Skwalan i skwalen – właściwości, działanie i zastosowanie
Skwalan to gorący produkt ostatnich lat, nawet, jeśli w wielu źródłach pojawia się nie w pełni zasłużenie. Ludzie mają bowiem zaskakującą tendencję do przeinaczania naukowych faktów i, kolokwialnie rzecz ujmując, wiedzą, że biją, ale nie wiedzą w którym kościele. Tymczasem skwalan posiada jeszcze bardziej zacnego kuzyna, skwalen, i obu tym niezwykłym związkom należy się trochę uwagi.
Aby zacząć od początku, warto najpierw przyjrzeć się skwalenowi. Jest to dość zagadkowa substancja występująca w przyrodzie, która choć należy do lipidów, nie jest wcale tłuszczem. Zaliczana do grupy węglowodorów wielonienasyconych, obecna jest w tkankach wielu organizmów żywych – roślin, zwierząt, a ludzkiej skóry. Na dzień dzisiejszy za najlepsze źródła skwalenu uważa się wątrobę rekina oraz oleje roślinne, m.in. z pestek amarantu, zarodków pszennych, otrębów ryżowych oraz oliwek.
Medyczne znaczenie skwalenu
Skwalen został odkryty w 1906 r. przez japońskiego inżyniera Mitsumaru Tsujimoto, ale dopiero 60 lat później, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii, Paul Karrer, odnalazł go w strukturze ludzkiej skóry – dokładnie jej płaszczu lipidowym. Pogłębione badania w latach 80-tych i 90-tych ubiegłego stulecia wykazały, że skwalen pełni w naszym systemie funkcję detoksyfikującą oraz ochronną w kontekście promieniowania oraz utleniania. Dalej okazało się, że skwalen jest prekursorem cholesterolu i innych sterydów i może być zarówno syntetyzowany na poziomie komórkowym, jak i dostarczany z pożywieniem. W tej drugiej postaci szacuje się, że 20% spożytego skwalenu jest przekształcane w sterole i powraca do układu pokarmowego bez wpływu na organizm, ale 60-80% jest faktycznie redystrybuowanych do tkanek ciała.
Skwalen jako suplement
Dziś skwalen jest popularnym suplementem pozyskiwanym przede wszystkim z tłuszczu wątroby rekina oraz oliwy z oliwek. Polecany jako ochrona przed naturalnym procesem starzenia się organizmu, ma spełniać również funkcję przeciwdziałania nowotworom.
Studia nad przeciwrakowym działaniem skwalenu bazują na obserwacji, że zarówno wśród rekinów, jak i ludzkich społeczeństw Regionu Morza Śródziemnego odsetek zachorowań na nowotwory jest zaskakująco niski. Sugeruje się, że skwalen skutecznie obniża poziom pirofosforanu farnezylu w komórkach, który z kolei odpowiada za aktywację zmutowanych genów. Zdaniem naukowców skwalen może tym sposobem chronić przede wszystkim przed rakiem piersi, trzustki i jelita grubego.
W świetle badań na myszach i szczurach podawanie większych dawek skwalenu może również polepszać profil lipidowy krwi, obniżając poziom złego cholesterolu LDL i zwiększając poziom dobrej frakcji HDL. Nie jest jednak pewne jak te wyniki przekładają się na ludzi – dotychczasowe studia w tym zakresie przyniosły niejednoznaczne efekty.
Poza tym skwalen zachowuje się w jako antyoksydant i pomaga ciału pozbyć się toksycznych produktów przemiany materii, co dodatkowo pomaga złagodzić uboczne skutki chemioterapii. Uważa się również, że suplementacja skwalenem pomaga redukować negatywne skutki promieniowania UV i teoretycznie ma działanie opóźniające proces starzenia się skóry.
Jak dotąd nieznane są żadne poważne skutki uboczne stosowania skwalenu nawet w większych ilościach – w jednym ze studiów zanotowano umiarkowany dyskomfort żołądka oraz luźniejsze stolce. Oficjalna dopuszczalna dawka ustanowiona jest na 300 mg suplementu dziennie. Naturalnie, dieta bogata w oliwę z oliwek lub tran dla większości populacji może być wystarczającym źródłem skwalenu.
Co to jest skwalan?
Skwalan jest pochodną skwalenu powstałą przez wysycenie wszystkich jego podwójnych wiązań. Z chemicznego punktu widzenia mówimy więc o węglowodorze nasyconym, występującym w stanie naturalnym w postaci cieczy. Skwalan w bardzo małych ilościach obecny jest w sebum ludzkiej skóry, ale z punktu widzenia biologii jest to związek o stosunkowo rzadkim występowaniu – w przeciwieństwie do skwalenu.
Pierwsze uwodornienie skwalenu do postaci skwalanu udało się naukowcom w 1916 r. Oryginalny proces oparty o olej z wątroby rekina szybko stał się jednak kontrowersyjny ze względów ekologicznych. W XXI w. skwalen zaczął więc być masowo pozyskiwany z ryżu, trzciny cukrowej oraz oliwy z oliwek. Obecnie sam skwalan produkuje się najczęściej poprzez fermentację cukrów z trzciny cukrowej za pomocą genetycznie modyfikowanych drożdży, a następnie uwodornianie powstałego tym sposobem izoskwalenu.
Zastosowanie skwalanu
Skwalanem od początku zainteresował się przemysł kosmetyczny, wciąż poszukujący możliwości odmłodzenia i nawilżenia ludzkiej (zwłaszcza damskiej) skóry. Fakt naturalnego występowania skwalanu w ochronnej warstwie naszej skóry oraz stosunkowo tani proces produkcji sprawiły, że na drogeryjnych i aptecznych półkach dość szybko pojawiła się szeroka gama kosmetyków z zawartością rzekomo odmładzającego składnika. Dodatkowym jego atutem jest łagodność dla ludzkiej skóry – nie odnotowano dotąd przypadków podrażnienia czy uczulenia.
Na dzień dzisiejszy skwalan reklamowany jest jako:
- Emolient, który nawilża skórę bez pozostawiania tłustego filtru.
- Preparat chroniący skórę przed negatywnym wpływem czynników zewnętrznych.
- Substancja zwalczająca wolne rodniki w skórze i tym samym zapobiegająca starzeniu.
- Substancja stymulująca produkcję kolagenu niezbędnego do zachowania jędrności skóry.
- Nawilżająca i ochronna odżywka do włosów.
- Substancja łagodząca stany zapalne i podrażnienia skóry typu egzema, łuszczyca, trądziki różowaty, dermatozy o różnym podłożu.
Zastrzeżenia dotyczące skwalanu
Niestety, owe dobroczynne dermatologiczne właściwości pozostają w dużej mierze niezweryfikowane. Studia kliniczne z udziałem ludzi są bowiem nieliczne i niemiarodajne. Tym niemniej skwalan od lat 50-tych ubiegłego wieku jest dodawany do kosmetyków, a obecnie przeżywa nową falę popularności i sprzedawany w formie olejku do twarzy.
I choć trudno jest zaprzeczyć nawilżającym właściwościom lipidowego związku faktyczny potencjał do odmładzania należy brać z poprawką na współczesną propagandę marketingową. Co więcej, lekarze przestrzegają, że aplikowanie skwalanu, będącego częścią sebum, na tłustą lub trądzikową cerę z dużym prawdopodobieństwem spowoduje nasilenie zmian zapalnych, dalsze zablokowanie porów i możliwe pojawienie się nowych zaskórników oraz pryszczów. W związku z tym preparaty ze skwalanem powinny być używane jedynie przez osoby o suchej, wrażliwej lub normalnej skórze.
- Fatma Esra Gunes; "Medical use of squalene as a natural antioxidant"; researchgate.net; 2019-09-30;
- Kim SK, Karadeniz F; "Biological importance and applications of squalene and squalene"; ncbi.nlm.nih.gov; 2019-09-30;
- Kamal Patel; "Summary of Squalene"; examine.com/; 2019-09-30;
- Newmark HL; "Squalene, olive oil, and cancer risk. Review and hypothesis"; ncbi.nlm.nih.gov; 2019-09-30;
- Debra Rose Wilson; "What Is Squalane and What Are Its Benefits for Skin and Hair?"; healthline.com; 2019-09-30;
