Kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus)

Wstęp

Kleszcz łąkowy występuje powszechnie w Europie Środkowej w strefie klimatu umiarkowanego. Występuje także w Azji Wschodniej. Jest pospolitym gatunkiem w Polsce, Czechach, Słowacji, Austrii i na Węgrzech. W Polsce najczęściej spotyka się go w północnej i wschodniej części kraju. Przez ostatnie lata obserwuje się jednak stopniową ekspansję tego gatunku na inne tereny.

Budowa

Ciało kleszcza łąkowego jest owalne i spłaszczone grzbieto-brzusznie. W jego budowie można wyróżnić dwie główne części, charakterystyczne dla wszystkich kleszczy: przednią gnatosomę oraz tylną idiosomę. W gnatosomie znajdują się szczękoczułki, nogogłaszczki i aparat gębowy typu kłująco-ssącego. Idiosoma składa się z podosomy, która obejmuje cztery pary odnóży krocznych oraz opistosomy, stanowiącej resztę ciała tego pajęczaka. Odnóża tułowiowe pełnią funkcje lokomotoryczne i są zakończone pazurkami, które pozwalają na przyczepienie do skóry i sierści żywiciela. W ubarwieniu i wielkości widoczny jest dymorfizm płciowy. Kleszcz łąkowy ma brunatną barwę, a na tarczce grzbietowej u samic widoczny jest biały rysunek w kształcie nieregularnej pajęczyny. Samce mają białe plamy na całej części grzbietowej. Oczy są proste, płaskie i położone brzeżnie. Długość ciała samców wynosi 3,45-5,15 mm. Samice są mniejsze i maja 2,75-4,75 mm długości. Jednak ich rozmiary znacznie się zwiększają po najedzeniu, mogą wtedy osiągać nawet 13 mm. Pozwala im na to bardzo elastyczna idiosoma.

Biologia

W cyklu życiowym kleszczy łąkowych występuje trzech żywicieli. Cały cykl rozwojowy zawiera się zazwyczaj w jednym roku. Obejmuje on trzy stadia życiowe: larwy, nimfy i imago, czyli osobniki dorosłe. Zapłodnienie jest zewnętrzne i odbywa się na żywicielu. Samce pozostają na nim przez parę dni, a samice od razu po zapłodnieniu opadają na podłoże. Samice składają w czerwcu 3000-7200 jaj, z których po 12-19 dniach wykluwają się niewielkie, owalne larwy. Żerują one przez 3-8 dni, a następnie linieją i w ciągu miesiąca przeobrażają się w nimfy. Te po krótkim okresie żerowania przechodzą kolejne linienie i przekształcają się w osobniki dorosłe. Kleszcze łąkowe są pasożytami zewnętrznymi i żywią się krwią żywicieli. W przeciwieństwie do najpowszechniejszego w Polsce kleszcza pospolitego, samce także żywią się krwią. Jednak trwa to zdecydowanie krócej niż u samic, zaledwie 3-5 dni., ponieważ samce giną po zapłodnieniu. Dorosłe osobniki żerują na dużych ssakach drapieżnych, takich jak psy, koty, konie, owce, lisy, dziki, sarny, jelenie oraz żubry. Czasem atakują także ludzi, choć znacznie rzadziej niż najpopularniejszy w Polsce kleszcz pospolity. Niedojrzałe stadia żerują z kolei na drobnych ssakach owadożernych. Intensywność żerowania zmienia się w zależności od pory roku oraz od pory dnia. Kleszcze są aktywne głównie rano i o zmierzchu. Szczyt aktywności wiosenny trwa od połowy marca do połowy czerwca, a szczyt jesienny od połowy sierpnia do połowy listopada. Maksymalną aktywność obserwuje się w kwietniu. Zimą kleszcze zazwyczaj zapadają w stan uśpienia, czyli w diapauzę, która trwa zazwyczaj od końca listopada do początku marca. Jednak niektóre osobniki mogą być czasem aktywne także zimą, jeśli temperatura nie spadnie poniżej -10^oC. Potrafią także przetrwać nawet przez miesiąc pod wodą. Kleszcze łąkowe stanowią zagrożenie, ponieważ są wektorami wirusów kleszczowego zapalenia mózgu i omskiej gorączki krwotocznej. Przenoszą także wiele groźnych dla człowieka bakterii i czynników chorobotwórczych, które mogą powodować choroby takie jak salmonelloza, riketsjoza, babeszjoza, listerioza, teilerioza, gorączka Q, tularemia czy borelioza. Są także wektorem babeszjozy psów, która atakuje też wilki i lisy.

Występowanie

Jak sama nazwa wskazuje, kleszcze łąkowe licznie występują w ekosystemach łąkowych oraz zakrzewionych pastwiskach. Preferują wilgotne i zacienione środowisko, więc można je również spotkać w dolinach rzek i strumieniu, na terenach bagnistych lub torfowych, a także w lasach liściastych. Czasem można je także spotkać na terenach miejskich, ponieważ są tam przenoszone na żywicielach – psach i kotach. Niedojrzałe stadia przebywają zazwyczaj w norach małych ssaków.