną przy rdzeniu pnia część drewna o ciemniejszym zabarwieniu, obejmującą najstarsze słoje przyrostu rocznego.
Stosunek bielu do twardzieli jest zmienny; zależy m.in. od gatunku i wieku drzewa oraz od warunków siedliskowych. Na przekroju podłużnym pnia szerokość bielu wykazuje wahania – od szyi korzeniowej do połowy długości pnia szerokość bielu maleje; w górnej części pnia ponownie wzrasta, w wierzchołkowej niekiedy zajmuje całą powierzchnię przekroju. Drzewa młode zawierają stosunkowo więcej bielu niż drzewa stare.
Drzewa posiadające biel i twardziel określane są jako drzewa twardzielowe, drzewa posiadające wyłącznie biel określane są jako drzewa bielaste. Drewno młodych drzew twardzielowych składa się wyłącznie z drewna bielastego. Biel jest najbardziej wyraźny na obwodzie przekroju poprzecznego pnia u drzew twardzielowych, gdzie obejmuje od kilku (cis pospolity) do kilkunastu (sosna zwyczajna) jasno zabarwionych słojów przyrostu rocznego.
Pod względem zróżnicowania drewna na część zewnętrzną (biel) oraz część wewnętrzną (twardziel) wyróżnia się następujące gatunki drzew:
- gatunki, w których drewnie można wyróżnić strefę bielu, strefę twardzieli niezabarwionej (położonej pomiędzy bielem i strefą centralną twardzieli zabarwionej) oraz strefę twardzieli zabarwionej (np. wiąz pospolity, jesion wyniosły, wierzba iwa, kruszyna pospolita, trzmielina zwyczajna);
- gatunki, których drewno zawiera tylko biel i niezabarwioną, jasną twardziel, nie różniące się znacząco od siebie (np. świerk pospolity, jodła pospolita, buk zwyczajny, lipy, jarząb mączny, głóg
- gatunki twardzielowe, u których w drewnie występuje wyraźny, jasny biel otaczający wewnętrzną, ciemno zabarwioną twardziel (np. dęby, orzech włoski, kasztan jadalny, robinia akacjowa, klon tatarski, klon srebrzysty, sosna zwyczajna, modrzew europejski, cis pospolity, jałowiec pospolity);
- gatunki bielaste, nie posiadające twardzieli; drewno nie jest zróżnicowane na część przewodzącą wodę i część wzmacniającą, nie przewodzącą wody; zarówno słoje zewnętrzne (młodsze) i słoje wewnętrze (starsze) zdolne są do wykonywania funkcji życiowych (np. klon zwyczajny, klon jawor, grab pospolity, brzozy, olsze, topola osika, kasztanowiec pospolity, leszczyna pospolita).
Cechy charakterystyczne bielu
Drewno bielaste składa się z żywych, niezdrewniałych komórek miękiszu drzewnego oraz promieni drzewnych, których funkcją jest gromadzenie zapasowych substancji odżywczych (ziaren skrobi). Bierze udział w przewodzeniu wody i rozpuszczonych w niej soli mineralnych wzdłuż pnia do wszystkich części drzewa. Ściany komórkowe elementów przewodzących zwierają liczne jamki umożliwiające przemieszczanie się wody i soli mineralnych pomiędzy przylegającymi do siebie członami cewek lub naczyń. Często przewodzenie wody ograniczone jest do najbardziej zewnętrznych słojów (np. w drewnie pierścieniowonaczyniowym). Niektóre gatunki drzew iglastych w drewnie bielastym zawierają przewody żywiczne wypełnione żywicą.
Biel cechuje się jasnym zabarwieniem; zewnętrzne partie są lżejsze i bardziej miękkie od warstw wewnętrznych. Zawiera więcej wody oraz mniejszą ilość substancji twardzielowych (m.in. żywic, garbników i kwasów organicznych) w porównaniu do drewna twardzielowego. Charakteryzuje się mniejszą wytrzymałością mechaniczną niż twardziel oraz jest bardziej podatny na ataki mikroorganizmów (zgnilizny) oraz żerowanie owadów; łatwiej ulega rozkładowi w wilgotnych warunkach.
Wszystkie drzewa twardzielowe w okresie młodocianym mają wyłącznie drewno bielaste. W starszych pniach drzew twardzielowych część drewna przekształca się w twardziel, która z biegiem czasu zajmuje coraz większą powierzchnię na przekroju pnia. Ta partia drewna zbudowana jest z komórek martwych, które nie przewodzą wody i soli mineralnych i pełnią wyłącznie funkcję wzmacniającą.
Fałszywa twardziel
Niektóre gatunki drzew bielastych (nie zawierających twardzieli) wykształcają tzw. fałszywą twardziel o ciemnym zabarwieniu. Zjawisko to związane jest z reakcją obronną drzewa przed działaniem bodźców zewnętrznych (np. niskiej temperatury) lub czynników destrukcyjnych (np. obecności organizmów patogennych, np. grzybów). Twardziel fałszywa może powstać także w wyniku uszkodzeń mechanicznych.
W strefie twardzieli fałszywej ściany komórkowe elementów drewna nasycane są gumą, garbnikami, barwnikami i innymi substancjami twardzielowymi, a w naczyniach tworzą się wcistki, podobnie jak w twardzieli rzeczywistej. Twardziel fałszywa początkowo odznacza się większą trwałością i twardością od drewna bielastego, jednak z czasem w wyniku postępującej infekcji grzybiczej, traci swe właściwości mechaniczne, zmienia barwę i ulega procesom gnicia i obumierania (murszowi). Fałszywa twardziel występuje m.in. u buka pospolitego, grabu pospolitego, klonu jaworu, brzozy i olszy.
