Zaburzenia psychiczne – objawy, przyczyny i leczenie zaburzeń psychicznych

Zaburzenia psychiczne nazywane też chorobami duszy co roku powodują śmierć około 8 milionów ludzi na całym świecie! A to zaledwie wierzchołek góry lodowej w porównaniu z osobistymi i rodzinnymi tragediami, kosztami socjalnymi i ekonomicznymi. Niestety, społeczny stygmat i dyskryminacja związane z zaburzeniami psychicznymi tylko pogarszają skalę problemu, a ludzie nimi dotknięci wstydzą się szukać potrzebnej pomocy.

Z badań archeologicznych wynika, że zaburzenia natury psychicznej towarzyszą ludziom od dawien dawna – całkiem możliwe wręcz, że są skutkiem ubocznym ewolucji i wykształcenia owej dumnej świadomości u homo sapiens. Analizy malowideł jaskiniowych pochodzących sprzed ponad 8 tysięcy lat wskazują na przykład, że już wówczas wykonywano ludziom otwory w czaszkach, aby uwolnić ich od złych duchów zamkniętych w głowie. Ok. 3000 lat przed Chrystusem Chińczycy tłumaczyli już problemy psychiczne zaburzeniami równowagi energii Yin i Yang, zaś w starożytnym Egipcie i Mezopotamii dużo uwagi poświęcano histerii – rzekomej chorobie psychicznej spowodowanej ponoć wędrującą macicą.
 
Słynny grecki ojciec medycyny Hipokrates wykluczał już stanowczo nadprzyrodzone podłoże problemów duszy i próbował leczyć swych pacjentów sugerując im zmianę środowiska życia, a nawet zioła czy upuszczanie krwi. Hipokrates też jako pierwszy sklasyfikował choroby psychiczne w cztery kategorie: epilepsję, manię, melancholię i gorączkę mózgu. I choć współczesna psychiatria ma znacznie inny pogląd na sprawę, nie da się ukryć, że jej rozwój oparty jest właśnie na dorobku antycznych Greków.

Przyczyny zaburzeń psychicznych

Mimo postępu dokonanego w czasach antyku w ciemnej epoce średniowiecza powróciły teorie o opętaniu dusz siłami nieczystymi. Spowodowały one, że terapia zaburzeń psychicznych skupiła się na egzorcyzmach, modlitwach, rytuałach oczyszczających, a nawet egzekucjach. W XVI w. praktyki te odeszły w zapomnienie, a chorych zaczęto umieszczać w zakładach dla obłąkanych słynących ze strasznych warunków życia – izolacja była główną metodą radzenia sobie problemami, których istoty nie rozumiano. Dopiero w XVIII w. lekarze zaczęli promować humanitarne podejście do chorych, próbując jednocześnie dociec przyczyn ich stanu.

Współczesna medycyna po dekadach badań, studiów i eksperymentów, nie zawsze chlubnych, formułuje kilka kategorii czynników odpowiadających za rozwój zaburzeń psychicznych. Z fizycznego punktu widzenia należą do nich przede wszystkim:

• Dziedziczność – skłonność do określonych chorób psychicznych wydaje się być przekazywana między pokoleniami jako wynik anomalii w większej liczbie genów
• Infekcje – poszczególne infekcje wirusowe i bakteryjne mogą powodować uszkodzenia w mózgu lub nasilać istniejące już zaburzenia psychiczne.
• Urazy – doznane urazy głowy fizycznie zmieniające postać mózgu bywają u wielu ludzi główną przyczyną zaburzeń mentalnych.
• Wady wrodzone – zaburzenia w życiu płodowym ograniczające prawidłowy rozwój mózgu we wczesnych etapach ciąży, jak choćby niedotlenienie, to również ważna przyczyna zaburzeń psychicznych.
• Nadużycie substancji odurzających łączone jest z rozwojem takich problemów jak zaburzenia lękowe, paranoja czy depresja.
• Inne czynniki obejmować mogą m.in. ekspozycję na silne toksyny czy niedożywienie.

Bardzo ważną grupę przyczyn zaburzeń psychicznych stanowią jednak także czynniki psychologiczne, do których zaliczamy przede wszystkim silną traumę związaną z szykanowaniem, wykorzystaniem psychicznym, fizycznym i seksualnym, utratę bliskiej osoby, zaniedbanie, a także trudność w odnalezieniu się w relacjach z innymi osobami. Ponadto mówi się często również o czynnikach środowiskowych, które nie tyle powodują choroby psychiczne, co przyczyniają się do ich rozwoju lub pogłębienia. Należą do nich przede wszystkim stresowe sytuacje takie jak rozwód, zmiana szkoły czy pracy, ale także patologie w rodzinie, niskie poczucie własnej wartości, osamotnienie czy wysokie oczekiwania społeczne.

Podstawowe rodzaje zaburzeń psychicznych i ich symptomy

Na dzień dzisiejszy wyróżnia się ponad 300 różnych zaburzeń psychicznych o mniej lub bardziej poważnym przebiegu. Do najczęściej spotykanych zalicza się choroba afektywna dwubiegunowa, zwana popularnie bipolarną. Charakteryzuje się ona silnymi zmianami w nastroju charakteryzowanymi jako epizody manii, czyli okresów nadmiernego entuzjazmu, kreatywności i energetyczności oraz występujące naprzemiennie epizody depresji, zmęczenia i apatii. Sama depresja jest pojęciem dość umownym i nadużywanym, dlatego w terminologii medycznej stosuje się raczej określenie ciężkiego zaburzenia depresyjnego, które oznacza wyjątkowo silne poczucie smutku, apatii i braku nadziei, trwające dłużej niż dwa tygodnie. Odróżnia się je od dystymii, czyli chronicznej depresji, która nie ma co prawda zwykle ciężkiego przebiegu, ale ze względu na swój trwały charakter (ponad 2 lata) może poważnie komplikować życie.

Oddzielną grupą problemów psychicznych są uogólnione zaburzenia lękowe, które w przełożeniu na języki laicki oznaczają, że chory martwi się zbyt często i na wyrost. Owe niepokoje bywają tak nasilone, że z każdego dnia czynią wyzwanie ponad siły, uniemożliwiając realizację wielu zwykłych zadań i obowiązków. Podobny charakter lękowy mają fobie społeczne, które wiążą się z poczuciem wyjątkowej nerwowości przy kontakcie z innymi ludźmi w rezultacie prowadząc do izolacji, a często i ataków paniki. Silny stres przeżyty w wyjątkowych okolicznościach np. wojny czy naturalnych katastrof może z kolei prowadzić do rozwinięcia zespołu stresu pourazowego, który objawia się koszmarami nocnymi, bolesnymi i nachalnymi wspomnieniami oraz silnymi reakcjami emocjonalnymi na bodźce przypominające o traumatycznych doświadczeniach. Wreszcie do grupy zaburzeń lękowych zalicza się również np. lęki napadowe, takie jak agorafobia, czyli panicznych strach przed otwartą przestrzenią.

Jeszcze inny charakter mają zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zwane również nerwicą natręctw, gdyż objawiają się natrętnymi, powtarzającymi się myślami zmuszającymi do konkretnych, czasem samodestrukcyjnych zachowań. Chory zdaje sobie sprawę, że jego zachowania są nieracjonalne, ale nie potrafi się od nich powstrzymać. Znacznie dalsza od realności i skrajnie niebezpieczna jest schizofrenia, czyli choroba wpływające na postrzeganie siebie i świata wokół, która prowadzi często do halucynacji, urojeń, słyszenia głosów w głowie. Chory ma problem ze zebraniem myśli, formułowaniem wypowiedzi, a z czasem również z kontrolą ruchów ciała.

Ponadto stosunkowo często mówi się również o zaburzeniach odżywiania, takich jak anoreksja i bulimia, zaburzeniach osobowości czy psychozach, a lista jest i tak znacznie dłuższa!

 

Czy zaburzenia psychiczne są niebezpieczne?

Z badań opublikowanych w periodyku „JAMA Psychiatry” w 2015 r. wynika, że osoby cierpiące na zaburzenia psychiczne żyją średnio o 10 lat krócej niż zdrowi ludzie. Przedwczesna śmierć tylko w 17% jest jednak wynikiem samobójstwa lub doznanych urazów, a zazwyczaj ma podłoże „naturalne”, takie jak choroby serca, płuc czy infekcje. Nie jest to jednak zbieg okoliczności, bowiem w konsekwencji chorób mentalnych ludzie często nie dbają o siebie, nieprawidłowo się odżywiają, unikają aktywności fizycznej, a przede wszystkim nadużywają papierosów, alkoholu i innych substancji odurzających. Zaburzenia psychiczne odbijają się przy tym nie tylko na chorych, ale także na ich bliskich

Leczenie zaburzeń psychicznych

Współczesna psychiatria dysponuje szeregiem opcji terapeutycznych, których wybór uzależnia się nie tylko od danego schorzenia, ale także od jego natężenia oraz indywidualnych predyspozycji. W ostatnich dekadach dwa kluczowe kierunki leczenia to psychoterapia oraz farmakologia. Chorym proponuje się udział z terapii grupowej, behawioralnej, kognitywnej i innych, aby dojść do przyczyn negatywnych myśli i zachowań i nauczyć jak radzić sobie w trudnych sytuacjach. Leki z kolei mają za zadanie zmienić równowagę chemiczną w mózgu chorego, tłumiąc lęki, niepokoje czy nadmierną aktywność. Mają one często liczne skutki uboczne, ale w ogólnym rozrachunku okazują się być zwykle mniejszym złem. Nowoczesne leki antydepresyjne uważane są za szczególnie skuteczne w leczeniu szeregu problemów mentalnych, łącznie z zaburzeniami odżywiania, zaś ich szkodliwość jest minimalna.

W poważnych przypadkach niezbędna jest hospitalizacja w zakładzie psychiatrycznym, która wiąże się z pewnymi ograniczeniami codziennych aktywności. W szpitalu chorzy również poddawani są leczeniu farmakologicznemu oraz psychoterapii, jak również innym zajęciom łagodzącym stresem, ułatwiającym socjalizację, itd. Kluczową kwestią pozostaje jednak zapewnienie bezpieczeństwa pacjentowi i jego otoczeniu.

Czy zaburzeniom psychicznym można zapobiegać?

Z punktu widzenia psychiatrii nie ma żadnej sprawdzonej, uniwersalnej metody zapobiegania chorobom psychicznym. Współczesna wiedza w tym temacie oferuje jednak szereg wskazówek dotyczących dbania o zdrowie mentalne, które mogą być szczególnie cenne dla osób z genetycznym obciążeniem lub historią zaburzeń. Do najważniejszych zaleceń należy:

• unikanie czynników ryzyka, takich jak osamotnienie, dostęp do środków uzależniających, sytuacji stresowych, itd.
• dbanie o zrównoważoną dietę i odpowiednią długość snu
• rozwijanie i pielęgnowanie pozytywnych związków międzyludzkich;
• korzystanie ze wsparcia społecznego i psychologicznego;
• aktywne uczestnictwo w życiu społecznym;
• uprawianie sportów i innych aktywności rekreacyjnych;
• angażowanie osób bliskich w terapię i edukację na temat chorób psychicznych, itp.

Kluczową kwestią w każdym ze wspomnianych wyżej zaburzeń jest wczesna interwencja – zwrócenie się o pomoc do psychiatry czy psychoterapeuty w sytuacji, gdy przestajemy radzić sobie z codziennym życiem, to nie powód do wstydu, ale oznaka odwagi i odpowiedzialności!

Ekologia.pl (Agata Pavlinec)

Bibliografia

1. WHO; "Mental disorders"; https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mental-disorders; 2021-05-04;
2. WebMD; "Causes of Mental Illness"; https://www.webmd.com/mental-health/mental-health-causes-mental-illness; 2021-05-04;
3. Thomas Insel; "Mortality and Mental Disorders"; https://www.nimh.nih.gov/about/directors/thomas-insel/blog/2015/mortality-and-mental-disorders.shtml; 2021-05-04;
4. Ingrid G. Farreras; "History of Mental Illness"; https://nobaproject.com/modules/history-of-mental-illness; 2021-05-04;
5. Ajay Risal; "Common Mental Disorders"; https://www.researchgate.net/publication/230795462_Common_Mental_Disorders; 2021-05-04;
6. National Collaborating Centre for Mental Health (UK).; "Common Mental Health Disorders: Identification and Pathways to Care"; Leicester (UK): British Psychological Society; 2011;

4.6/5 - (5 votes)