Jałowiec przyprawa - właściwości, działanie i zastosowanie jałowca

Przed ponad pięciuset laty Holendrzy zaczęli wyrabiać silną 50%-ową nalewkę z wina jęczmiennego, która, niestety, nie była przesadnie smaczna. Aby uatrakcyjnić jej smak i wzbogacić ją o odciążające sumienie właściwości zdrowotne zaczęto dodawać do niej jałowiec. Tak powstał likier jenever, czyli bezpośredni przodek dżinu.

1. Jałowiec - ziarenka czy owoce?
2. Jałowiec - przeciwrakowe działanie
3. Jałowiec - lek na infekcje
4. Jałowiec na trawienie
5. Olejek jałowcowy - zastosowanie olejku eterycznego z jałowca
6. Jałowiec - bezpieczeństwo
7. Jałowiec nie tylko do deserów

Owoce jałowca używane były już w starożytnym Egipcie, jako środek zwalczający tasiemca. Grecy z kolei podawali je swoim olimpijczykom, aby wzmóc ich formę i wytrzymałość fizyczną. Z kolejnymi stuleciami wiara w niezwykłe właściwości jałowca rosła – w średniowiecznej Europie polecano go jako lek na tyfus, dezynterię i cholerę, a w Północnej Ameryce jako środek przeciwreumatyczny i dezynfekcję na rany. Wśród Indian popularna była również tradycja wyrabiania ochronnej biżuterii i dekoracji z wysuszonych owoców Jupenirus Communis, zaś w europejskim folklorze egzystowało wierzenie, że jałowiec posadzony przed domem broni przez złymi mocami.

Jałowiec - ziarenka czy owoce?

Wielu ludzi mylnie nazywa ziele jałowca ziarnami. W rzeczywistości są to bowiem owoce (a dokładnie szyszkojagody) pochodzące z wiecznie zielonego krzewu, należącego do rodziny cyprysowatych. Jałowiec jest w Polsce dość powszechny, ale spotkać go można w wielu innych strefach klimatycznych - od Bałkanów po koło podbiegunowe. W zależności od warunków naturalnych roślina może mieć charakter gałęzi płożących się po ziemi lub wzrastać na wysokość nawet kilkunastu metrów. W ogrodach najczęściej hoduje się ją w celach czysto ozdobnych, ale szkoda jest nie wykorzystywać również cennych owoców, które powstają z zapylonych kwiatów żeńskich. Zwane przez botaników szyszkojagodami, te małe kulki dojrzewają jesienią drugiego lub trzeciego roku, nabierając czarno-brunatnej barwy. Wtedy też są gotowe do zbioru.

Owoce jałowca bogate są w witaminę C, chrom, miedź, wapń oraz żelazo. Jednak nikt nie spożywa dawek tak dużych, aby skorzystać z dobroczynności tego kompleksu witaminowo-mineralnego. Walory zdrowotne iglastej rośliny wynikają natomiast głównie z zawartych w niej olejków eterycznych oraz antyoksydantów.

Jałowiec - przeciwrakowe działanie

Trzy najważniejsze antyulteniacze obecne w szyszkojagodach wykazują dość silne działanie antynowotworowe, które obejmować może zarówno prewencję, jak i leczenie istniejących już zmian. Mowa tu przede wszystkim o dysmutazie ponadtlenkowej oraz katalazie, które chronią komórki ciała przed mutacjami związanymi z obecnością nadtlenków w organizmie. Antyoksydanty obecne w owocach jałowca chronią również płuca i serce, redukując nadciśnienie oraz poziom trójglicerydów we krwi.

Jałowiec - lek na infekcje

Szyszkojagody od setek lat wykorzystywane są do zwalczania stanów zapalnych układu pokarmowego, skóry, układu moczowego i rozrodczego. W świetle badań współczesnych naukowców olejki eteryczne zawarte w owocach jałowca faktycznie mają silne właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybiczne, a w połączeniu z intensywnym działaniem moczopędnym stanowią doskonały lek na bolesne infekcje pęcherza i cewki moczowej. W warunkach laboratoryjnych ekstrakt z jałowca zwalcza pałeczki E. coli, rzeżączki oraz gruźlicy, a także wykazuje obiecujący potencjał w zakresie niszczenia opornego na antybiotyki gronkowca złocistego.

Jałowiec na trawienie

Dodawany do potraw, jałowiec czyni ciężkostrawne dania łatwiej metabolizowanymi i minimalizuje pojawianie się dolegliwości takich jak skurczowe bóle żołądka czy wzdęcia. Jego działanie jest zauważalne także w przypadku infekcji układu pokarmowego, a wielu naturalnych terapeutów zachwala szyszkojagody również jako sposób na schudnięcie. Olejki eteryczne zawarte w jagodach potrafią skutecznie obniżać apetyt, co północnoamerykańscy Indianie wykorzystywali tradycyjnie w okresach głodu, żując zawzięcie aromatyczne ziele. Szczupłej sylwetce sprzyjają również właściwości moczopędne jałowca, które minimalizują zatrzymywanie wody w organizmie.

Olejek jałowcowy - zastosowanie olejku eterycznego z jałowca

Olejek wytłoczony z szyszkojagód jałowca zawiera ponad 80 aktywnych substancji i z racji na swoje stężenie znajduje jeszcze szersze zastosowanie niż same owoce – zarówno w medycynie, aromaterapii, jak i kosmetyce. Jego woń jest bardzo przyjemna, lekko słodka, ale przede wszystkim świeża i leśna, co tłumaczy popularność wykorzystania tego aromatu w środkach czystości do domu. Spray przyrządzony samodzielnie z przegotowanej wody i olejku jałowcowego można zastąpić chemiczne środki odkażające, np. do blatów w kuchni czy armatury łazienkowej.

Ponadto olejek jałowcowy poleca się przy następujących problemach zdrowotnych:

• zapalenia skóry – rozprowadzony w olejku bazowym (np. oliwie z oliwek) doskonale łagodzi wysypki pochodzenia bakteryjnego, wypryski, egzemę. Można go również dodawać do środków do mycia twarzy, aby zapobiegać zmianom trądzikowym oraz do kremu do stóp, jako preparat antygrzybiczny;
• ból gardła – kropla olejku dodana do ciepłej wody lub herbaty tworzy skuteczną miksturę do płukania gardła przy zapaleniach i anginie (płynu nie należy połykać);
• choroby reumatyczne – olejek jałowcowy można wykorzystać do masażu, kompresów lub kąpieli mających na celu uśmierzenie bólu i ograniczenie opuchlizny w mięśniach i stawach;
  
• bezsenność – inhalacje z wykorzystaniem olejku jałowcowego pomagają uspokoić nerwy i ułatwiają zasypianie. Uważa się również, że regularna aromaterapia z użyciem jałowca bardzo skutecznie zwalcza wewnętrzną traumę oraz objawy emocjonalne związane ze stresem.

W kosmetyce olejek jałowcowy znajduje zastosowanie głównie jako substancja wygładzająca i rozjaśniająca skórę. Poleca się go zwłaszcza do masaży antycellulitowych oraz do leczenia rozstępów i przebarwień hormonalnych.

Jałowiec - bezpieczeństwo

Olejek jałowcowy w dużych dawkach może być toksyczny dla nerek, dlatego nie zaleca się go osobom borykającym się z chorobami nefrologicznymi. Wzbroniony jest również kobietom w ciąży, ze względu na możliwość stymulowania skurczów macicy. Ponadto, zażywany wewnętrznie olejek eteryczny z jałowca może wywołać biegunkę, ból brzucha, a także krwiomocz, dlatego najbezpieczniej jest w ogóle unikać jego bezpośredniej konsumpcji.

Suszone owoce jałowca są tradycyjną przyprawą do mięsa i nalewek. Ich gorzkawo-słodki smak z wyraźną, palącą nutą doskonale pasuje do marynat, a także świetnie uzupełnia dania warzywne.

Przepisy z wykorzystaniem jałowca:

Czerwona kapusta z jałowcem

Składniki:

• ½ główki kapusty czerwonej
• 1 jabłko
• 1 cebula czerwona
• 3 łyżki octu winnego
• 1 liść laurowy
• 4 owoce jałowca
• 1 łyżka miodu
• sól, pieprz
• olej do smażenia

Przygotowanie:
Kapustę i cebulę szatkujemy w cienkie paski. Na oleju podsmażamy lekko cebulę, a potem dosypujemy kapustę i mieszamy, aż całość się zeszkli. Dolewamy odrobinę wody, dorzucamy owoce jałowca, szczyptę soli i dusimy na małym ogniu ok. 20 minut. Jabłko ścieramy na tarce i dodajemy do kapusty. Gotujemy, aż całość będzie miękka. Na koniec doprawiamy kapustę solą, pieprzem, octem i miodem. Podajemy na ciepło do mięsa.


Pieczone ziemniaki z jałowcem

Składniki:

• 1 kg małych ziemniaków
• 2 łyżki suszonych owoców jałowca
• 3 łyżki oliwy z oliwek
• 8 ząbków czosnku

Przygotowanie:
Jałowiec krótko kruszymy w moździerzu lub misce – tak, aby otrzymać połówki lub ćwiartki. Oliwę wylewamy do dużego żaroodpornego naczynia i dosypujemy kruszony jałowiec. Całość wstawiamy do ciepłego piekarnika na kilka minut. Czosnek obieramy, ziemniaki myjemy i kroimy na cienkie plastry (w skórkach lub bez). Wsypujemy ziemniaki z czosnkiem do ciepłego naczynia, dodajemy sól i pieprz i dokładnie mieszamy. Pieczemy dalej w temperaturze 200 stopni C, ok. 30-40 minut, aż ziemniaki będą miękkie.


Dżem truskawkowo-jałowcowy

Składniki:

• 1 kg świeżych lub mrożonych truskawek
• 150 g cukru (może być brązowy)
• 1 łyżka świeżych owoców jałowca

Przygotowanie:
Truskawki myjemy, kroimy i wkładamy do garnka z grubym dnem. Dosypujemy cukier oraz jałowiec i podgrzewamy, aż cukier się rozpuści. Gotujemy na małym ogniu, regularnie mieszając. Gdy owoce zmiękną i rozgotują się na papkę, przekładamy wrzący dżem do wysterylizowanych słoików i zamykamy na gorąco. Odstawiamy do góry dnem aż do wystygnięcia.

Jałowiec nie tylko do deserów

Świeże owoce jałowca można dodawać również do innych deserów – odważni pieką z nim ciasta i przygotowują kremy oraz sorbety. Na Bałkanach z suszonych owoców jałowca przygotowuje się również kwaskowatą, orzeźwiającą lemoniadę zwaną smreka. Nie da się ukryć, że aromatyczne kuleczki mogą być w kuchni wielkim urozmaiceniem i naprawdę warto wykorzystywać je także w bardziej niekonwencjonalny sposób.

Bibliografia