Czynniki abiotyczne – nieożywione, martwe.
Czynniki biotyczne – ożywione.
O czynnikach abiotycznych mówi się, że są natury fizycznej, ponieważ określają warunki przyrody nieożywionej (nieorganicznej) danego ekosystemu. To one – między innymi – tworzą biotop, czyli środowisko życia biocenozy. Czynniki abiotyczne samodzielnie lub wraz z innymi czynnikami kształtują ekosystemy niezależnie od ich poziomu organizacji. Mają wpływ na rozmieszczenie organizmów nie tylko w ramach poszczególnych biocenoz, ale również w skali globu.
Czynniki abiotyczne dzielą się na klimatyczne i edaficzne.
Czynniki abiotyczne klimatyczne:
- temperatura,
- światło,
- ciśnienie atmosferyczne,
- wilgotność powietrza,
- kształtowanie powierzchni terenu,
- skalistość ziemi,
- promieniowanie i jonizacja powietrza,
- czynniki chemiczne – głównie skład chemiczny wód i atmosfery.
pixabay.com
- fizyczne: struktura, temperatura i wilgotność gleby,
- chemiczne: kwasowość gleby oraz zawartość soli mineralnych i innych związków,
- biologiczne: zespół organizmów zamieszkujących glebę.
Czynniki edaficzne są wyodrębnione jako osobna grupa czynników abiotycznych, ponieważ gleba to kluczowa część ekosystemów lądowych.
Konkretne przykłady wypływu czynników abiotycznych na część ożywioną środowiska to:
- zasolenie wód,
- skala efektu cieplarnianego,
- ilość opadów deszczu,
- intensywność promieniowania słonecznego,
- zanieczyszczenia powietrza,
- nasycenie powietrza tlenem,
- użycie pestycydów,
- składniki pokarmowe zawarte w glebie itd.
pixabay.com
Bardzo obrazowym przykładem wpływu czynnika abiotycznego na kształtowanie biocenozy jest zależność pomiędzy przystosowaniem organizmów żywych a zawartością wody w środowisku.
Środowiska wodne – żyją w nich rośliny wodolubne, ze słabo wykształconymi korzeniami i o dobrze rozwiniętym miękiszu powietrznym. Zwierzęta środowisk wodnych mają z kolei budowę odpowiednio spłaszczoną, bocznie lub grzbietobrzusznie. Ich ciało pokryte jest wydzieliną ułatwiającą poruszanie się i bytowanie w wodzie (np. tłuszcz czy śluz). Oddychają całą powierzchnią ciała lub skrzelami.
Środowiska wilgotne – rośliny i zwierzęta preferujące cień i dużą wilgotność powietrza. Ich struktury nie są w wystarczający sposób chronione przed parowaniem. Rośliny rzadko bywają wystawione na słońce, ponieważ mogą ulegać poparzeniom, zwierzęta z podobnego powodu wybierają nocny tryb życia.
Środowiska suche – rośliny zamieszkujące środowiska suche nazywamy kserofitami. Są wyposażone w grube i mięsiste liście oraz łodygi, zdolne do magazynowania wody (sukulenty) lub mają rozbudowany system korzeniowy, sięgający wód gruntowych (sklerofity). Zwierzęta środowisk suchych przystosowane poprzez specyficzne elementy budowy (pancerze, skorupy itd.), ograniczoną możliwość odparowywania wody i dostosowany do tego metabolizm. Charakteryzują się zmiennym trybem życia. Potrafią funkcjonować bez pobierania wody przez długi czas.
pixabay.com
Przez długi czas czynniki abiotyczne traktowane były jako jedyne elementy tworzące biotop. Obecnie definiuje się go jako zbiór czynników abiotycznych zmienionych przez biocenozę. Czynniki nieożywione w dalszym ciągu jednak pozostają głównymi składowymi biotopu i mają najistotniejszy wpływ na życie roślin oraz zwierząt, które go zamieszkują. Wszelkie zmiany w obrębie czynników nieożywionych, zwłaszcza gwałtowne i szeroko zakrojone, mają wpływ na dotychczasowy kształt ekosystemu. Zmiany te mogą doprowadzić nawet do zahamowania rozwoju organizmów żywych czy drastycznie zmienić strukturę ekosystemu, wymuszając ponowne przystosowanie się organizmów do zastanych warunków środowiskowych.
Przykłady drastycznych zmian czynników abiotycznych:
- transgresja morska: zalanie terytorium lądowego przez wody morskie,
- degradacja zasobów wody pitnej,
- niszczenie warstwy ozonowej.
Zdolność organizmów do znoszenia zmian natężenia czynników abiotycznych to tolerancja ekologiczna.
Poprzez czynniki abiotyczne człowiek wpływa na kształt fauny i flory, zarówno w zakresie środowiska lokalnego, jak i w sakli globalnej. Dokonuje tego np. poprzez zatruwanie powietrza, wód oraz gleb.
pixabay.com
Bibliografia
- Charles J. Krebs; “Ekologia”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011;
- Aulay Mackenzie, Andy S. Ball, Sonia R. Virdee; “Ekologia. Krótkie wykłady”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2015;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. II”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia Geograficzna Świata, tom IX Ziemia ”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1997;
- Zbigniew Podbielkowski, Maria Podbielkowska; “Przystosowanie roślin do środowiska”; Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1992;
- promil
