Trzęsak morszczynowaty (Tremella fuciformis)

Trzęsak morszczynowaty to grzyb jadalny, częsty w tropikach członek rodziny trzęsakowatych Tremellaceae. Dawniej uważano, iż rozwija się na próchniejącym drewnie drzew i krzewów liściastych. Dziś wiemy, że jest pasożytem innych grzybów rozkładających drewno.

Trzęsak morszczynowaty jako gatunek tropikalny, a zarazem hodowany w warunkach kontrolowanych, tworzy owocniki przez cały rok.

Trzęsak morszczynowaty to gatunek szeroko rozprzestrzeniony w całej strefie międzyzwrotnikowej i podzwrotnikowej, z mniej licznymi stanowiskami w klimacie chłodniejszym, na południe lub na północ od zwrotników. Najliczniej spotykany jest w Ameryce Południowej i Środkowej, Karaibach, Azji Południowo-Wschodniej, Oceanii, Australii oraz Afryce na południe od Sahary. Z krajów o klimacie chłodniejszych notowano go m.in. na Nowej Zelandii i w USA.

Jako pasożyt rozwija się na grzybach z rodzajów Hypoxylon i Annulohypoxylon. Te zaś porastają opadłe, gnijące gałęzie i pniaki drzew liściastych.

Podobnie jak wielu jego krewniaków, także trzęsak morszczynowaty odznacza się niesamowitym wyglądem, przypominającym ugotowane wodorosty (stąd nazwa), ludzkie ucho albo meduzę. Cały egzemplarz składa się z kilku prześwitujących płatów, długich na 5-15 cm, szerokich na 4-12 cm, a płaskich niczym plechy glonów (ledwie 0,5-0,6 mm grubości). Owocniki dziko rosnące zwykle są mniejsze od hodowlanych, osiągając zwykle do 7,5 cm średnicy.

Miąższ odznacza się typowym dla gatunku śnieżno białym kolorem oraz galaretowatą konsystencją. Po wysuszeniu staje się kruchy i twardy. Oglądany pod mikroskopem miąższ T. fuciformis składa się z mocno zbitych strzępek grzybni, zatopionych w galaretowatej macierzy międzykomórkowej. Komórki ssawek powstają na strzępkach wegetatywnych, po czym obrastają strzępki grzybów żywicielskich, by z czasem wrosnąć w głąb ich strzępek.

Wysyp zarodników jest białawy. Spory są gładkie, jajowate, nieamyloidalne, półprzezroczyste oraz pozbawione pór rostkowych. Osiągają najczęściej 5-8 × 4-6 μm. Kiełkując mogą zależnie od warunków albo wyrastać w typową dla podstawczaków grzybnię, albo rosnąć w postaci jednokomórkowej, łudząco podobnej do drożdży. Budowa podstawek typowa jest dla rodzaju, zwana zresztą tremellioidalną, są zatem jajowate, z ukośnymi i pionowymi przegrodami. Mierzą 6,5-10,0 × 10-13 μm.

Trzęsak morszczynowaty jest jadalny, a wg ludów Azji Wschodniej również leczniczy. Typowa dla trzęsaków chrząstkowata konsystencja, jaką wielu amerykańskich i europejskich grzybiarzy uznaje za odstręczającą, jest uwielbiana na Dalekim Wschodzie. Europejczycy i Amerykanie wolą przyrządzać go na pikantnie, z warzywami i glonami w woku lub na patelni. Tradycyjne lecznictwo Japonii, Chin oraz Wietnamu przypisuje mu leczenie gruźlicy, nadciśnienia oraz działanie odmładzające.

Chińczycy oraz Wietnamczycy zazwyczaj przyrządzają trzęsaka morszczynowatego na słodko. Stanowi ważny składnik wielu deserów, przede wszystkim zupy luk mei (obok jujuby i suszonego longanu), budyniów, lodów i napojów. Dopiero po upowszechnieniu uprawy cena t. morszczynowatego na tyle się obniżyła, że zaczęto dodawać go do bardziej prestiżowych, zatem droższych na Dalekim Wschodzie potraw wytrawnych.

Wiele zastosowań znajduje także w kosmetyce Dalekiego Wschodu. Wchodzi w skład odmładzających kremów i maseczek, ma wygładzać zmarszczki i poprawiać wygląd cery naczynkowej. Bywa też zażywany wewnętrznie, również w celu odmłodzenia się i wzmocnienia płuc.

T. fuciformis wzięto do uprawy w Chinach już w XIX wieku albo nawet wcześniej. Przez wieki sądzono, że trzęsak morszczynowaty potrzebuje do rozwoju tylko gnijącego drewna, dlatego próbowano go hodować na specjalnych drewnianych tyczkach. Potem odkryto, że T. fuciformis tak naprawdę pasożytuje na innych grzybach (opisywanych wówczas jako drewniaki Hypoxylon), obecnych albo nie w tym gnijących drewnianych tyczkach, dlatego hodowla raz się udawała, a raz nie. Jeszcze później okazało się, że grzyby porażane przez t. morszczynowatego to tak naprawdę dwa różne rodzaje: Hypoxylon i Annuloxylon. Nowoczesna hodowla T. fuciformis wykorzystuje: trociny (zwykle z drzew mangowych), na których rozwija się najpierw Annuloxyphon archeri jako optymalnego żywiciela dla trzęsaka, wreszcie nawozy i hormony, żeby trzęsak rósł szybciej. Roczna produkcja T. fuciformis wynosi 130 tysięcy ton.

Ile kosztuje trzęsak morszczynowaty, znany także jako biały grzyb?

To dość droga odmiana, ponieważ za 1 kg trzeba zapłacić od ok. 200 zł do nawet 1000 zł w zależności od pochodzenia czy sposobu hodowli – droższe są osobniki uprawiane metodami ekologicznymi.

Gdzie biały grzyb jest do kupienia?

Najczęściej występuje on w formie suszonej i jest do nabycia przez internet, a także w stacjonarnych sklepach z azjatycką żywnością.

Jak przygotować trzęsaka morszczynowatego, aby nadawał się do spożycia?

Pierwszym krokiem do przyrządzenia białego grzyba jest umieszczenie go w naczyniu z wodą i pozostawienie na kilka godzin, a najlepiej na całą noc. Następnie należy usunąć twardy trzon i pokroić pozostałą część.