Likopen – właściwości, działanie i występowanie likopenu
Nie bez przyczyny zaleca się, aby codziennie spożywać kilka porcji warzyw. Na świecie istnieje wiele różnych rodzajów diet, ale u prawie wszystkie z nich podstawą są właśnie warzywa. Produkty te stanowią doskonałe źródło witamin i składników mineralnych, lecz nie tylko. Są prawdziwą skarbnicą przeciwutleniaczy, w tym likopenu, zaliczanego do grupy karotenoidów. Likopen jest przede wszystkim znany z korzyści, jakie mogą odnieść mężczyźni – czyli zapobiegania rakowi prostaty. Jednak mało kto wie, że wachlarz właściwości prozdrowotnych likopenu jest o wiele szerszy i dowiesz się o nim z poniższego artykułu.
Występowanie likopenu
Jeżeli ktoś słyszał o likopenie to na pewno kojarzy go z pomidorami. I jest to jak najbardziej zasadne, ponieważ związek ten występuje praktycznie wyłącznie w pomidorach i przetworach pomidorowych. Oczywiście likopen można znaleźć w jeszcze innych produktach, np. w grejpfrutach, arbuzie, morelach, papryce czerwonej, dyni i dzikiej róży. Jednak nie ma co ukrywać, że znajduje się on w nich w tak małych ilościach, że nie będzie mieć żadnego wpływu na nasze zdrowie.
Wracając do pomidorów – zazwyczaj zaleca się spożywanie warzyw w postaci surowej, jak najmniej przetworzonej. Produkty poddane obróbce wstępnej (np. krojeniu, siekaniu), a przede wszystkim obróbce termicznej (gotowaniu, pieczeniu, smażeniu) zawierają zazwyczaj mniejsze ilości prozdrowotnych związków (np. witamin, soli mineralnych) niż ich świeże odpowiedniki. Jednak w przypadku pomidorów i likopenu jest zupełnie odwrotnie!
Mówiąc w uproszczeniu, likopen w pomidorach występuje w połączeniu z innymi związkami chemicznymi. Z tego względu jest trudniej dla nas dostępny, czyli gorzej przyswajalny w organizmie. Z kolei przetwarzanie pomidorów powoduje uwolnienie likopenu ze wspomnianych połączeń. Z tego względu, przetwory pomidorowe cechują się wyższą zawartością likopenu niż pomidory surowe. Jakie produkty zatem spożywać, aby dostarczyć jak najwięcej likopenu? Najlepiej sprawdzą się: zupa pomidorowa, sos pomidorowy, sok pomidorowy, przecier i koncentrat pomidorowy. Likopen w wysokich ilościach znajduje się również w ketchupie – jednak ze względu na skład większości tego typu produktów, nie powinien być on dla nas głównym źródłem likopenu. Zazwyczaj ketchup dostępny w sprzedaży charakteryzuje się wysoką zawartością cukrów prostych i soli – czyli składników, które powinniśmy ograniczyć w naszej diecie.
Likopen jest również dość popularnym składnikiem suplementów diety. W tego typu produktach występuje głównie w formie kapsułek i kropli. Jeżeli ktoś zdecyduje się na wybór takiego preparatu, warto wybrać ten suplement z likopenem, który w składzie zawiera dodatkowo olej roślinny (np. oliwę z oliwek). Dlaczego takie rozwiązanie jest najlepsze? O tym w poniższej części artykułu.
Dlaczego likopen i tłuszcz to dobre połączenie?
Jak wcześniej zasugerowano, likopen dobrze jest spożywać w obecności tłuszczu. Skąd pomysł na takie połączenie? Likopen jest zaliczany do karotenoidów – związków lipofilnych, czyli takich, które dobrze rozpuszczają się w tłuszczach. W efekcie, połączenie likopenu z tłuszczem spowoduje jego lepsze wchłanianie w naszym ustroju.
Przeprowadzone badania naukowe pokazały, że spożywanie pomidorów z dodatkiem oleju powoduje większy wzrost stężenia likopenu we krwi, w porównaniu do spożywania pomidorów bez dodatku tłuszczu.
Ile spożywać likopenu?
Likopen nie jest nam niezbędny do życia (co nie zmienia faktu, że jest bardzo wartościowy dla naszego zdrowia) i z tego względu nie sformułowano dla niego zaleceń co do wysokości spożycia. Jednak jak przedstawiono w dalszej części artykułu, przeprowadzono wiele badań naukowych nad potencjałem prozdrowotnym likopenu. I na podstawie tychże doświadczeń można oszacować, jaka dawka likopenu jest skuteczna. Wydaje się, że korzyści zdrowotne możemy osiągnąć dostarczając likopenu w ilości ok. 10-25 mg/dzień. Jest to stosunkowo dużo, zważywszy na to, że spożywamy dziennie średnio ok. 1-8 mg tego składnika.
Aby dostarczyć zadowalających ilości likopenu powinniśmy w ciągu dnia sięgnąć po np. 2 duże pomidory. Odpowiednią jego porcję dostarczy nam również 1 szklanka soku pomidorowego i 0,5 szklanki zupy pomidorowej.
Likopen – wpływ na zdrowie
Likopen wsparciem dla mężczyzn
Kto by się spodziewał, że spożywanie pomidorów i produktów przygotowanych na ich bazie może przynieść wiele korzyści zdrowotnych, głównie mężczyznom? A jednak. Zawarty w nich likopen wpływa pozytywnie na stan prostaty. W literaturze naukowej można spotkać wiele badań, które pokazują, że mężczyźni spożywający wysokie ilości likopenu rzadziej chorują na raka prostaty. Aktualny stan wiedzy jasno wskazuje, że dostarczanie likopenu może zmniejszać ryzyko raka prostaty nawet o kilkanaście procent. Warto przy tym przypomnieć, że likopen lepiej przyswaja się z produktów przetworzonych. Z tego względu lepiej częściej sięgać po przetwory pomidorowe (np. sok z pomidorów, zupę pomidorową, koncentrat pomidorowy) niż po surowe pomidory. Choć i one wpłyną korzystnie, lecz w mniejszym stopniu.
Właściwości przeciwnowotworowe likopenu
Wspomniane działanie antynowotworowe likopenu nie odnosi się wyłącznie do raka prostaty. Wiele razy zaobserwowano, że związek ten hamuje ryzyko rozwoju również innych nowotworów (i to nie tylko u mężczyzn). Naukowcy wykazali, że dostarczanie odpowiednich ilości likopenu, w tym wysokie spożycie pomidorów i przetworów pomidorowych prowadzi do obniżenia ryzyka wystąpienia raka żołądka i raka trzustki. Nie do końca jednak potwierdzono, czy likopen może nas ustrzec przed rozwojem raka jelita grubego i raka jajników. Na potwierdzenie tych przypuszczeń są pewne przesłanki, ale muszą zostać jeszcze zweryfikowane w kolejnych badaniach naukowych.
Likopen dla osób z chorobami układu krążenia
Pomidory mają wiele wspólnego z naszym sercem i nie jest to tylko kolor czerwony. Zawarty w nich likopen może wspomagać pracę serca i chronić je przed chorobami. Dla przykładu, w 2013 roku na łamach czasopisma British Journal of Nutrition opublikowano wyniki badania naukowego, w którym analizowano wpływ spożywania likopenu na rozwój chorób serca. Naukowcy zaobserwowali, że osoby, które dostarczały wysokie ilości likopenu cechowały się mniejszym ryzykiem choroby wieńcowej serca, o aż 26%.
Likopen to również sprzymierzeniec dla osób zmagających się ze zbyt wysokim ciśnieniem tętniczym krwi i nadciśnieniem tętniczym. W literaturze naukowej można znaleźć wiele badań naukowych, które potwierdzają działanie hipotensyjne (obniżające ciśnienie krwi) likopenu. Opublikowane wyniki metaanaliz pokazały, że włączenie do swojej diety wysokich dawek likopenu (powyżej 10 mg/dzień) pomaga skutecznie obniżyć skurczowe ciśnienie krwi (o średnio ok. 5 mmHg). Jak można się spodziewać, właściwości hipotensyjne są przede wszystkim obserwowane u osób, u których stwierdzono wysokie ciśnienie krwi. Stąd nie ma zagrożenia, że u osób zdrowych z ciśnieniem krwi w normie nastąpi jego niepożądane obniżenie. W związku z tym, że likopen reguluje ciśnienie tętnicze krwi, można sądzić, że regularne spożywanie pomidorów i ich przetworów może z dużym prawdopodobieństwem uchronić nas przed rozwojem nadciśnienia tętniczego.
Likopen nie tylko chroni nas przed chorobami serca i nadciśnieniem tętniczym. Badacze dowiedli, że związek ten może nas również ochronić przed udarem mózgu. W 2014 roku w renomowanym czasopiśmie Scientific Reports zamieszczono wyniki metaanalizy badań prospektywnych, które jasno wskazały, że osoby, które cechowały się wysokim stężeniem likopenu we krwi miały statystycznie istotnie niższe ryzyko udaru mózgu (aż o ok. 31%).
Likopen w walce z cholesterolem
Wysoki poziom cholesterolu jest niepodważalnie istotnym problemem zdrowia publicznego. Szacuje się, że w samych Stanach Zjednoczonych niemal 100 milinów osób w wieku powyżej 20 lat ma przekroczone normy cholesterolu. O ile cholesterol spełnia kilka ważnych funkcji w naszym organizmie (w normalnych ilościach), to jego nadmiar może być szczególnie niebezpieczny.
Zbyt wysokie stężenie tego składnika we krwi może zwiększać ryzyko miażdżycy, chorób serca, udarów mózgu. Sugeruje się również, że cholesterol w ilości przekraczającej normy może być przyczyną pogorszenia się pamięci i obniżenia sprawności funkcji umysłowych. Co więcej, prawdopodobnie cholesterol może przyspieszać tworzenie się płytek beta-amyloidowych i w związku z tym zwiększać ryzyko chorób neurodegeneracyjnych, np. choroby Alzheimera.
Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia tych wszystkich schorzeń należy zadbać o to, aby cholesterolu nie było w naszym organizmie za dużo. I w tym pomocny może być właśnie likopen. Na podstawie wykonanej metaanalizy badań interwencyjnych potwierdzono, że wspomniany związek jest skuteczny w obniżaniu cholesterolu we krwi. Zaobserwowano, że spożywanie go w wysokich ilościach przyczynia się do obniżenia cholesterolu całkowitego (o 7,55 mg/dl) i cholesterolu LDL (o 10,35 mg/dl). Naukowcy stwierdzili, że likopen był szczególnie skuteczny, gdy jego podaż wyniosła powyżej 25 mg/dzień.
Likopen posiada szerokie właściwości prozdrowotne
Likopen to naturalny przeciwutleniacz należący do grupy karotenoidów, którego najważniejszym źródłem w diecie są pomidory, a w szczególności przetwory pomidorowe. Posiada szerokie właściwości prozdrowotne – ma działanie przeciwnowotworowe, obniża poziom cholesterolu we krwi, zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i zmniejsza ciśnienie tętnicze. Najlepszą biodostępność wykazuje, gdy jest spożywany w obecności tłuszczu (np. oleju roślinnego).
- Chen P. i wsp.; "Lycopene and Risk of Prostate Cancer: A Systematic Review and Meta-Analysis."; Medicine, 2015, 94, 33: e1260.;
- Rowles JL. i wsp.; "Increased dietary and circulating lycopene are associated with reduced prostate cancer risk: a systematic review and meta-analysis."; Prostate Cancer Psotatic Dis, 2017, 20, 4: 361-377.;
- Song B. i wsp.; "Lycopene and risk of cardiovascular diseases: A meta-analysis of observational studies."; Mol Nutr Food Res, 2017, 61, 9.;
- Story EN. i wsp.; "An Update on the Health Effects of Tomato Lycopene."; Annu Rev Food Sci Technol, 2010, 1.;
- Yang T. i wsp.; "The role of tomato products and lycopene in the prevention of gastric cancer: a meta-analysis of epidemiologic studies."; Med Hypotheses, 2013, 80, 4: 383-388.;
- Zhou Y. i wsp.; "Association of carotenoids with risk of gastric cancer: A meta-analysis."; Clin Nutr, 2016, 35, 1: 109-116.;
- Ried K. i wsp.; "Protective effect of lycopene on serum cholesterol and blood pressure: Meta-analyses of intervention trials."; Maturitas, 2011, 68, 4: 299-310.;
- Li X. i wsp.:; "Dietary and circulating lycopene and stroke risk: a meta-analysis of prospective studies."; Sci Rep, 2014, 4: 5031.;
- Wolak T. i wsp.; "Effect of Tomato Nutrient Complex on Blood Pressure: A Double Blind, Randomized Dose–Response Study."; Nutrients, 2019, 11, 5: 950.;
- Li X. i wsp.; "Lycopene Supplement and Blood Pressure: An Updated Meta-Analysis of Intervention Trials."; Nutrients, 2013, 5, 9: 3696-3712.;