Zanieczyszczenie powietrza w Polsce - rodzaje, przyczyny i zapobieganie zanieczyszczeniom powietrza
Ekologia.pl Ochrona środowiska Zanieczyszczenia powietrza, wód i gleby Zanieczyszczenie powietrza w Polsce – rodzaje, przyczyny i zapobieganie zanieczyszczeniom powietrza

Zanieczyszczenie powietrza w Polsce – rodzaje, przyczyny i zapobieganie zanieczyszczeniom powietrza

Ekolodzy są zgodni, że zanieczyszczenie powietrza stanowi największe zagrożenie dla środowiska naturalnego. Mimo że prowadzone od dekad działania ochronne przyniosły wyraźną redukcję szkodliwych emisji, w naszym kraju sytuacja wciąż prezentuje się bardzo negatywnie. Według Światowego Raportu Jakości Powietrza za rok 2020 miasto Orzesze zajmowało niechlubne pierwsze miejsce w zakresie nasilenia smogu w Europie! Zanieczyszczenie powietrza w Polsce pozostaje więc gorącym, a wręcz duszącym tematem.

Procesy spalania są głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza w Polsce. Źródło: TR STOK/Shutterstock

Procesy spalania są głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza w Polsce. Źródło: TR STOK/Shutterstock
Spis treści


Zgodnie z definicją podawaną przez Główny Urząd Statystyczny jako zanieczyszczanie powietrza rozumie się wprowadzanie przez człowieka do powietrza substancji stałych, ciekłych i gazowych w ilościach mogących zagrażać zdrowiu człowieka lub ujemnie wpływać na klimat, przyrodę, glebę, wodę lub powodować inne szkody w środowisku. Niestety, substancji takich jest dość sporo, a ich oddziaływanie jest dalekosiężne i poważne w skutkach.

Podstawowe rodzaje zanieczyszczeń powietrza

Ogólnie zanieczyszczenia powietrza można podzielić na antropogeniczne, a więc zawinione działalnością człowieka oraz naturalne. Te ostatnie wbrew pozorom w skali świata nie są wcale bagatelne. Należą do nich m.in. pożary lasów, wietrzenie skał, pył kosmiczny czy wyładowania atmosferyczne. W Polsce brakuje jednak wulkanów, które mogłyby incydentalnie pogorszyć stan lokalnej atmosfery w znaczący sposób. Wszystkie poważne problemy ze smogiem w naszym kraju wynikają wyłącznie z procesów cywilizacyjnych.

Największe zagrożenie dla środowiska stwarzają emisje gazów takich jak dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i dwutlenek węgla. CO2 jest dodatkowo zaliczany do grupy gazów cieplarnianych wpływających na zjawisko globalnego podwyższania temperatury wokół naszej planety. Należą do nich również para wodna, ozon, metan, freony, halon, podtlenek azotu oraz gazy przemysłowe. Do najgroźniejszych dla zdrowia zanieczyszczeń powietrza spotykanych w Polsce zalicza się pyły węglowe, lotne związki organiczne (wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne), pyły zawieszone oraz ołów. Niestety, także inne metale ciężkie emitowane są bezpośrednio do powietrza i wdychane przez ludzi. Należą do nich przede wszystkim cynk, nikiel i miedź, a w mniejszych ilościach również kadm i rtęć.

Kilka słów warto poświęcić wspomnianym wyżej pyłom zawieszonym (PM). Są to drobne cząsteczki ciał stałych, które zawierać mogą wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, dioksyny, azbest, metale ciężkie, siarkę czy furany. Im są drobniejsze, tym bardziej problematyczne są dla zdrowia ludzkiego. Niestety, w okresie jesienno-zimowym, gdy poziom spalania jest wyższy, w wielu polskich miastach pojawia się wysokie stężenie pyłów zwane smogiem.

Źródła zanieczyszczenia powietrza w Polsce

Podstawowym problemem związanym z zanieczyszczeniami powietrza jest fakt, że mało kiedy mają one charakter lokalny. Zawieszone w atmosferze substancje toksyczne łatwo rozprzestrzeniają się, niesione z wiatrem na dalekie odległości.

W Polsce za główne źródło zanieczyszczenia powietrza uważa się procesy spalania zachodzące przede wszystkim w branży energetycznej, ale także przemyśle (wytwórczym, budowniczym, itp.), transporcie oraz gospodarstwach domowych. Wszędzie tam, gdzie paliwa kopalne spalane są w celu pozyskania energii lub ciepła, zachodzi intensywna emisja dwutlenku siarki, tlenków azotu, tlenku i dwutlenku węgla oraz niemetanowych lotnych związków organicznych. Do poważniejszych trucicieli zalicza się także rolnictwo, a zwłaszcza gospodarka odchodami zwierzęcymi stosowanymi jako nawozy naturalne. W związku z tym procesem do atmosfery uwalniane są ogromne ilości amoniaku oraz metanu.

Jeśli chodzi o emisję pyłów, to głównymi winnymi w Polsce pozostają gospodarstwa domowe, a niewiele mniejszą szkodę wyrządza też ogólnie pojmowany przemysł. Gazy cieplarniane natomiast pochodzą przede wszystkim z przemysłu energetycznego i rolnictwa, ale także gospodarki odpadami. Procesy spalania w energetyce, przemyśle oraz małych źródłach są również odpowiedzialne za większą część emisji metali ciężkich. Inne industrialne procesy produkcyjne w szczególny sposób obciążają natomiast krajowe powietrze ołowiem i miedzią.

Smog nad Warszawą. Źródło: Martyn Jandula/Shutterstock

Monitoring powietrza w Polsce

Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. nakłada obowiązek przeprowadzanie regularnych kontroli stanu powietrza w Polsce na Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOS). Na jego stronie internetowej znaleźć można coroczne sprawozdania na temat oceny jakości powietrza w poszczególnych strefach kraju, jak również roczne raporty dla całej Polski oraz opracowania dotyczące wybranych typów zanieczyszczeń. Co z nich wynika?


Nie da się ukryć, że bardzo wiele w naszym kraju zmieniło się na lepsze. Według danych GUS w ciągu ostatnich dwóch dekadach konsekwentnie obniża się poziom emisji wszystkich zanieczyszczeń powietrza za wyjątkiem dwutlenku węgla. Dla przykładu tylko na przestrzeni jednego roku (2018-2019) emisja dwutlenku siarki zmniejszyła się o 14%, a tlenku węgla o 10%. Za główne przyczyny tego spektakularnego sukcesu uważa się modernizację sektora energetycznego, poprawę jakości węgla wykorzystywanego do spalania, a także wprowadzenia surowych limitów emisyjnych.

Geograficzne różnice w poziomie zanieczyszczeń powietrza są jednak dość spore:

  • Pod względem emisji dwutlenku węgla sytuacja najgorzej prezentuje się w województwie mazowieckim, łódzkim i śląskim.
  • Najwyższą emisję podtlenku azotu w 2019 r. zanotowano w województwach wielkopolskim i mazowieckim.
  • Najwyższe roczne stężenie dwutlenku azotu w 2020 r. zaobserwowano w Krakowie. Niestety przekraczało ono dopuszczalne normy.
  • Najwyższy poziom 24-godzinnego stężenia dwutlenku siarki obserwuje się regularnie w Aglomeracji Trójmiejskiej.
  • Najwyższe średnie stężenia rakotwórczego bezno(a)pirenu zaobserwowano w 2020 r. Aglomeracji Krakowskiej.
  • Najwięcej dni (22) z przekroczonym dopuszczalnym stężeniem ozonu wystąpiło w Aglomeracji Wrocławskiej. Niestety, zanieczyszczenie powietrza ozonem wciąż wykazuje znaczące fluktuacje, choć w roku 2020 r. zaobserwowano wyraźny spadek na terenie całego kraju w stosunku do 2 poprzednich lat.

Bardzo poważnym problemem jest jednak wciąż poziom emisji pyłów zawieszonych. Krajowa norma wskaźnika średniego narażenia na pył PM2,5 wynosi 20 μg/m3, a mimo że uległa znaczącej redukcji w ostatnich 10 latach wciąż wynosi 19 μg/m3. Przekroczenie norm wciąż obserwowane jest w Aglomeracji Krakowskiej, Aglomeracji Górnośląskiej, Aglomeracji Łódzkiej oraz Rybnicko-Jastrzębskiej. 

Niestety, na tle innych krajów europejskich wciąż wpadamy blado. Pod względem ilości uwalnianego do atmosfery dwutlenku siarki zajmujemy niechlubne pierwsze miejsce, zaś pod względem tlenków azotu czwarte. Wyprzedzają nas tutaj tylko tak uprzemysłowione kraje jak Niemcy, Wielka Brytania i Francja. Także w zakresie wspomnianych wyżej pyłów mamy się czego wstydzić: w Europie w emisji PM10 wyprzedzają nas tylko Bułgaria, Chorwacja i Grecja, zaś w emisji PM2,5 jedynie Bułgaria!

Tabela przedstawiająca poziom emisji głównych zanieczyszczeń powietrza w Polsce w latach 2000 i 2019; opracowanie własne na podst. raportu „Ochrona środowiska 2021” GUS

Skutki zanieczyszczenia powietrza

Silne zanieczyszczenie powietrza jest oczywiście poważnym zagrożeniem dla ludzkiego zdrowia. Już dziś w aglomeracjach o regularnie przekroczonych normach dopuszczalnych stężeń toksycznych substancji oraz utrzymującym się smogu obserwuje się na większą skalę problemy zdrowotne wśród dzieci i dorosłych.

Jednym z poważniejszych zagrożeń dla ludzkiego zdrowia jest pył zawieszony, zwłaszcza drobne cząstki PM10 oraz bardzo drobne PM2,5. Wdychane wraz z powietrzem potrafią przenikać do najgłębszych części płuc, gdzie ulegają akumulacji bądź są dalej roznoszone po ciele wraz z krwiobiegiem. Bezpośrednie skutki życia w miejscach silnie zanieczyszczonych pyłami obejmują osłabienie czynności płuc, kaszel, ostre zapalenie oskrzeli lub nasilenie astmy. Ponadto bardzo drobne pyły oskarżane są o zwiększanie ryzyka zachorowania na nowotwory dróg oddechowych, miażdżycę, niewydolność sercową, a także zapalenie naczyń krwionośnych.

Ogólnie, długotrwała ekspozycja na silnie skażone powietrze kojarzona jest również z wadami wrodzonymi, uszkodzeniami systemu nerwowego, a także niewydolnością wątroby i śledziony. Według badania opublikowanego przez niemieckich naukowców w 2021 r. zanieczyszczenia powietrza odpowiadają corocznie za 9 milionów przedwczesnych zgonów w samej tylko Europie!

Niestety, skutki zanieczyszczeń są o wiele bardziej dalekosiężne. Według szacunków Europejskiej Agencji ds. Ochrony Środowiska rocznie kosztują one społeczeństwo EU od 277 do 433 miliardów euro. To więcej niż 2-3% rocznego PKB większości krajów członkowskich! Skąd te liczby? W rachunku podlicza się także takie efekty emisji szkodliwych gazów i pyłów, jak:

Spalanie paliw stałych w gospodarstwach domowych i kotłowniach osiedlowych pozostaje dużym problemem. Źródło: Skylines/Shutterstock

Jakie wyzwania nas czekają?

Analitycy uważają, że poważnym utrudnieniem w realizacji ambitnych celów emisyjnych jest stale rosnąca w Polsce liczba samochodów. Nawet mimo wykorzystania bardziej ekologicznych paliw zanieczyszczenia pochodzące z transportu są i będą wielkim problemem. Dalszym kluczowym problemem jest emisja komunalno-bytowa, która zdaniem GIOS odpowiada za 40% całkowitej emisji pyłów PM2,5 w Polsce. Zdaniem analityków, aby sytuacja uległa poprawie należy nie tylko wprowadzić zmiany legislacyjne, instytucjonalne i infrastrukturalne, ale także podnieść świadomość ekologiczną szerokiego społeczeństwa. Eksperci wskazują, że szczególnie istotne jest wprowadzenie standardów jakościowych dla paliw stałych, kontrola standardów emisyjnych kotłów, dofinansowanie modernizacji systemów grzewczych, a także wprowadzenie ograniczeń w zakresie wykorzystania paliw stałych do ogrzewania budynków i wody.


Pozostaje mieć nadzieję, że politycy, samorządy oraz przedstawiciele przemysłu będą potrafili znaleźć wspólny język i dostateczną motywację do współpracy w zakresie redukcji zanieczyszczeń środowiska. Każdy z nas może jednak przyczynić się do poprawy inwestując w czystsze rozwiązania energetyczne w domach oraz wybierając transport miejski lub rower zamiast samochodu!

Ekologia.pl (Agata Pavlinec)
Bibliografia
  1. „Ochrona środowiska 2021”, GUS, 2021;
  2. „Jakość powietrza w Polsce w roku 2020 w świetle wyników pomiarów prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska” Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2021;
  3. „Zanieczyszczenie powietrza wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi na stacjach tła miejskiego w 2020 roku”, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2021;
  4. „#Oddychaj Polsko. Raport o stanie powietrza 2020” Airly, 2020;
  5. „Jakość powietrza w Polsce – stan obecny i propozycje działań naprawczych”, Global Compact Network Poland, Warszawa 2022;
  6. „Zanieczyszczenia powietrza” Zintegrowana Platforma Edukacyjna, https://zpe.gov.pl/a/zanieczyszczenia-powietrza/D10IvM3rZ, 5/09/2022;
  7. „World Air Quality Report 2020” IQ Report, https://www.greenpeace.org/static/planet4-romania-stateless/2021/03/d8050eab-2020-world_air_quality_report.pdf, 5/09/2022;
  8. “Urban population exposure to air pollution in Europe over the last decades” Pierre Sicard i in., https://enveurope.springeropen.com/articles/10.1186/s12302-020-00450-2, 5/09/2022;
  9. “Air quality in Europe 2021” European Environment Agency, https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2021, 5/09/2022;
4.9/5 - (12 votes)
Post Banner Post Banner
Subscribe
Powiadom o
35 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments

Mógł by to ktoś zaktualizować ? Zrobić analizę porównawczą z latami ubiegłymi ? Ta mapka na tej stronie wisi na pewno bite 3 lata jak nic.

A gdzie wcięło Warszawę??? Taka czysta się zrobiła???

są to dane za jaki rok?

guwniane poprawcie to