Historia ewolucyjna i podział systematyczny
Niedźwiedziowate pojawiły się w eocenie ok. 38 mln lat temu w Ameryce Północnej. Były to niewielkie zwierzęta pokroju szopa, zaliczane do wymarłej podrodziny Amphicynodontinae z najstarszymi przedstawicielami z rodzaju Parictis (38-18 mln lat temu) oraz Allocyon (34-30 mln lat temu). Przodek współczesnych gatunków, Ursavus, występował na obszarze Eurazji i
Ameryki Północnej w miocenie 25,3-5,3 mln lat temu; współczesne rodzaje pojawiły się ok. 15-20 mln lat temu. Rodzina niedźwiedziowatych (Ursidae) należy do podrzędu psokształtnych (Caniformia) w obrębie rzędu drapieżnych (Carnivora). Obejmuje 8 gatunków zgrupowanych w 5 rodzajach.

Wygląd
Niedźwiedziowate cechują się masywną budową ciała, dużą głową, małymi oczami, niewielkimi, okrągłymi uszami, krótkimi kończynami oraz szczątkowym ogonem. Sierść jest długa i gęsta, najczęściej jednobarwna – brązowa, czarna lub biała; pandy są czarno-białe. Na piersi niektórych gatunków występują charakterystyczne znaczenia (białe u wargaczy i niedźwiedzi himalajskich; żółte u niedźwiedzi malajskich). Niedźwiedź andyjski posiada białe lub żółte obwódki wokół oczu.

Największymi gatunkami są niedźwiedź polarny o masie ciała samców 350-700 kg i długości ciała 2,4-3 m oraz niedźwiedź kodiacki (podgatunek niedźwiedzia brunatnego) o masie ciała samców 300-600 kg i długości 2,4 m. Najmniejszym gatunkiem jest niedźwiedź malajski o masie ciała 25-65 kg oraz długości 100-140 cm.

Czaszka jest masywna z dobrze rozwiniętymi łukami jarzmowymi. Uzębienie cechuje się dużymi siekaczami, mocnymi i ostrymi kłami oraz płaskimi zębami trzonowymi z tępymi guzkami przystosowanymi do rozcierania pokarmu. Ssaki te nie posiadają łamaczy.

Niedźwiedzie są stopochodne. Kończyny są krótkie i mocne, 5-palczaste, zakończone długimi, zakrzywionymi i niewysuwalnymi pazurami, służącymi do kopania, wspinania się po drzewach, rozrywania oraz chwytania zdobyczy. Panda wielka posiada przeciwstawny „szósty palec” powstały z przekształcenia kości nadgarstka umożliwiający przytrzymywanie pędów bambusa podczas żerowania. Palce niedźwiedzia polarnego o krótkich i mocnych pazurach spięte są do połowy błoną pławną.

Tryb życia
Niedźwiedziowate prowadzą przeważnie samotniczy tryb życia. Większość gatunków stanowią zwierzęta nocne; niektóre są aktywne w ciągu dnia (niedźwiedź polarny). Mają bardzo dobrze rozwinięty zmysł węchu. Dobrze i szybko biegają, wspinają się na drzewa oraz pływają.

Niektóre gatunki (niedźwiedź brunatny, baribal, niedźwiedź himalajski) zapadają w płytki sen zimowy; jako legowisko zimowe (gawrę) wykorzystują jaskinie, rozpadliny skalne, duże dziuple, zwalone pnie drzew oraz nory wykopane w śniegu.

Niedźwiedziowate porozumiewają się za pomocą sygnałów dźwiękowych (m.in. mlaskanie językiem, pomrukiwanie, warczenie, sapanie, szczękanie zębami) oraz sygnałów wizualnych (np. przyjmowanie postawy dwunożnej w razie zagrożenia, obnażanie kłów podczas ustalania hierarchii między samcami).

Niedźwiedziowate znakują swoje terytorium przez ocieranie się o pnie drzew, rozdrapywanie i ogryzanie kory, a także pozostawianie śladów zapachowych (moczu lub wydzieliny gruczołów okołoodbytowych).

Pożywienie
Większość gatunków jest wszystkożerna; w ich diecie przeważa pokarm pochodzenia roślinnego (korzonki, cebule, pędy i liście roślin, owoce – jagody, orzechy). Żywią się także grzybami, mięsem ssaków kopytnych i gryzoni, jajami i pisklętami ptaków, rybami, owadami (mrówkami, termitami), miodem oraz padliną. Wyjątek stanowi panda wielka żywiąca się niemal wyłącznie pędami bambusa oraz niedźwiedź polarny żywiący się głównie mięsem ryb i fok.

Rozmnażanie i rozwój
Ciąża w zależności od gatunku trwa od 3 do 9 miesięcy. Poród u gatunków hibernujących odbywa się podczas snu zimowego. Miot liczy 1-4 ślepych, głuchych i słabo owłosionych młodych. Potomstwem zajmują się samice. Młode odżywiają się mlekiem matki przez pierwszy rok życia i pozostają pod jej opieką przez 2-3 lata; w tym okresie samica nie zachodzi ponownie w ciążę.

Niektóre gatunki noszą młode na grzbiecie (pandy, wargacze). Osiągają dojrzałość płciową w wieku 3-6 lat. Średnia długość życia w środowisku naturalnym wynosi ok. 25 lat.


Bibliografia

1. Encyklopedia biologiczna T. VII-VIII, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999.
2. Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference, Don E. Wilson, DeeAnn M. Reeder, Johns Hopkins University Press, 2005.
3. Ssaki świata, Jiři Gaisler, Jan Zejda, Wydawnictwo Muza, Warszawa, 1997.
4. Ssaki, Włodzimierz Serafiński, Ewa Wielgus-Serafińska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.
5. The Encyclopedia of Mammals, David W. MacDonald, Sasha Norris, Brown Reference Group, London 2006.
6. Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana, red. Ewa Turyn, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.