Noga » Opis » co to? » Definicja pojęcia
Ekologia.pl Wiedza Encyklopedia noga
Definicja pojęcia:

noga

Spis treści

Noga – kończyna miedniczna (kończyna tylna, kończyna dolna) połączona z tylną (dolną) częścią tułowia czworonożnych kręgowców lądowych (większości płazów, gadów i ssaków oraz wszystkich ptaków) za pośrednictwem obręczy miednicznej. Nogi kręgowców pełnią głównie funkcję narządów podporowych i napędowych umożliwiających przemieszczanie się tych zwierząt w obrębie swego środowiska, m.in. kroczenie, bieganie, skakanie, wspinanie się, szybowanie i pływanie.

Noga kręgowców składa się z trzech zasadniczych części: części proksymalnej łączącej ją z tułowiem – kości udowej, części środkowej – kości podudzia, czyli kości piszczelowej (goleniowej) i kości strzałkowej (strzałki) oraz części dystalnej stykającej się z podłożem – kości stopy, czyli kości stępu, kości śródstopia oraz kości palców. W obrębie poszczególnych grup systematycznych występują jednak różnice w budowie nogi (dotyczące głównie szkieletu podudzia i stopy), które są wynikiem przystosowania do różnych sposobów lokomocji i określonych warunków środowiska. Kończyna dolna człowieka zbudowana jest z pojedynczej kości udowej, dwóch kości podudzia (piszczelowej i strzałkowej) oraz kości stopy – siedmiu kości stępu (nastopka), pięciu kości śródstopia i kości pięciu palców zbudowanych z dwóch (paluch) bądź trzech paliczków (pozostałe palce stopy). Ruchomość nogi zapewniają połączenia stawowe pomiędzy kośćmi (m.in. staw biodrowy, staw kolanowy, staw skokowo-goleniowy, stawy stępowo-śródstopne, stawy śródstopno-paliczkowe) oraz mięśnie (mięśnie obręczy kończyny dolnej, mięśnie uda, mięśnie goleni i mięśnie stopy). Noga człowieka jest narządem podatnym na urazy (np. stłuczenia, zwichnięcia, skręcenia, złamania) i schorzenia (np. zmiany zwyrodnieniowe, stany zapalne, zespoły bólowe).

Położenie nogi

Noga, określana mianem kończyny miednicznej bądź kończyny tylnej (dolnej), jest parzystym narządem połączonym za pośrednictwem obręczy miednicznej z tylną (dolną) częścią tułowia czworonożnych kręgowców lądowych (Tetrapoda) – płazów (bezogonowych i ogoniastych), gadów (żółwi, krokodyli, hatterii i większości łuskonośnych), ptaków i ssaków (z wyjątkiem waleni i brzegowców). Kończyny tylne kręgowców lądowych, mimo znacznego zróżnicowania  wyglądu zewnętrznego (morfologii) i funkcji, charakteryzują się jednolitym planem budowy wewnętrznej wynikającym z ich wspólnej przeszłości ewolucyjnej – stanowią więc struktury homologiczne. Kończyny tych zwierząt zbudowane są z trzech głównych części:

  • części bliższej (proksymalnej, nasadowej), czyli stylopodium utworzonego z kości udowej współtworzącej ruchome połączenie stawowe (staw biodrowy) z obręczą kończyny tylnej (obręczą miedniczną), dzięki któremu kończyna tylna wolna łączy się z tułowiem;
  • części środkowej (przejściowej), czyli zeugopodium utworzonego z dwóch kości podudzia – kości piszczelowej (goleniowej) i kości strzałkowej (strzałki) połączonego z kością udową za pośrednictwem stawu kolanowego i kośćmi stępu (kością skokową) za pomocą stawu skokowo-goleniowego;
  • części dalszej (dystalnej, obwodowej), czyli autopodium zbudowanego z kości stopy – kości stępu (nastopka), kości śródstopia i kości palców, bezpośrednio stykającego się z powierzchnią podłoża.

Kończyny przednie i tylne płazów i gadów są przeważnie krótkie, szeroko rozstawione na boki i umieszczone po bocznych stronach spłaszczonego grzbietobrzusznie tułowia; zwierzęta te nie są więc w stanie unieść ciała oraz poruszają się głównie za pomocą ruchów pełzających opierając dystalne części kończyn (ręce i stopy) o podłoże (tzw. stopochodność). Kończyny ptaków i ssaków są wydłużone i umieszczone pod brzuszną częścią tułowia; skierowane do przodu kolana i skierowane do tyłu łokcie umożliwiają im unoszenie i opuszczanie tułowia. Ptaki poruszają się stąpając na palcach stopy (stopochodność); wśród ssaków wyróżnia się zarówno gatunki stopochodne (np. owadożerne, gryzonie, łasicowate, niedźwiedziowate, człowiek) i palcochodne (np. kotowate, psowate). Skrajna palcochodność (kopytochodność) jest charakterystyczna dla kopytnych poruszających się na końcowych członach (kopytach) jednego (nieparzystokopytne) lub dwu palców (parzystokopytne). Kończyny dolne człowieka jako istoty dwunożnej stanowią przedłużenie tułowia i odpowiadają za podtrzymanie ciężaru ciała wraz z obręczą miedniczną oraz kręgami odcinka lędźwiowego kręgosłupa.

Szkielet kończyny dolnej człowieka. Źródło: shutterstock

Budowa nogi

Noga kręgowców składa się z trzech głównych części – kości udowej, kości podudzia, czyli kości piszczelowej (goleniowej) i kości strzałkowej (strzałki) oraz kości stopy, czyli kości stępu (nastopka), kości śródstopia i kości palców (tzw. paliczków). W obrębie poszczególnych grup systematycznych kręgowców występują jednak zasadnicze różnice w budowie anatomicznej nogi (dotyczące głównie szkieletu podudzia i stopy) wynikające z adaptacji do różnych typów lokomocji (np. kroczenia, biegania, pływania) i warunków środowiskowych (np. środowiska lądowego lub wodnego). Modyfikacje szkieletu podudzia dotyczą głównie kości strzałkowej, która zrośnięta jest z kością piszczelową (płazy bezogonowe, ptaki, ssaki parzystokopytne) lub ulega redukcji (koniowate). Modyfikacje stępu związane są z różną liczbą tworzących go kości w wyniku ich redukcji bądź powstałych zrostów, np. stęp płazów bezogonowych składa się z pojedynczej kości powstałej ze zrostu dwóch kostek proksymalnych; kości proksymalne stępu ptaków zrośnięte są z kością piszczelową (kość piszczelowo-stępowa) natomiast kości dystalne połączone są z kośćmi śródstopia (kość skokowa). Modyfikacje śródstopia związane są głównie ze zróżnicowaną liczbą palców u poszczególnych grup kręgowców, np. śródstopie ssaków parzystokopytnych stąpających na palcach III i IV tworzy pojedyncza kość powstała ze zrostu III i IV kości śródstopia.


Modyfikacje liczby i stopnia wykształcenia palców stanowią zaś odzwierciedlenie trybu życia i sposobu lokomocji, np. redukcja palców u biegających ssaków kopytnych i niektórych gatunków ptaków (np. strusia afrykańskiego). Końcowe człony palców mogą być opatrzone pazurami (np. jaszczurki, żółwie, ptaki, ssaki drapieżne), kopytami (ssaki nieparzysto- i parzystokopytne) bądź paznokciami (ssaki naczelne, w tym człowiek).

Szkielet kończyny dolnej wolnej (nogi) człowieka stanowi pojedyncza kość udowa, dwie kości podudzia (kość piszczelowa, kość strzałkowa) oraz kości stopy (kości stępu, kości śródstopia, kości palców). Kość udowa jest najdłuższą i najbardziej masywną kością w ciele człowieka; łączy ona wolną część kończyny dolnej z obręczą kończyn dolnych (obręczą miedniczną) za pośrednictwem stawu biodrowego. Udo połączone jest z podudziem dzięki obecności stawu kolanowego utworzonego przez kość udową, położoną przyśrodkowo kość piszczelową oraz rzepkę.

Szkielet podudzia, prócz kości piszczelowej tworzy również usytuowana bocznie do niej kość strzałkowa. Podudzie połączone jest ze stopą przez staw skokowo-goleniowy (staw skokowy) utworzony przez kości piszczelową i strzałkową oraz jedną z kości stępu, czyli kość skokową. Stęp zbudowany jest z siedmiu kości ułożonych w dwóch szeregach; szereg bliższy (tylny) składa się z kości skokowej i leżącej pod nią kości piętowej, zaś szereg dalszy (przedni) tworzy pięć kości – kość łódkowata, kość sześcienna oraz trzy kości klinowate (przyśrodkowa, pośrednia i boczna). Kości szeregu dalszego połączone są ze śródstopiem za pośrednictwem stawów stępowo-śródstopnych. Szkielet śródstopia tworzy pięć wydłużonych kości, których liczba odpowiada ilości palców w stopie; współtworzą one połączenia stawowe z paliczkami odpowiednich palców (stawy śródstopno-paliczkowe). Kości palców zbudowane są z dwóch (paluch, I palec stopy) bądź trzech paliczków (pozostałe palce stopy, II-V). Ruchomość nogi, prócz połączeń stawowych, zapewniają również liczne mięśnie (mięśnie obręczy miednicznej, mięśnie uda, mięśnie goleni, mięśnie stopy). Kończyna dolna zaopatrywana jest w krew przez tętnicę udową, tętnicę podkolanową, tętnice piszczelowe, tętnicę grzbietową stopy i tętnice podeszwowe; krew odprowadzana jest przez żyłę odpiszczelową dużą i żyłę odstrzałkową.

Budowa anatomiczna stopy człowieka. Źródło: shutterstock

Budowa anatomiczna stopy człowieka. Źródło: shutterstock

Funkcje nogi

Kończyna tylna (dolna) kręgowców lądowych (płazów, gadów, ptaków i ssaków) pełni głównie funkcję narządu podporowego i napędowego umożliwiającego tym zwierzętom przemieszczanie się w obrębie ich środowiska – kroczenie (np. płazy ogoniaste, żółwie, ptaki brodzące), bieganie (np. jaszczurki, strusie, ssaki kopytne), skakanie (np. płazy bezogonowe, kangury, kanguroszczury, zajęczaki, gryzonie z rodziny skoczkowatych i postrzałkowatych), wspinanie się po drzewach (np. kameleony, dzięcioły, wiewióreczniki, leniwce, małpiatki), szybowanie między drzewami (np. żaby latające, gekon fałdoskóry, wiewiórolotki, lotokoty) bądź pływanie (np. grzbietorody, żółwie słodkowodne, ptaki wodne, dziobaki, wydry, foki, uchatki). Udo i podudzie są strukturami stabilizującymi funkcjonowanie części składowych aparatu ruchowego. Stęp (nastopek) odpowiada za całościową dynamikę kończyny tylnej (dolnej) oraz amortyzację wstrząsów podczas poruszania się, zaś wydłużone śródstopie wraz z palcami stanowią powierzchnię oparcia na twardym podłożu.


Funkcje lokomotoryczne kończyn miednicznych kręgowców wzmacnia szereg specyficznych adaptacji występujących w różnych grupach systematycznych kręgowców, jak m.in. płetwy żółwi morskich (przystosowanie do wodnego trybu życia), redukcja liczby palców u ptaków nielotnych (np. strusi afrykańskich) i ssaków kopytnych (przystosowanie szybkiego do biegu), silne wydłużenie kończyn tylnych u płazów bezogonowych (np. żab), kangurów, zajęczaków lub skoczków (przystosowanie do skoków), obecność błon pławnych pomiędzy palcami stóp stanowiące przystosowanie do życia na drzewach (np. salamandry bezpłucne), szybowania między drzewami (np. żaby latające, gekon fałdoskóry), poruszania się po pustynnym piasku (gekon płetwonogi) bądź ziemno-wodnego trybu życia (np. płazy bezogonowe, słodkowodne gatunki żółwi, krokodyle, ptaki wodne, wydry, płetwonogie) oraz obecność przeciwstawnych palców stanowiące przystosowanie do wspinania się po drzewach (np. nadrzewne rzekotki, kameleony, dzięcioły, drzewiaki, pałanki, oposy, drzewiarki, ssaki naczelne).

Kończyny tylne kręgowców pełnią funkcję narządu podporowego i napędowego. Źródło: shutterstock

Obecność przeciwstawnych palców w kończynie dolnej dzięciołów umożliwia tym ptakom sprawne wspinanie się po drzewach. Źródło: shutterstock

Urazy i schorzenia nogi

Zaburzenia prawidłowego funkcjonowania kończyny dolnej (nogi) człowieka jako istotnego elementu składowego aparatu ruchu mogą być spowodowane przez urazy mechaniczne, schorzenia o różnej etiologii, stany zapalne, zmiany zwyrodnieniowe oraz wady rozwojowe. Noga jest narządem podatnym na liczne urazy mechaniczne – stłuczenia, skręcenia stawów (np. skręcenie stawu skokowego, skręcenie stawu kolanowego), zwichnięcia (np. zwichnięcie stawu skokowego, zwichnięcie stawu kolanowego, zwichnięcie stawu biodrowego), złamania (np. złamanie kości piszczelowej, złamanie kości strzałkowej, złamanie kości śródstopia) oraz urazy mięśniowe (np. naciągnięcie mięśnia, rozerwanie mięśnia). Schorzenia kończyny dolnej mogą być wywoływane przez stany zapalne (np. zapalenie powięzi podeszwowej, zapalenie ścięgien w stawie skokowym lub kolanowym, zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych), zespoły bólowe (np. fibromialgia), zmiany zwyrodnieniowe (np. choroba zwyrodnieniowa stawu skokowego, choroba zwyrodnieniowa stawu śródstopno-paliczkowego palucha, tzw. sztywny paluch), choroby metaboliczne kości (osteoporoza), powikłania cukrzycowe (stopa cukrzycowa) lub choroby autoimmunologiczne (np. stopa reumatoidalna w reumatoidalnym zapaleniu stawów). Wrodzone wady rozwojowe kończyny dolnej człowieka spowodowane są mutacjami zakłócającymi jej prawidłowy rozwój podczas życia płodowego. Wady te obejmują m.in. syndaktylię (zrośnięcie dwóch lub większej ilości palców stopy), polidaktylię (obecność nadliczbowych palców w stopie), ektrodaktylię (całkowity lub częściowy brak palców stopy, tzw. szczypce homara), stopę końsko-szpotawą (skierowanie stopy do środka spowodowane utrwaleniem zgięcia podeszwowego i przywiedzenia przodostopia, czyli śródstopia i palców), dysplazję diastroficzną (skrócenie kończyn, nieprawidłowe wykształcenie stóp) i wrodzoną łamliwość kości (głównie kości długich) wynikającą z nieprawidłowej budowy kolagenu.

Rodzaje złamań kości piszczelowej. Źródło: shutterstock
Indeks nazw
Szukaj lub wybierz według alfabetu
A B C D E F G H I J K L Ł M N O P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż
Znaki ekologiczne
NaTrue
NaTrue
4.9/5 - (9 votes)
Default Banner Post Banner
Subscribe
Powiadom o
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments