Jadeit kamień ‒ opis, właściwości i występowanie jadeitu
Jadeit, nazywany również żadem lub żadeitem, to ceniony kamień szlachetny często mylony z nefrytem – sami naukowcy rozróżnili je dopiero w 1863 r. Oba są faktycznie dość podobne w strukturze i palecie kolorystycznej, choć różnią się składem chemicznym. Z punktu widzenia jubilerów i kolekcjonerów największą estymą cieszy się jednak jadeit o wyraziście zielonym, podobnym szmaragdowi odcieniu.
W klasyfikacji mineralogicznej jadeit zaliczany jest do grupy piroksenów należących z kolei do szerszej gromady krzemieni łańcuchowych. Jego charakterystycznym składnikiem jest aluminium. Bardzo ciekawa jest przy tym etymologia samej nazwy – piedra de ijada, z hiszpańskiego „kamień lędźwiowy”, to określenie, które nadali jadeitom konkwistadorzy wierzący, że chronią one przed chorobami nerek.
Skąd się biorą jadeity?
Jadeit jest rzadkim minerałem, który w przeciwieństwie do wielu innych kamieni szlachetnych powstaje w dość niskich temperaturach, ale za to pod wpływem działania wysokiego ciśnienia. Stanowi część skał metamorficznych, w tym łupków krystalicznych i najczęściej pozyskiwany jest w formie zlepków mineralnych w strefach subdukcji, czyli granic między płytami litosfery. Głazy jadeitu znajdywane czasem w dolinach bywają jednak trudne do rozróżnienia bowiem pokryte są brązowym nalotem, który skrywa ich wewnętrzne piękno. Czasami wydobywa się je również z twardych depozytów skalnych, zarówno na powierzchni, jak i w podziemnych kopalniach.
Najpiękniejsze jadeity, zwane cesarskimi, znajdowane są Mjanmie (dawnej Birmie), która jest też największym producentem jadeitów na świecie. Ponadto w Chinach wydobywa się zielone jadeity zwane „Yunan”, w Nowej Gwinei ciemnozielone odmiany zwane astrydytami, zaś w Meksyku, Szwajcarii i Francji zabarwione żelazem chloromelanity, które bywają nawet czarne. Klasyczne jadeity do wydobywa się również we Włoszech, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Gwatemali, Kazachstanie, Rosji, Nowej Zelandii, a nawet w Polsce – w rejonach Przedgórza Sudeckiego i Dolnego Śląska.
Współcześnie jadeity bardzo często poddawane są dodatkowej obróbce, która ma wzmagać ich pożądane cechy – wybielanie pozwala się pozbyć brązowych tonów, a ponieważ po nim kamienie robią się porowate i kruche pokrywa się je często polimerami, które wyrównują ewentualne nierówności. Jadeity bywają również syntetyczne barwione, ale znacząco obniża to ich wartość rynkową. Najdroższe są oczywiście kamienie nie poddawane żadnemu uszlachetnianiu.
Ciekawostka: W jubilerstwie wyróżnia się trzy typy jadeitów: Jadeit „A”, najczęściej spotykany, pokrywany jest jedynie warstwą wosku, która wypełnia ewentualne pory i niedoskonałości, nie obniżając ceny kamienia; jadeit „B” to kamień, który poddano wybielaniu kwasami dla uzyskania jaśniejszego tonu, a następnie pokryto go woskiem lub polimerem
Historia jadeitu
Badania archeologiczne wskazują, że jadeity były znane ludziom już przed 5 tysiącami lat. Wykorzystywano je wówczas przede wszystkim do wyrobu narzędzi, broni, oznak dziedzictwa, figurek oraz symboli religijnych. W Wielkiej Brytanii odnaleziono na przykład 180 ostrzy siekier wykonanych z jadeitu wydobytego we Włoszech w okresie neolitu. Kamienie są twarde i dość wytrzymałe, a gdy się łamią, dają ostre krawędzie, które faktycznie mogą mieć praktyczne zastosowanie.
W Ameryce Środkowej z kolei jadeity swoim pięknem oczarowały społeczeństwa Majów i Azteków, które upatrywały w szlachetnych minerałach mocy leczniczych, jak również talizmanu szczęścia i sukcesu. Aztekowie najbardziej cenili sobie zielone jadeity, wykonując z nich nawet wisiorki i niewielkie maski. Stare warsztaty obróbki jadeitów odkryto również w Japonii, której region Itoigawa uważany jest zresztą z kolebkę kulturalnego wykorzystania tych pięknych kamieni na świecie.
W XVIII w. jadeity z Mjanmy dotarły do Chin, gdzie wcześniej już fascynowano się nefrytami, i stały się cenionym klejnotem wykorzystywanym przede wszystkim w sztuce i rzemiośle. Nigdzie indziej nie osiągnięto takiego kunsztu w rzeźbieniu w drogich kamieniach z grupy żadów – podobizny ludzi, zwierząt i roślin, a także całe urny, wazy i butelki z jadeitów zaczęły osiągać w dobie panowania dynastii Qing zawrotne ceny. Do dnia dzisiejszego cesarskie jadeity w Chinach (dawniej zarezerwowane wyłącznie dla władcy) osiągają ceny porównywalne z najwyższej jakości diamentami!
Właściwości jadeitu
Jadeity występują w wielu różnych odcieniach – najczęściej oscylujących między bielą a ciemną zielenią. Bywają jednak również różowe, szare, liliowe, czerwone, niebieskie, pomarańczowe, żółte, a nawet czarne. Mogą być zarówno transparentne, jak i nieprzejrzyste, a ich struktura wyróżnia się ziarnistością. Najbardziej typową zieloną barwę zawdzięczają zanieczyszczeniom chromu – zupełnie czyste jadeity są zawsze białe.
W skali twardości Mohsa jadeity szacowane są na 6.5 – 7, co oznacza, że dają się dość łatwo porysować. Są przy tym łupliwe i rozłamują się w nierówny sposób. Od nefrytów odróżnia je przede wszystkim szklisty połysk po wypolerowaniu oraz brak dźwięcznego tonu po uderzeniu. Jadeity tworzą stałe roztwory z augitem i egirynem dając w efekcie minerał zwany omfacytem.
Ciekawostka: Poza nefrytem jadeity bywają mylone z chalcedonami (zwłaszcza chryzoprazem o zielonym odcieniu), serpentynami, wezuwianami oraz zielonymi grantami.
Wykorzystanie jadeitu
Jadeity wykorzystywane są przede wszystkim do wyrobu biżuterii – dają się dość łatwo obrabiać, dowolnie kształtować i polerować na wysoki połysk. Wykonuje się z nich naszyjniki, bransoletki, korale, pierścionki i kolczyki. Są często łączone z innymi kamieniami, oprawiane w złoto, srebro i inne cenne metale. Jadeity znajdują ponadto zastosowanie jako materiał dla artystów tworzących figurki, mniejsze ozdoby czy religijne przedmioty. Jadeity nie tworzą zwykle dużych kryształów, ale raczej zlepki małych, wzajemnie ze sobą powiązanych, szlifowane są więc zazwyczaj do kształtu okrągłych korali bądź kaboszonów.
Poza tym jadeity jako rzadkie minerały są również wysoko cenione przez kolekcjonerów, dla naukowców natomiast bywają ważnym geologicznym wskaźnikiem świadczącym o sposobie formowania się poszczególnych skał.
Uwaga: Biżuteria z jadeitu dość łatwo może ulec porysowaniu, stąd poleca się ją czyścić bardzo delikatnie, miękką ściereczką zwilżoną wodą z mydłem. Jadeity nie powinny być jednak w wodzie zanurzane ze względu na swoją porowatą strukturę. Stosowanie pary i ultradźwięków do czyszczenia jest również wysoce niewskazane.
Leczenie jadeitem
Zwolennicy leczenia kamieniami wykorzystują jadeity do szeregu zabiegów i terapii mających przynieść ukojenie ciału i duszy. Mają one w szczególny sposób wspomagać zdrowie nerek oraz stawów biodrowych (zwłaszcza spowodowanych reumatyzmem), a poza tym wspomagać przy problemach z płucami, oczami, pęcherzem moczowym, obrzękami i zaburzeniami poziomu cukru. Wykonuje się z nich wręcz specjalne wałeczki do masażu twarzy i dekoltu, które wykorzystywane są w orientalnych salonach spa. Ogólnie uważa się, że jadeit wspomaga regenerację tkanek oraz detoksyfikację organizmu. W filozofii Feng Shui jadeit ma reprezentować siłę, szczęście i dobre zdrowie. Umiejscawiane w różnych punktach domu kamienie mają podwyższać poziom życiowej energii Qi, zaś noszone na ciele – idealnie blisko serca – mają czyścić meridiany, czyli osobiste węzły przepływu energii. Są to oczywiście tezy niepotwierdzone naukowo.
Symboliczne znaczenie jadeitu
Jadeit uważany jest za symbol dwunastej rocznicy ślubu – wedle tradycji małżonkowie z tym stażem powinni ofiarować sobie nawzajem podarki z jadeitami. Poza tym uważany jest za kamień mistyczny, wspomagający sferę emocji i sprzyjający jej oczyszczaniu. Ma pomagać w odzyskaniu wewnętrznej harmonii i chronić przed jej utratą, a ponadto przyciągać szczęście i prawdziwe przyjaźnie. W zależności od koloru posiada również bardziej specyficzne znaczenie: czarny jadeit symbolizuje emocjonalną dojrzałość, zielony empatię i wzniesienie się ponad strachem, pomarańczowy radość życia i współczucie dla innych, zaś niebieski błogość i cierpliwość.
Dla kogo jadeit?
Jadeity to piękne i bardzo ciekawe kamienie, które polecić warto zwłaszcza miłośnikom kultury Dalekiego Wschodu. Dostępne nie tylko w formie biżuterii, ale i wielu innych ozdób osobistych i domowych, pozwalają stworzyć wokół siebie przyjemną aurę spirytualności i spokoju. Podobają się nie tylko kobietom, ale także mężczyznom, a wielu wschodnich kulturach są wręcz asocjowane z bogactwem i szlachetnością. Jednym słowem, to doskonały pomysł na ekskluzywny podarek, zwłaszcza dla fanów egzotyki!
- Britannica; "Jade"; https://www.britannica.com/topic/jade-gemstone; 2021-04-29;
- GIA; "Jade"; https://www.gia.edu/jade; 2021-04-29;
- Hobart M. King; "What is Jade"; https://geology.com/gemstones/jade/; 2021-04-29;
- International Gem Society; "Jade symbolism"; https://www.gemsociety.org/article/history-legend-jade-gems-yore/; 2021-04-29;
- Victoria Stokes; "Jade Stone Benefits for Healing, Meditation, and Relationships"; https://www.healthline.com/health/jade-stone-benefits; 2021-04-29;
