- Człowiek - sprawca zmian
- Ekspansywna potrzeba energii
- Czynnik antropopresji
- Przykład antropopresji
- Skutki antropopresji
- Odpady, ścieki i zanieczyszczenia
- Rosnąca świadomość ekologiczna
- Podsumowanie
Człowiek - sprawca zmian
Człowiek, jako organizm heterotroficzny, wymaga dostarczania energii z zewnątrz (z biomasy). W tym celu ludzkość wykorzystuje rośliny, zwierzęta oraz surowce mineralne. Jest to główna przyczyna naszej ingerencji w środowisko.Środowisko przyrodnicze stanowi aktywny układ, który charakteryzuje się ciągłą dynamiką procesów w nim zachodzących. Wskutek tego obserwujemy różnorodne przeobrażenia jego elementów. Zmiany te mogą mieć wieloraką specyfikę, np. zachodzą powoli lub gwałtownie, lokalnie albo globalnie. Obszar zmian dotyczy zwykle kilku sfer jednocześnie – atmosfery, hydrosfery, litosfery i biosfery. Naturalnymi czynnikami wywołującymi przeobrażenia Ziemi od milionów lat są między innymi: woda, lód, wiatr, ruchy tektoniczne, rośliny i zwierzęta (także mikroorganizmy), a nawet położenie naszej planety w Układzie Słonecznym.
Nasi przodkowie pojawili się na Ziemi około 5 mln lat temu. Szacuje się, że człowiek rozumny powstał 400 000 lat temu. Czas istnienia Ziemi to 5 mld lat. Brak dowodów na to, że człowiek we wczesnym okresie rozwoju oddziaływał na środowisko w sposób tak znaczący jak dziś. Zdolność do wytwarzania narzędzi pozwoliła ludzkości na ekspansywne korzystanie z zasobów środowiska, czyniąc człowieka głównym sprawcą przemian środowiska.
Ekspansywna potrzeba energii
Węgiel, ropa, gaz ziemny (szczątki organiczne) – to energia w postaci paliwa, z której człowiek korzysta na ogromną skalę, w celu podtrzymania ekosystemów miejsko-przemysłowych. Powszechny dostęp do energii umożliwia rozwój społeczności i daje przestrzeń do odkrywania nowych aspektów życia, takich jak turystyka, rekreacja, sport.Rozwój rolnictwa i rozbudowa miast powodowały utratę pierwotnego stanu krajobrazu. Szczególny okres trwa od około 10 tys lat, człowiek bowiem podjął próbę sterowania procesami w ekosystemie. Jednym z kluczowych momentów w historii ludzkości było rozpoczęcie masowej produkcji żywności. Ciągła eksploatacja paliw kopalnych, rozwój nowych źródeł energii (jądrowa), rewolucja przemysłowa i mechanizacja – to wszystko odbywa się kosztem naturalnych ekosystemów i milionów gatunków w nich żyjących.
Człowiek pozostawia ślady swojej działalności w środowisku, źródło: shutterstock
Czynnik antropopresji
Jest to konkretna, dająca się zidentyfikować czynność, która będzie powodowała zauważalne skutki w środowisku. Czynniki antropopresji zwykle występują w różnych zestawieniach, czasem pojedynczo.Czynniki antropopresji mogą być:
- mechaniczne – bezpośrednio prowadzą do zmiany biotopu – prace ziemne zmieniające ukształtowanie terenu, strukturę i właściwości gleby;
- organizacyjne – bezpośrednio prowadzą do zmiany biocenozy – odstrzał zwierząt, nasadzenia roślin, introdukcja gatunków;
- fizyczne i chemiczne – pośrednio wpływają na parametry biotopu lub biocenozy – hałas, zanieczyszczenia chemikaliami.
Podział ze względu na czas działania:
- jednorazowe,
- powtarzające się cyklicznie,
- acykliczne,
- ciągłe.
Sumarycznym efektem ludzkiego oddziaływania jest wzrost skażenia i
obciążenia środowiska. Identyfikujemy różne formy antropopresji, np. te
związane z gospodarką leśną.
Oddziaływania
bezpośrednie wywołują skutki natychmiastowe, przyczyna prowadzi do
skutku, np. przekształcenie rzeźby terenu
i powstanie trwałych
nieużytków w wyniku robót budowlanych i niwelacyjnych.
Oddziaływania
pośrednie dokonują się za pomocą określonego elementu środowiska,
przenoszącego czynnik zagrażający z miejsca jego powstania do miejsca
oddziaływania, np. niszczenie roślin przez zanieczyszczenie powietrza
dwutlenkiem siarki.
Przykład antropopresji
Emisja dwutlenku siarki powoduje zanieczyszczenie powietrza, którego efektem są kwaśne deszcze lub bezpośrednie oddziaływanie SO2 na organizmy żywe. Kwaśne deszcze i SO2 niszczą budowle i dzieła sztuki, zakwaszają zbiorniki wodne, zabijając w nich życie. Niszczą glebę, uruchamiając w niej toksyczne pierwiastki.
Wśród wielu ludzi panuje przekonanie, że jesteśmy w stanie kontrolować klimat i zmiany zachodzące na naszej planecie, źródło: shutterstock
Skutki antropopresji
W odniesieniu do skutków antropopresji używa się określenia antropogeniczne obciążenie środowiska. Analizie podlegają straty gospodarcze, społeczne i ekologiczne.
Odpady, ścieki i zanieczyszczenia
Podstawowe czynniki antropopresji współcześnie to odpady, ścieki i zanieczyszczenia.- Odpady – uboczne produkty działalności gospodarczej i konsumpcyjnej, nieprzydatne w miejscu lub czasie, w którym powstały
- i szkodliwe lub uciążliwe dla środowiska. Komunalne, przemysłowe i rolne. Niebezpieczne, powodują degradację środowiska. Szkodliwe, w większych ilościach i w wyniku długotrwałego oddziaływania powodują degradację środowiska. Uciążliwe, niekorzystne dla walorów estetycznych krajobrazu.
- Ścieki – zanieczyszczone chemicznie, biologicznie lub termicznie wody, powstające wskutek działalności bytowej, gospodarczej
- i rolniczej, odprowadzane do wód lub ziemi. Zawierające w składzie substancje trujące lub powodujące zmniejszenie zawartości tlenu rozpuszczonego w wodzie.
- Zanieczyszczenia – składnik obcy w dowolnym elemencie ekosystemu, zniekształca jego cechy lub właściwości. Substancje chemiczne i promieniotwórcze w stanie stałym, ciekłym i gazowym oraz mikroorganizmy, termiczne, akustyczne, wibracje, promieniowanie radioaktywne i elektromagnetyczne. Niekorzystne zmiany w fizycznych, chemicznych czy biologicznych charakterystykach powietrza, wody, gleby i żywności, co może zwrotnie wpływać na zdrowie, przeżycie i dobrobyt.
Zanieczyszczenia wód to jeden z głównych problemów antropopresji, z którymi musimy się zmierzyć, fot. shutterstock
Rosnąca świadomość ekologiczna
Świadomość zmienności środowiska pojawiała się w myśli ludzkiej powoli, dojrzewała począwszy od starożytności. Na przestrzeni XVIIIi XIX wieku, głównie dzięki pracy geologów badających zlodowacenia, obserwacjami zmian zainteresowali się naukowcy różnych dziedzin. Odkrywano powiązania zmian środowiska ze zmianami klimatu, co zainicjowało zaawansowane badania tych zjawisk i rozwój ekologii.
W 1987 roku powstało pojęcie „zrównoważony rozwój” (zdefiniowane przez pierwszą Światową Komisję ONZ ds. Środowiska
i Rozwoju), według którego zaspokajanie potrzeb dzisiejszej generacji powinno przebiegać bez odbierania możliwości rozwoju przyszłych pokoleń. W tym samym roku podpisano pierwsze międzynarodowe porozumienie dotyczące środowiska – Protokół Montrealski. Rozpoczął się także okres zacieśniania więzi między ekologią i ekonomią.
Podsumowanie
Podczas ostatnich 2-3 mln lat głównymi czynnikami zmian środowiskowych był klimat. Człowiek zaczął odgrywać istotną rolęw zmianach środowiska dopiero od ok 15 000 lat, poprzez modyfikację procesów zachodzących w środowisku, czyli oddziaływania na przepływ energii, cykl hydrologiczny, transport osadów, procesy glebowe i funkcje ekosystemu. Wpływ rośnie wraz z rozwojem techniki. Człowiek wykorzystuje składniki powierzchni Ziemi jako bogactwa naturalne. Usuwanie naturalnych ekosystemów w celu pozyskania ziemi pod uprawy i zabudowę miejską niesie za sobą niebezpieczne konsekwencje.
Związki między człowiekiem a środowiskiem są złożone i prawie niemożliwe do przewidzenia nawet na kilkadziesiąt następnych lat. Na zmiany te ma wpływ każdy z nas i jest oczywiste, że lokalne zmiany środowiska sumują się, przyczyniając do zmian globalnych. Zmiany te zachodzą stopniowo i prawie niezauważalnie. Odpowiedź przychodzi dopiero po pewnym czasie opóźnienia. Skutki antropopresji są złożone i rozległe, jeden skutek pociąga za sobą następny. Nadmierna eksploatacja przyrody ogranicza możliwości przyszłego rozwoju. Korzystanie z dobrodziejstw przyrody powinno odbywać się nie niszcząc jej, lecz przystosowując się do niej.
Bibliografia
- J. R. Craig, D. J. Vaughan, B. J. Skinner ; “Zasoby Ziemi”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003;
- B. Dobrzańska, G. Dobrzański, D. Kiełczowski; “Ochrona środowiska przyrodniczego”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012;
- Antoinette M. Mannion; “Zmiany środowiska Ziemi. Historia środowiska przyrodniczego i kulturowego”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001;
- Carolyn Fry; “Świat. Największe wyzwania ekologiczne ”; Elipsa – Publicat, Poznań 2008;
- Starkel L.; “Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999;
- promil
