Czym zajmuje się ichtiolog? Na czym polega praca ichtiologa?

Ichtiolog to inaczej specjalista od ryb. Sam zawód jest perspektywiczny i ciekawy – pomimo opisanych już 33 tysięcy gatunków ryb co roku identyfikowane są wszak nowe! Co więcej, analiza środowiska wodnego i zachodzących w nim zmian dostarcza nam ważnych informacji na temat stanu naszej planety. Kto i dlaczego powinien rozważyć profesję ichtiologa? Jak się do niej najlepiej przygotować?

Nietypowa nazwa profesji i związanej z nią nauki – ichtiologii – pochodzi od greckiego słowa „ikhthus” oznaczającego rybę. W rzeczywistości mowa o gałęzi zoologii dotyczącej ściśle ryb kostnoszkieletowych, chrzęstnoszkieletowych oraz bezżuchwowców.

Kim jest ichtiolog?

Najogólniej praca ichtiologa polega na studiowaniu anatomii, zachowania i środowiska życia ryb, łącznie z ich interakcjami z innymi organizmami i roślinami. Ściślejsza specjalizacja może dotyczyć takich aspektów jak ekologia behawioralna, biologia reprodukcyjna, ewolucja, słono- i słodkowodne łańcuchy pokarmowe, migracje ryb czy dynamika poszczególnych populacji. Ichtiolodzy badają liczebność i kondycję siedlisk ryb na świecie oraz zajmują się ochroną środowiska wodnego i formułowaniem praw związanych z rybołówstwem. Biorąc pod uwagę stopniowe wyniszczanie morskich ekosystemów, dewastacyjną skalę współczesnego rybołówstwa i zagrożenia związane z unikiem szkodliwych substancji do wód powierzchniowych, ichtiologia ma przed sobą ogromne wyzwania.

O znaczeniu pracy ichtiologa decyduje nie tylko ogrom ryb i ich znaczenie dla wodnych ekosystemów, ale także rola, jaka odgrywają one w żywieniu człowieka. Można zaryzykować twierdzenie, że ichtiolodzy dbają o delikatny stan równowagi pomiędzy zachowaniem różnorodności gatunkowej ryb a potrzebami stale rosnącej cywilizacji. Bez wątpienia potencjał tej profesji będzie więc w następnych latach się dynamicznie rozwijać.

Historia ichtiologii

Uważa się, że prapoczątki ichtiologii sięgają nawet dziesiątek tysięcy lat wstecz! Już człowiek pierwotny interesował się bowiem niezwykłymi stworzeniami żyjącymi w wodzie, czego dowodem są choćby malunki odnajdywane w prehistorycznych jaskiniach. Ok. 3500 lat przed Chrystusem Chińczycy zaczęli parać się hodowlą ryb wykorzystując fakt, że obniżający się w suchszych okresach poziom rzek tworzył na polach tymczasowe stawy. W V w. p.n.e. w Chinach powstał nawet pierwszy oficjalny dokument dotyczący słodkowodnej hodowli.

Nieco dokładniej biologią ryb zajmowali się starożytni Grecy. Szczególne zasługi w tym zakresie oddał Arystoteles, który stworzył pierwszą taksonomiczną klasyfikację ponad stu gatunków żyjących w Morzu Śródziemnym. Wielki filozof w swoich badaniach poświęcił też sporo uwagi różnicom w anatomii i zachowaniu ryb. Później pałeczkę przejęli Rzymianie aktywnie trudniący się akwakulturą, która już w I w. p.n.e. stanowiła znaczące źródło strawy dla bogatszego społeczeństwa.

Nawet ciemne średniowiecze miało swój wkład w rozwój ichtiologii – XIV-wieczny francuski mnich jako pierwszy sztucznie zapłodnił ikrę pstrąga! W XVI w. zarysowała się już pierwsza koncepcja nowoczesnej ichtiologii, a wraz z rozwojem kolonizacji pojawił się głód wiedzy o egzotycznych gatunkach z mórz, rzek i oceanów. W 1648 r. saksoński astronom i naturalista Geor Marcgrave opracował dzieło „Naturalis Brasilae”, w którym zawarł opis stu gatunków typowych dla wybrzeża Brazylii, zaś niespełna 40 lat później John Ray oraz Francis Willughby wydali naukowy manuskrypt pt. „Historia Piscum” zawierający charakterystykę nawet 420 gatunków ryb! Na bazie tego ostatniego dokumentu sam Karol Linneusz zbudował swój słynny system taksonomiczny.

Za ojca ichtiologii uważa się jednak współpracownika Linneusza, Petera Artedi, który dokonał przełomowego postępu w kategoryzacji ryb dodając nowe rzędy i konsekwentnie zgłębiając tajniki anatomii ryb. U schyłku XIX w. doszło do konsolidacji dotychczasowej wiedzy, a publikacja Alberta Gunthera znana jako „Katalog ryb British Museum” zawierała już opis 6800 gatunków.

Na czym polega praca ichtiologa?

Profesja ichtiologa zaliczana jest do sfery naukowej. Jej istotą jest więc planowanie i przeprowadzanie badań dotyczących zróżnicowania gatunkowego wśród ryb, ich zachowania, a także fizjologii, np. sposobów i tempa rozmnażania czy schematów wzrostowych. W tym kontekście praca polega przede wszystkim na obserwacji, identyfikacji i charakteryzacji.

Ichtiolog może przy tym specjalizować się w zbieraniu i analizowaniu danych. To zadanie zazwyczaj wiąże się z pracą w terenie i może obejmować nawet dalekie podróże czy dłuższe ekspedycje naukowe. Do celów ewaluacji ryby poławia się w sposób możliwie najmniej inwazyjny, mierzy, waży, fotografuje. Jak się więc łatwo domyśleć, ichtiolog sporo czasu spędza więc w wodzie lub jej bezpośredniej bliskości. Analiza dotyczy przy tym nie tylko samych ryb, ale także ich środowiska życia, zwłaszcza parametrów biochemicznych wody.

Nieco bardziej pasywnym i spokojniejszym aspektem pracy ichtiologa jest działalność polegająca na katalogowaniu próbek, utrwalaniu okazów i ich opisów. Na ich bazie przygotowuje się publikacje i prezentacje – jak wszyscy naukowcy, ichtiolodzy prowadzą bowiem również zajęcia dydaktyczne na uczelniach wyższych. Edukacyjny wymiar pracy może ponadto wiązać się z udziałem w akcjach uświadamiających, mających na celu ochronę środowiska lub lobbowanie w sprawie określonych polityk.

Przedmiotem zainteresowania ichtiologa są jednak nie tylko naturalne populacje ryb i ich zmiany, ale także sztuczne hodowle umożliwiające badania anatomii, etiologii czy fizjologii w warunkach ściśle kontrolowanych. W akwarystyce ichtiolodzy stanowią ważne źródło wiedzy na temat patologicznych zjawisk i gatunkowych wymagań.

Do pracy wykorzystuje się szereg urządzeń – począwszy od mikroskopów, kamer i GPS, a skończywszy na sprzęcie nurkowym.  Na szczególną uwagę zasługuje aparatura wykorzystywana do nagrywania podwodnych dźwięków – ryby nie są bowiem wcale tak ciche, jak by się mogło wydawać, a analiza ich akustyki pozwala zrozumieć wiele typowych zachowań. Obiektem badań bywa nawet wpływ dźwięków wydawanych przez działalność ludzką na zdrowie i funkcjonowania podwodnych populacji.

Gdzie pracuje ichtiolog?

Zatrudnienie ichtiologom oferują przede wszystkim instytuty badawcze i uczelnie. Poza tym zapotrzebowanie na specjalistów zgłaszają również laboratoria i placówki zajmujące się rybołówstwem, agencje rządowe, oceanaria i ogrody zoologiczne, a także muzea zajmujące się historią naturalną.

Jak zostać ichtiologiem?

Podstawa edukacji wymagana do rozpoczęcia zawodu ichtiologu to studia na poziomie magisterskim na kierunku Biologia. Oferowane są one na większości publicznych uczelni. Poza tym na Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie prowadzony jest wyspecjalizowany kierunek inżynierski: Ichtiologia i rybactwo śródlądowe, zaś na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim studia podyplomowe na kierunku Ichtiologia i akwakultura. Alternatywnie można również zdecydować się na biologię morską, która proponowana jest przez Wydział Oceanografii i Geografii Uniwersytetu Gdańskiego oraz Wydział Nauk Ścisłych i Przyrodniczych Uniwersytetu Szczecińskiego. Zaawansowana praca badawcza oraz akademicka dodatkowo wymaga studiów doktoranckich skoncentrowanych na ichtiologii.

Zakres wiedzy wymagany do wykonywania zawodu ichtiologa obejmuje anatomię, fizjologię i zachowania zwierząt, a ponadto genetykę, biochemię, nauki środowiskowe, ekologię, biologię ewolucyjną, taksonomię, statystykę, a także wspomniana już biologię morską czy oceanografię.

Idealny kandydat na ichtiologa powinien być dobrym obserwatorem i analitykiem, posiadać umiejętności techniczne i komputerowe, umieć dobrze pływać, a przede wszystkim być ochotny do działania w trudnych warunkach klimatycznych i środowiskowych. Powinien także być przygotowany do pracy w laboratorium, gdzie wymaga się często wiwisekcji zebranych organizmów oraz żmudnych analiz mikroskopowych. Ukończony kurs nurkowania na otwartych wodach jest niezbędnym warunkiem na wielu stanowiskach pracy. Dodatkowym atutem jest empatia, wytrzymałość fizyczna oraz znajomość języków obcych – współpraca z międzynarodowymi zespołami jest szczególnie częstą praktyką.

Ichtiologia jest doskonałą propozycją dla osób o naturze odkrywców i badaczy – wnikliwych, cierpliwych, ale zarazem aktywnych i gotowych na wyjście poza strefę własnego komfortu. Pozafinansowa gratyfikacja obejmuje ciekawe podróże, niestandardowy tryb pracy, częste przebywanie na świeżym powietrzu, a także fantastyczne przeżycia, które większości populacji znane są jedynie z filmów przyrodniczych.