Łasicowate (Mustelidae) –
rodzina z
rzędu drapieżnych (Carnivora) obejmująca ok. 60
gatunków występujących na wszystkich
kontynentach poza Antarktydą i
Australią.
Występowanie i środowisko życiaŁasicowate występują na całej kuli ziemskiej z wyjątkiem Antarktydy, Australii,
Madagaskaru oraz
wysp oceanicznych. Największa liczba gatunków zasiedla obszary
strefy umiarkowanej półkuli północnej.
Łasicowate zamieszkują różnorodne
środowiska –
lasy, pustynie,
tundrę, obszary
górskie, a także
rzeki, strumienie oraz przybrzeżne
wody mórz i
oceanów; niektóre gatunki są synantropijne (np.
kuna domowa). Większość gatunków prowadzi naziemny tryb życia; niektóre gatunki są nadrzewne (np.
kuny, hirara amerykańska), ziemnowodne (np.
norki,
wydry zamieszkujące
zbiorniki słodkowodne) lub prowadzą całkowicie wodny tryb życia (
wydra morska).
Historia ewolucyjna i podział systematycznyŁasicowate pojawiły się w późnym oligocenie, ok. 33 mln lat temu na obszarze Eurazji, we wczesnym miocenie zasiedliły Afrykę, Amerykę Północną i Południową. Bezpośredni przodkowie współcześnie występujących gatunków pojawili się w środkowym miocenie ok. 15 mln lat temu.
Rodzina łasicowatych (Mustelidae) należy do nadrodziny łasicokształtnych (Musteloidea) w podrzędzie psokształtnych (Caniformia) zaliczanego do rzędu drapieżnych (Carnivora). Obejmuje 60 gatunków zgrupowanych w podrodzinie wydr (Lutrinae) obejmującej 13 gatunków należących do 7 rodzajów oraz podrodzinie łasic właściwych (Mustelinae) obejmującej 47 gatunków należących do 15 rodzajów, do której zalicza się m.in.
rosomaki, grizony,
borsuki, kuny,
ratele, ryjonosy, norki, borsuczniki oraz
łasice.
Wygląd Łasicowate są ssakami o małych lub średnich rozmiarach. Cechują się smukłą budową ciała (z wyj. borsuków i rosomaków), długim i giętkim tułowiem, płaską, wydłużoną głową z krótkim pyskiem, małymi
oczami i uszami (szpiczastymi lub zaokrąglonymi), stosunkowo krótkimi nogami oraz przeważnie długim i puszystym
ogonem. Sierść jest krótka, gęsta i jednobarwna; u niektórych gatunków występuje kontrastowe ubarwienie z pręgami na tułowiu, głowie oraz ogonie. Gatunki zamieszkujące obszary północne
zimą przybierają białą szatę zimową (np.
gronostaje, łasice długoogonowe). Większość gatunków posiada
gruczoły odbytowe znajdujące się w pobliżu ogona.
Największym gatunkiem prowadzącym naziemny tryb życia jest rosomak tundrowy (Gulo gulo) osiągający długość 65-100 cm i
masę ciała 10-30 kg. Największymi gatunkami prowadzącymi ziemnowodny i wodny tryb życia są odpowiednio
arirania amazońska (Pteronura brasiliensis) osiągająca długość 1,5-1,7 m i masę ciała 22-32 kg oraz wydra morska, kałan (Enhydra lutris) osiągająca długość 1,2-1,5 m i masę ciała 22-45 kg. Najmniejszym gatunkiem z rodziny łasicowatych jest
łasica pospolita (Mustela nivalis) osiągająca długość 13-26 cm i masę ciała 36-250 g. Samce przeważnie są znacznie większe od samic.
Uzębienie łasicowatych
cechuje się wydłużonymi i ostrymi kłami oraz silnie rozwiniętymi, mocnymi łamaczami. Zęby przedtrzonowe i trzonowe w zależności od gatunku posiadają wysokie korony z ostrymi guzkami bądź niskie korony z tępymi guzkami. Łamacze są słabo rozwinięte u borsuków.
Łasicowate są stopochodne lub półstopochodne. Ich kończyny są krótkie, cztero- lub pięciopalczaste, zakończone niewciągalnymi, długimi i zakrzywionymi pazurami. Gatunki prowadzące ziemnowodny i wodny tryb życia posiadają błony pławne między palcami.
Tryb życiaWiększość gatunków poza okresem godowym prowadzi samotniczy tryb życia; niektóre żyją w parach bądź w niewielkich grupach rodzinnych. Łasicowate są aktywne głównie w nocy, o zmierzchu i we wczesnych godzinach porannych. Wiele gatunków dobrze pływa oraz wspina się na
drzewa. Mają dobrze rozwinięte zmysły węchu, słuchu i
wzroku.
Łasicowate nie zapadają w
sen zimowy; niektóre gatunki zamieszkujące chłodniejsze obszary półkuli północnej zimą zapadają w lekki, przerywany
sen (np. borsuki). Większość gatunków łasicowatych zakłada kryjówki w opuszczonych norach innych ssaków bądź wykorzystuje
naturalne zagłębienia terenu pod
korzeniami drzew, wykroty, dziuple oraz szczeliny
skalne. Niektóre gatunki kopią nory o skomplikowanych systemie podziemnych korytarzy (np. wydry, borsuki).
Łasicowate są ssakami
terytorialnymi; terytoria osobnicze znakowane są
substancją o ostrym
zapachu wydzielaną przez parzyste gruczoły odbytowe. Areały osobnicze zajmują bardzo duże obszary; terytoria samców są większe od terytoriów samic.
PożywienieŁasicowate odżywiają się głownie
pokarmem mięsnym; niektóre gatunki są
wszystkożerne (np. borsuki) lub okresowo
roślinożerne. W skład wchodzą drobne
kręgowce (
gryzonie, ,
żaby, ),
jaja ptaków, ,
grzyby oraz
owoce; łasicowate często polują na zdobycz znacznie większą od siebie. Ratele żywią się ponadto
miodem i
larwami pszczół.
Rosomaki są głównie padlinożerne, ale okazjonalnie polują na gryzonie, inne
drapieżniki oraz duże ssaki (np.
jelenie). Wydry odżywiają się głównie ,
rakami,
krabami oraz innymi wodnymi bezkręgowcami; mogą polować na drobne gryzonie oraz ptaki wodne. Wydra morska żywi się
jeżowcami,
małżami, krabami i rybami; potrafi posługiwać się narzędziami – używa
kamieni do rozbijania twardych
muszli małżów, pancerzy jeżowców i .
Rozmnażanie i rozwójCiąża u łasicowatych w zależności od gatunku trwa od kilku miesięcy do
roku; właściwy
rozwój zarodków zajmuje ok. 39-65 dni; często występuje zjawisko ciąży przedłużonej. Łasicowate wyprowadzają przeważnie jeden
miot rocznie. Samica rodzi 1-13 ślepych, niedołężnych, w pełni zależnych od matki młodych, które pozostają w gnieździe przez kilka tygodni. Młode osiągają dojrzałość
płciową po ukończeniu 1-2 roku życia. Łasicowate
żyją ok. 5-20 lat.
Bibliografia- Encyklopedia biologiczna T. VI, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998.
- Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference, Don E. Wilson, DeeAnn M. Reeder, Johns Hopkins University Press, 2005.
- Ssaki świata, Jiři Gaisler, Jan Zejda, Wydawnictwo Muza, Warszawa, 1997.
- Ssaki, Włodzimierz Serafiński, Ewa Wielgus-Serafińska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.
- The Encyclopedia of Mammals, David W. MacDonald, Sasha Norris, Brown Reference Group, London 2006.
- Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana, red. Ewa Turyn, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.