Muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides)

Wstęp

Będący właściwie synonimem grzyba trującego muchomor sromotnikowy jest jednym z najsilniej toksycznych gatunków. W Polsce jest bardzo pospolity, spotkać go można na całym terytorium naszego kraju, dlatego niedoświadczeni grzybiarze muszą zachować szczególną ostrożność w trakcie poszukiwań jadalnych gatunków. Okres wzrostu tej odmiany rozpoczyna się w lipcu i kończy w połowie listopada. Wśród biologów znany jest także pod nazwą zielonawy, a w powszechnym obiegu określany jest też jako leśna śmierć. Ten ostatni termin nie jest przesadzony, zatrucie tą odmianą może się bowiem skończyć poważnymi komplikacjami zdrowotnymi, a nawet zgonem, szczególnie w przypadku małych dzieci.

Sezon

Muchomor sromotnikowy rośnie od lipca do listopada.

Występowanie

Muchomor sromotnikowy (zielonawy) występuje w lasach liściastych i mieszanych, najczęściej pod dębami, ale także pod bukami, kasztanowcami, leszczynami, grabami, sosnami i świerkami. Rośnie pojedynczo lub w małych grupach, głównie na glebach o odczynie obojętnym lub zasadowym. Występuje w Europie i Ameryce Północnej, spotkać go można także w Ameryce Środkowej i Południowej, w Azji, Australii, Nowej Zelandii i na Hawajach.

Wygląd

Owocnik u muchomora sromotnikowego osiąga średnicę od 5 do 15 cm. U młodych okazów ma kształt półkulisty, z czasem staje się dzwonkowaty i łukowaty, a potem rozpostarty. Może mieć białozielony kolor, czasem przybiera odcień oliwkowy, szary lub brunatny. Na brzegach jest jaśniejszy, niekiedy bywa nawet żółty. Ma łatwą do ściągnięcia skórę, na której często występują białe resztki osłony. Skóra jest gładka, składająca się przylegających i promieniście ułożonych włókienek. Przy brzegu nie jest prążkowana.

Blaszki muchomora sromotnikowego są białe. U starszych okazów przybierają żółty lub zielony odcień. Mają różną długość, są gęsto ustawione i wolne przy trzonie. U młodych osobników przykryte są białą osłoną.

Trzon osiąga wysokość 5 do 15 cm. i grubość od 1 do 2 cm. Jest walcowaty, u nasady zakończony bulwą otoczoną wysoką, białą i odstającą pochwą. Ma biały kolor z widocznym żółtym lub zielonym odcieniem. Otoczony jest zwisającym pierścieniem przybierającym barwy od białej do żółtej. Jest gładki, pod pierścieniem pokryty łuskami.

Miąższ muchomora sromotnikowego jest biały, pod skórką kapelusza żółtozielony. Nie zmienia koloru po przełamaniu. Ma przyjemny smak i łagodny zapach (chociaż starsze egzemplarze mogą pachnieć nieco ziemniakami).

Muchomor sromotnikowy najczęściej mylony jest z gołąbkiem zielonawym (Russula virescens) i gąską zielonką (Tricholoma equestre). Wszystkie trzy grzyby mają podobne zabarwienie kapelusza, ale muchomor – w porównaniu do gąski i gołąbka – ma wyższy trzon ozdobiony bulwą z pochwą. Młode osobniki podobne są do pieczarek, które różnią się jedynie brakiem pochwy.

Właściwości trujące

Muchomor zielonawy to najbardziej trujący organizm żyjący w naszych warunkach klimatycznych. Swoje trujące właściwości zawdzięcza obecności 12 toksyn, z których dwie – fallotoksyna i amatoksyna – są zabójcze. Muchomor sromotnikowy jest odpowiedzialny za większość śmiertelnych zatruć grzybami na całym świecie (jeden owocnik wystarczy, by wytruć całą rodzinę).

Działanie

Silnie toksyczny muchomor zielonawy jest bardzo niebezpieczny dla człowieka, szczególnie dla starszych osób i małych dzieci, których organizmy gorzej radzą sobie ze zwalczaniem groźnych toksyn. Według szacunków światowych organizacji zdrowotnych nawet 50% przypadków zatrucia bedłką cebulastą kończy się śmiercią. Zatrucie muchomorem sromotnikowym prowadzi do nieodwracalnych uszkodzeń wątroby i wymaga leczenia szpitalnego. W skrajnych przypadkach może prowadzić do zgonu. Objawy zatrucia muchomorem zielonawym pojawiają się dopiero po jakimś czasie od spożycia (od 6 do 24 godzin po zjedzeniu).  W kilka godzin po zjedzeniu mogą pojawić się objawy typowe dla zatrucia pokarmowego – nudności, bóle brzucha, wymioty, biegunka i ogólne osłabienie. Po 1-2 dniach objawy mogą ustąpić. Ta poprawa stanu zdrowia jest chwilowa. Po okresie utajenia choroba rozwija się dynamicznie – zaczyna wysiadać wątroba, zaburzone zostają funkcje nerek, pojawia się zaburzenie świadomości i utrata przytomności. Przy ciężkich zatruciach zgon następuje najczęściej między 6. a 16. dniem od spożycia.

Przy podejrzeniu zatrucia grzybami należy się natychmiast udać do lekarza. Jeśli dojdzie do zatrucia, trzeba działać błyskawicznie, liczy się każda minuta. W celu usunięcia z przewodu pokarmowego resztek grzyba i niewchłoniętych toksyn należy wywołać wymioty, a następnie błyskawicznie udać się do szpitala.

Muchomor zielonawy – pytania i odpowiedzi

Czy muchomor sromotnikowy (zielonawy) jest szkodliwy dla psów?

Toksyny, z których składa się sromotnikowy muchomor, są bardzo szkodliwe dla psów. Dodatkowo smak tego grzyba jest bardzo delikatny, dlatego czworonogi często zjadają jego okazy, co przeważnie kończy się silnym zatruciem.

Jaka ilość muchomora sromotnikowego jest szkodliwa?

Grzybów tej odmiany trzeba koniecznie unikać, wystarczy bowiem 50 gramów sromotnika, aby doszło do poważnego zatrucia organizmu. Toksyny przedostają się też do sosów przyrządzanych na jego bazie, więc należy zachować dużą ostrożność.

Jakie grzyby jadalne są podobne do muchomora sromotnika?

Zdarza się, że mało wprawieni grzybiarze mylą muchomora sromotnikowego z jadalnymi odmianami grzybów. Wykazuje on bowiem podobieństwo do gąski zielonej czy do gołąbka zielonawego. Na początku swojego rozwoju przypomina pieczarkę.