narybek

Narybek, zarybek – wczesne stadium rozwojowe ryb jajorodnych od chwili rozpoczęcia aktywnego poszukiwania i pobierania pożywienia po wchłonięciu zawartości woreczka żółtkowego (przejściu okresu larwalnego) do momentu wykształcenia wszystkich narządów somatycznych (rozpoczęcia okresu młodocianego). Stadium narybku, zależnie od gatunku, trwa przeważnie przez kilka pierwszych miesięcy bądź obejmuje okres do ukończenia 1. roku życia.

Narybek charakteryzuje się niewielkimi rozmiarami (do kilku cm długości) i wyglądem odbiegającym od postaci osobników dorosłych. Na tym etapie rozwoju młode ryby są bardzo podatne na drapieżnictwo oraz wykazują dużą wrażliwość na wszelkie zmiany warunków środowiska (m.in. dostępu pożywienia, temperatury wody, zawartości tlenu rozpuszczonego w wodzie). Ich przeżycie zależy więc głównie od siedlisk przybrzeżnych zasobnych w plankton i zapewniających schronienie przed atakiem drapieżników (np. litoral jeziorny porośnięty roślinnością wodną, łąki trawy morskiej, słone mokradła, bagna namorzynowe, estuaria).

Stadia rozwojowe ryb

Ryby charakteryzują się największym zróżnicowaniem rozrodu płciowego wśród wszystkich kręgowców – należą do nich formy jajorodne (ryby kostnoszkieletowe, płaszczki i niektóre rekiny), jajożyworodne (większość rekinów, ryby karpieńcokształtne) i żyworodne (żarłacze). Zdecydowaną większość stanowią jednak ryby jajorodne, których rozwój zarodkowy odbywa się we wnętrzu jaja poza organizmem matki. Samice składają ogromne ilości jaj, które unoszą się w toni wodnej (ikra pelagiczna) bądź opadają na dno i przyczepiają się do roślin lub skał podwodnych (ikra demersalna). Zapłodnienie jest zewnętrzne; jaja złożone przez samicę zapładniane są następnie przez samca uwalniającego do wody płyn nasienny (tzw. mlecz). 

Ryby jajorodne w trakcie cyklu życiowego przechodzą następujące stadia rozwojowe:

• stadium zarodkowe (embrionalne) – rozwój zarodka (embrionu) ryby we wnętrzu jaja od chwili zapłodnienia komórki jajowej do wylęgu, czyli opuszczenia osłon jajowych przez postać młodocianą ryby (larwę
• stadium larwalne – rozwój postaci młodocianej ryby (larwy) od chwili wylęgu do momentu wykorzystania zapasu substancji odżywczych zgromadzonych w woreczku żółtkowym połączonym z ich ciałem;
• stadium narybku – rozwój postaci młodocianej ryby (narybku) od chwili wchłonięcia woreczka żółtkowego i rozpoczęcia aktywnego pobierania pożywienia do momentu wykształcenia narządów somatycznych;
• stadium młodociane – rozwój postaci młodocianej ryby (osobnika młodocianego) wykazującego cechy morfologiczne osobników dorosłych (np. ubarwienie, kształt ciała) do momentu osiągnięcia dojrzałości płciowej;
• stadium dojrzałe – osobnik dorosły po osiągnięciu dojrzałości płciowej, czyli zdolności do rozrodu; posiadający rozwinięte gruczoły płciowe (jajniki lub jądra) produkujące komórki płciowe (komórki jajowe lub plemniki).

Długość trwania stadiów rozwojowych ryb zależy w dużej mierze od gatunku, długości życia osobników oraz warunków środowiskowych w danym siedlisku (np. temperatury). Stadium zarodkowe (embrionalne) trwa od kilku dni (np. ryby ciepłych wód tropikalnych) do kilku miesięcy (np. ryby chłodnych wód strefy umiarkowanej). Stadium larwalne obejmuje okres kilku dni (np. karpie), tygodni (np. sardynki) lub miesięcy (np. węgorze). Stadium narybku trwa u większości gatunków ryb przez kilka pierwszych miesięcy bądź do ukończenia 1. roku życia. Gatunki krótko żyjące (np. babkowate) osiągają dojrzałość płciową w przeciągu roku; gatunki długowieczne (np. jesiotry) są zdolne do rozrodu dopiero w wieku 20-30 lat.

Stadia rozwojowe w cyklu życiowym ryb. (infografika)

Cechy charakterystyczne narybku

Narybek, określany również mianem zarybku, stanowi wczesne stadium rozwojowe ryb jajorodnych od chwili rozpoczęcia aktywnego poszukiwania i pobierania pożywienia po wchłonięciu zawartości woreczka żółtkowego (przejściu okresu larwalnego) do momentu wykształcenia wszystkich narządów somatycznych (rozpoczęcia okresu młodocianego). Narybek charakteryzuje się stosunkowo niewielkimi rozmiarami ciała (do kilku cm długości) oraz wyglądem, który początkowo znacznie odbiega od postaci osobników dorosłych.

• wykształcenie pęcherza pławnego pełniącego funkcję narządu hydrostatycznego, umożliwiającego unoszenie w wodzie i aktywne poszukiwanie pożywienia;
• wykształcenie funkcjonalnego przewodu pokarmowego z otworem gębowym, żołądkiem, jelitami i odbytem, umożliwiające pobieranie i trawienie pożywienia;
• wykształcenie funkcjonalnych narządów oddechowych – skrzeli wraz z wieczkiem skrzelowym, umożliwiające pobieranie tlenu rozpuszczonego w wodzie;
• stopniowy rozwój płetw parzystych (piersiowych i brzusznych) i płetw nieparzystych (ogonowej i grzbietowej), umożliwiający sprawne poruszanie się w wodzie;
• stopniowy rozwój cech charakterystycznych dla osobników dorosłych (np. konturu ciała, ostatecznego kształtu płetw, ułożenia łusek, wzoru ubarwienia).

Stadium narybku jest okresem, w którym młodociane ryby są szczególnie podatne na ataki drapieżników i wykazują dużą wrażliwość na wszelkie zmiany warunków środowiskowych zachodzące w ich siedlisku, jak brak odpowiedniej ilości pożywienia (np. planktonu), wahania temperatury lub poziomu wody, spadek stężenia tlenu rozpuszczonego w wodzie, obecność konkurencji wewnątrz- lub międzygatunkowej bądź zdarzenia losowe (np. powodzie).

Narybek jest stadium rozwojowym ryb wykazującym zdolność do aktywnego poszukiwania i pobierania pożywienia. Źródło: Toxotes Hun-Gabor Horvath/Shutterstock

Środowisko życia narybku

Przeżywalność młodocianych ryb na wczesnym etapie rozwoju zależy głównie od obecności zróżnicowanych siedlisk zapewniających im prawidłowy wzrost i rozwój oraz ochronę przed drapieżnikami. Środowisko życia form larwalnych i rozwijającego się z nich narybku stanowią więc siedliska o złożonej strukturze i wysokiej bioróżnorodności, zapewniające odpowiednią ilość pożywienia (np. fitoplankton zooplankton, skorupiaki i inne drobne bezkręgowce, larwy i narybek innych gatunków) oraz możliwość ukrycia się przed potencjalnym drapieżnikiem. Siedliska narybku licznych gatunków ryb (np. ryb słodkowodnych) często pokrywają się w dużym stopniu z obszarami tarliskowymi, czyli miejscami rozrodu i składania jaj (ikry).

• płytki litoral jeziorny porośnięty roślinnością wodną, np. narybek siei pospolitej (Coregonus lavaretus), leszcza (Abramis brama), karpia (Cyprinus carpio
• płycizny rzek o żwirowatym dnie, np. narybek lipienia (Thymallus thymallus), pstrąga potokowego (Salmo trutta m. fario), jesiotra zachodniego (Acipenser sturio
• tereny podmokłe porośnięte roślinnością wodną (np. zarośnięte płycizny, starorzecza, łąki zalewowe w dolinach rzek), np. narybek szczupaka (Esox lucius
• płytkie wody przybrzeżne (np. łąki trawy morskiej, rafy koralowe, słone mokradła, namorzyny, estuaria), np. narybek barrakudy wielkiej (Sphyraena barracuda
• powierzchniowe i naświetlone wody pelagialu, np. narybek dorsza (Gadus morhua), gatunków z rodziny żabnicowatych (Lophiidae) i matronicowatych (Ceratiidae).

Narybek niektórych ryb kostnoszkieletowych odbywających w porze godowej wędrówki na obszary tarliskowe żyje w całkowicie odmiennym środowisku wodnym niż osobniki dorosłe. Narybek gatunków anadromicznych, np. łososia szlachetnego (Salmo salar), stynki (Osmerus eperlanus), żyje w wodach słodkich, zaś osobniki dorosłe życie spędzają w wodach słonych. Narybek gatunków katadromicznych, np. węgorza europejskiego (Anguilla anguilla), rozwija się w przybrzeżnych wodach mórz i oceanów, zaś dorosłe osobniki żyją w wodach słodkich.

Płytki litoral jeziorny porośnięty roślinnością wodną jest miejscem życia narybku wielu gatunków ryb karpiowatych, np. brzanki różowej (Pethia conchonius). Źródło: Besjunior/Shutterstock

Opieka rodzicielska nad narybkiem

Niektóre gatunki ryb kostnoszkieletowych wykazują różnorodne formy opieki rodzicielskiej nad składanymi jajami i osobnikami młodocianymi na wczesnym etapie rozwoju (larwami, narybkiem), dzięki czemu większość wylęgu może osiągnąć wiek dojrzałości płciowej. Opieka nad potomstwem polega głównie na pilnowaniu rozwijającego się narybku oraz odstraszaniu potencjalnych drapieżników bądź ukrywaniu młodych osobników w naturalnych kryjówkach lub specjalnie zbudowanych gniazdach. Zachowania opiekuńcze mogą wykazywać zarówno samice i samce, np. wielopłetwce (Polypteriformes) i mruki (GymnarchidaeAmia calva) i samce arapaimy (Arapaima gigas).

Szczególną formę opieki nad młodymi osobnikami stanowi inkubacja jaj i przetrzymywanie rozwijających się larw i narybku w worku gardzielowym lub kieszonce skórnej we wnętrzu jamy gębowej. Zachowania opiekuńcze tego typu mogą wykazywać samice pielęgnicowatych (Cichlidae), samce ariusowatych (Ariidae), samice lub samce apogonowatych (Apogonidae), samce szczękników (Opistognathidae), samce arowany srebrnej (Osteoglossum bicirrhosum) i arowany azjatyckiej (Scleropages formosus) i z rodziny kostnojęzykowych (Osteoglossidae). Narybek wielu gatunków pielęgnicowatych często przebywa przez pewien okres czasu w pobliżu samicy, chroniąc się w nocy lub w przypadku niebezpieczeństwa w jej jamie gębowej.

Samica czerwieniaka (Hemichromis bimaculatus) z rodziny pielęgnicowatych (Cichlidae) opiekująca się narybkiem. Źrodło: Toxotes Hun-Gabor Horvath/Shutterstock