Anoreksja – objawy, przyczyny i leczenie anoreksji

Na anoreksję cierpiała ponoć Maria, Królowa Szkocji, co miało blisko związek z religijnymi postami narzucanymi przez ówczesny Kościół. O chorobie po raz pierwszy pisał w 1689 r. angielski lekarz Richard Morton, ale środowisko naukowe uznało ją tak naprawdę dopiero pod koniec XIX w. Jadłowstręt psychiczny, bo tak fachowo określa się anoreksję, dotyka dziś nawet 0.3-0.4% wszystkich młodych dziewcząt na świecie oraz 0.1% młodych chłopców i jest najbardziej śmiertelną wśród wszystkich chorób psychicznych!

Anoreksję określa się jak zaburzenia odżywiania na tle psychologicznym, w których chory odmawia sobie jedzenia z powodu zaburzonego wyobrażenia o ideale ludzkiego ciała. Najczęściej dotyka dziewcząt w wieku od 15 do 19 lat, choć pojawia się również wcześniej i później, a czasem i u płci męskiej. Młodzi ludzie, którzy chorują na jadłowstręt psychiczny mają niestety dziesięć razy wyższe ryzyko śmierci niż ich rówieśnicy!

Objawy anoreksji

Trudno znaleźć dziś młodą dziewczynę, która w jakimś momencie swego życia nie próbuje się odchudzać. Diety są jednym ze współczesnych zaklęć na zdrowe i szczęśliwe życie, a choć nie zawsze wychodzą nam na dobre, ich przestrzeganie i chudnięcie nie oznacza jednak wcale jeszcze anoreksji. Na obraz kliniczny jadłowstrętu psychicznego składają się natomiast takie symptomy jak:

• niska waga ciała;
• rytualne podejście do posiłków;
• dyskomfort, niepokój, a nawet ataki paniki towarzyszące jedzeniu;
• regularne omijanie posiłków i/lub ograniczanie porcji do minimum;
• zaburzenia snu;
• rozwój lanugo, zwanego też meszkiem płodowym i normalnie pokrywającego ciało płodu w celu ochrony przed zimnem; u anorektyków jest klasycznym objawem niedożywienia;
• bardzo sucha skóra i wypadające włosy
• ograniczone krążenie w stopach i dłoniach; wieczne poczucie zimna;
• ograniczone libido;
• wieczny strach przed przybraniem na wadze.

Dla rodziców alarmujące powinny być również takie oznaki, jak wybór luźnych, workowatych ubrań, mających ukryć chudość sylwetki, unikanie rodzinnych posiłków (jedzenie w odosobnieniu), kłamstwa na temat ilości zjedzonego pożywienia, bardzo powolne jedzenie i drobienie posiłków, aby wydawało się, że więcej zostało zajedzone. Anorektycy chętnie również spalają kalorie, więc wybierają spacery zamiast jazdy autem, stanie zamiast siedzenia i mimo słabości zmuszają się do różnych sportów. Często kontrolują swe ciało przed lustrem, ważą się, a w razie niezadowolenia sięgają nawet po środki moczopędne czy przeczyszczające, aby dodatkowo obniżyć wskazanie na wadze.

Diagnozę stawia się na podstawie określonych kryteriów, które obejmują zarówno postrzeganie własnego ciała, jak i niski wskaźnik BMI, poniżej 17 kg/m², a w skrajnych przypadkach nawet 15 kg/m².

Przyczyny anoreksji

Oprócz młodego wieku i płci żeńskiej predysponujące do anoreksji są również takie czynniki jak niska masa ciała, współistniejące choroby psychiczne oraz zaburzenia metaboliczne. Najnowsze badania sugerują wręcz, że w samej biologii organizmu tkwić mogą skłonności do anoreksji, które ściśle związane są ze sposobem metabolizowania cukrów i tłuszczów (Watson, 2019). Ponadto, ponieważ przyczyna jadłowstrętu tkwi w mózgu chorego, jego mechanizm porównuje się często do zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych.

Anorektycy często w młodym wieku nadużywają alkoholu, papierosów czy nielegalnych substancji narkotycznych. Zdaniem naukowców wszystko są to oznaki zaburzenia układu nagrody w mózgu, który nie reaguje na jedzenie, w sposób, jaki powinien (Yao, 2019).

Paradoksalnie, anoreksja wydaje się być również chorobą o charakterze genetycznym. Bliźnięta jednojajowe mają aż o 60% większe szanse rozwoju jadłowstrętu, jeśli choruje ich rodzeństwo. Co więcej, uważa się, że anoreksja częściej występuje w rodzinach, w których dominujące są takie cechy osobowości jak współzawodnictwo, obsesyjność i perfekcjonizm. Zwłaszcza ten ostatni atrybut jest szczególnie często identyfikowany u pacjentów z anoreksją. Pod względem genetycznym anorexia nervosa przejawia się podobnie do schizofrenii, depresji czy nerwic.

Ogromną, choć niezgłębioną jeszcze do końca rolę, w prowokowaniu anoreksji u młodych ludzi odgrywa prawdopodobnie także świat społecznych mediów i związanych z nimi oczekiwań. Promowany jeszcze do niedawna kult szczupłej sylwetki modelek, w połączeniu z naciskami rówieśniczymi powoduje, że niektóre nastolatki w głodzeniu siebie znajdują receptę na samokontrolę, a nawet pozorne szczęście.

Czy anoreksja może być groźna dla zdrowia?

Niestety, choć wielu ludziom wydaje się być zaledwie kaprysem niemądrych nastolatek, anoreksja, jest groźnym schorzeniem prowadzącym do niedożywienia, a nawet śmierci! Odmawianie sobie jedzenia nie tylko bowiem prowadzi do dramatycznego spadku wagi, ale także istotnych niedoborów w organizmie, często odwodnienia, niskiego ciśnienia tętniczego, zaburzeń w równowadze elektrolitów, a nawet arytmii czy bradykardii (obniżenia częstości akcji serca). Anorektycy są ponadto bardziej skłonni do samobójstw.

Do bardzo powszechnych i groźnych dla zdrowia skutków ubocznych anoreksji zalicza się również:

• wyraźne osłabienie funkcji układu odpornościowego
• atrofię mięśni, nerek, jelit i serca spowodowana katabolizmem własnych białek i tłuszczów;
• zaburzenia dermatologiczne obejmujące pękanie i krwawienie naskórka oraz nietolerancję na zimno objawiającą się sinieniem nosa, uszu, ust czy palców;
• osteoporozę, czyli osłabienie struktury kości związane z niedostatkiem wapnia w diecie; prowadzić ono może do częstych złamań;
• zaburzenia hormonalne, zwłaszcza redukcję produkcji estrogenu, która powoduje zatrzymanie cyklów miesiączkowych i dalsze osłabienie układu kostnego
• gastroparezę – gdy masa ciała spadnie 15%-20% poniżej idealnej wagi może pojawić się spowolnienie opróżniania żołądka, przebiegające ze zgagą, mdłościami, wymiotami czy refluksem żołądkowo-przełykowym;
• anemię, która występuje u co piątego anorektyka i związana jest bezpośrednio z niedostatkiem żelaza w diecie.

Naturalne sposoby leczenia anoreksji

Leczenie anoreksji powinno się rozpocząć jak najwcześniej, aby uniknąć ewentualnych negatywnych konsekwencji zdrowotnych. Terapia różni się w przypadku młodzieży do 18 roku życia i osób dorosłych. W tym pierwszym przypadku kluczową rolę przypisuje się terapii behawioralnej obejmującej całą rodzinę – bez wsparcia bliskich i poczucia akceptacji chorzy mają zdecydowanie mniejsze szanse na wyzdrowienie. Chodzi o to, żeby pomóc anorektykom nie tylko przestać się bać utycia, ale także skutecznie zmienić nawyki żywieniowe. U dorosłych większe znaczenie przypisuje się analizie osobowości i zmianie sposobu myślenia samego pacjenta.

Istotną częścią terapii niefarmakologicznej jest edukacja w zakresie odżywiania. Anorektycy muszą rozumieć dlaczego i jakich składników odżywczych potrzebuje ich ciało i jakie zagrożenia wiążą się z niedoborami. Oczywiście, trudno jest im zacząć z dnia na dzień jeść „normalnie”, w związku z czym ważne jest stopniowe i wyważone zmienianie jadłospisu.

Pomoc psychologiczna w przypadku anoreksji jest zdecydowanie kluczowa!

Medycyna w walce z anoreksją

Niestety, większość pacjentów z anoreksją potrzebuje prędzej czy później specjalistycznej pomocy lekarskiej – przede wszystkim psychiatrycznej czy psychologicznej, ale także endokrynologicznej. Dawniej chorym podawano przede wszystkim leki psychotropowe, które jednak okazują się nieskuteczne we wspomaganiu przybierania na wadze, łagodzeniu objawów depresji czy zapobieganiu nawrotom choroby. Popularną metodą było również wmuszanie jedzenia w trakcie hospitalizacji, ale dziś wiemy, że nie rozwiązuje ono problemu, a ewentualny przyrost wagi jest jedynie tymczasowy.

Obecnie do najpopularniejszych leków na anoreksję zalicza się przeciwdepresyjną ketaminę, a także inne antydepresanty, choć wielu lekarzy unika podawania ich młodzieży, a ich kliniczna skuteczność jest kontrowersyjna. Za ciekawą i efektywną uważa się za to przezczaszkową stymulację magnetyczną oraz głęboką stymulację mózgu, związaną z chirurgicznym wstawieniem implantu do mózgu (Park, 2017). Prowadzone są również studia w kontekście wykorzystania leków psychodelicznych, takich jak meskalina, psylocybina czy podtlenek azotu. Generalnie, odchodzi się od modelu, w którym anorektyków zamyka się w szpitalach psychiatrycznych – krótka hospitalizacja wskazana jest jedynie w przypadkach zagrożenia dla życia, np. w efekcie prób samobójczych.

Kiedy należy zwrócić się do lekarza?

Każdy człowiek, którego waga ciała spada poniżej BMI 17 km/m², a który doświadcza problemów psychologicznych związanych z przyjmowaniem pokarmów, powinien rozważyć możliwość jadłowstrętu psychicznego. Jeśli problem nie mija w ciągu kilku miesięcy, ale wydaje się pogłębiać, warto zasięgnąć przynajmniej pomocy psychologa. U osób nieletnich interwencja wskazana jest nawet mimo sprzeciwu chorego – w tym wieku każdy rok niedożywienia może bowiem drastycznie odbić się na rozwoju i funkcjonowaniu.

Pamiętajmy, że anoreksja nie jest schorzeniem błahym i nie może być bagatelizowana. Chociaż bowiem ok. 50% młodych ludzi całkowicie zdrowieje, a nawet 30% obserwuje wyraźną poprawę stanu zdrowia, aż co piąty anorektyk boryka się z jadłowstrętem do końca życia, które nie musi być wcale długie (Lowe, 2001)!